Karaciğer vucudumuzdaki en buyuk organdır ve aynı derecede buyuk gorevlere sahiptir: vucut kanını temizlemek, besin oğelerinin metabolize olması, enfeksiyonlarla savaş, kanın pıhtılaşması icin gerekli proteinlerin uretimi ve cok daha fazlası. Ancak tum bu gorevlerinden dolayı karaciğer bircok yonden saldırıya acık bir hale getirir. Bu saldırılar devamında karaciğerde hasar oluşturabilir ve ileride karaciğer yetmezliği veya kanser gibi hastalıklar kacınılmaz hale gelir.
Coğu insanda karaciğer hasarı alkol bağımlılığıyla ilişkilendirilir ancak pek cok faktor karaciğer hasarında rol oynar. Bu faktorler ilaclar ve yaşam bicimi alışkanlıklarından oluşur.
Obezite
Obezite non alkolik karaciğer yağlanması hastalığında rolu olan bir rahatsızlıktır. Karaciğerde cok fazla sayıda yağ hucresi birikmesi soz konusudur. Non alkolik karaciğer yağlanması obezitenin yanında metabolik sendrom, yuksek kan basıncı, yuksek trigliserit seviyeleri ile de ilişkilendirilmektedir.
Karaciğer hucreleri cok fazla miktarda yağ ile dolduğunda bu kişilerde siroz ve karaciğer yetmezliği gorulur. Yapılan araştırmalarda 40 ve 50li yaşlardaki insanlarda bu riskin daha yuksek olduğu saptanmıştır.
Gazlı İcecekler
Şekerli gazlı icecekler kilo almanın nedenlerinden biri olduğu icin karaciğer hasarıyla da ilişkili olması elbette şaşırtıcı değil. Yakın zamanda yapılan bir araştırmada gunde bir veya daha fazla miktarda şekerli icecek tuketimi olan kişilerde olmayanlara gore yağlı karaciğer hastalığı belirtilerinin gorulme sıklığının daha yuksek olduğu saptanmıştır. Bir diğer araştırmada ise altı ay suresince gunde iki tane şekerli icecek tuketen kişilerin karaciğer hastalığı belirtileri gosterdikleri bulunmuştur.
Not: Gazlı iceceklerin diyetten cıkarılması kişilerin kilo kaybettiklerini gostermiştir. Kilo kaybının ise karaciğer sağlığının korunmasında etkili olduğu bir gercektir.
Parasetamol
Bazı ilacların iceriğinde bulunan parasetamol yuksek dozda alındığında karaciğer yetmezliği ve hatta olum gibi tablolar ortaya cıkabilir. Onerilen parasetamol dozundan fazlasını asla almayın ve bu bileşeni iceren birkac farklı ilacı aynı anda kullanmamaya dikkat edin.
Diğer İlaclar
Parasetamolun yanında bazı diğer ilaclar da karaciğerinize zarar verebilir. Orneğin yapılan bir calışmada uzun donem anabolik steroid (bazı sporcuların performanslarını arttırmak icin kullandıkları erkeklik hormonları gibi) kullanan kişilerde karaciğer kanseri riskinin daha yuksek olduğu gorulmuştur. Ne olursa olsun legal veya illegal ilacları amacından farklı şekilde kullanmayın. Karaciğer hasarı semptomları (sarılık, koyu renkli idrar, karın bolgesinde ağrı gibi) farkettiğinizde mutlaka doktorunuza danışın.
Hepatit
Kronik Hepatit B ve C dunya genelindeki karaciğer kanserlerin pek coğunun altında yatan nedendir. Hepatit C enfekte olmuş kanın bulaşımasıyla yayılır. Kronik Hepatit C enfeksiyonu genellikle ilaclarla tedavi edilebilir ancak erken tanı cok onemlidir. Pek cok kişi bu hastalığa yakalandığının farkında olmadıklarından devamında siroz, karaciğer kanseri, karaciğer yetmezliği ve tedavi edilmezse olum gibi tablolar ortaya cıkıyabilmektedir.
Hepatit B de enfekte kan yoluyla bulaşan bir hastalıktır ancak cocukluk cağında aşısı yapıldığı icin yetişkinlerde daha az gorulur.
Genetik Rahatsızlıklar
Genler karaciğer sağlığınızda onemli rol oynar ve ceşitli kalıtsal bozukluklar karaciğer hastalıklarına neden olabilir. Kalıtsal hemokromatoz vucutta demir yapımında bozukluklara neden olur ve tedavi edilmediği takdirde siroz hatta karaciğer yetmezliği durumları gorulur. Duzenli olarak demir takviyesi alınmasıyla kandaki demir sevileri yukseltilir. Vucutta bakır yapmında hasarın olmasına neden olan Wilson hastalığı tedavi edilmediğinde yalnızca karaciğer değil aynı zamanda beyin ve diğer organ fonksiyonlarına da zarar verir. Bakır takviyesi kullanılarak bakır duzeyleri yukseltilir.
Otoimmun Rahatsızlıklar
Otoimmun rahatsızlıklar da karaciğer fonksiyonları uzerinde etkili olan bir diğer etkendir. Vucudun bağışıklık sistemi kendi karaciğerine saldırdığında bu durum otoimmun hepatit şeklinde adlandırılır. Vucudun neden kendi organına savaş actığı tam olarak bilinemese de genetik faktorlerin rol oynadığı duşunulmektedir. Bu rahatsızlık genellikle kadınları etkiler ve birden fazla otoimmun rahatsızlığı bulunan kişilerde gorulme riski daha yuksektir. Primer biliyer siroz bir diğer otoimmun hastalıktır ve bu da genelde kadınları etkiler. Tadavi edilmediğinde siroz ve karaciğer yetmezliklerine yol acar.
Sigara
İşte sigarayı bırakmak icin bir başka neden: Sigara karaciğer kanseri ve siroz riskini arttırır. İceriğindeki kimyasal toksinler inflamasyona neden olur. Aynı zamanda karaciğer hucrelerinde daha fazla iltihaplanma ve hasara neden olan kimyasallar sitokinlerin uretimini arttırır. Bir başka etken: Hepatit B ve C olan kişilerde sigara kullanımı karaciğer kanseri riskini arttırmaktadır.
Alkol
Saydığımız butun faktorler etkili olmasına rağmen yuksek dozda alkol kullanımı siroz ve devamında karaciğer hasarının ana nedenidir. Kadınların gunde bir alkollu icecekten fazlasını tuketmemeleri gerekmektedir. Erkekler icinse bu değer en fazla iki olmaktadır. Bir alkollu icki 60 ml bira veya 150 ml şarap olarak kabul edilir.
ALKOLE BAĞLI OLMAYAN YAĞLI KARACİĞER HASTALIĞINDA BESLENME İLKELERİ
Aşırı alkol tuketimi olmadığı halde karaciğer hucrelerinde birikmesi durumunda ortaya cıkan bir rahatsızlıktır.
Kilolu iseniz sağlıklı surede ideal kilo aralığınıza inmeli ve yaşamınızın geri kalanında bu kiloyu korumalısınız.
Diyetinizde yağ tuketiminizi sınırlandırın. Yağ iceriği yuksek diyetler aynı zamanda kalori acısından da yuksektir bu nedenle kilo kontrolunuzu sağlamada olumsuz etkiye sahiptir.
Diyetinizde yer verdiğiniz yağ turu onemlidir: Doymuş ve trans yağları doymamış yağ asitleri ile değiştirmeye ozen gosterin. Boylece hem bu yağların karaciğeriniz uzerindeki olumsuz etkilerine maruz kalmamış hem de yararlı yağların sağlığınızı iyileştirmesine katkı sağlamış olursunuz. Kalp hastalığı riskinizi de azaltırsınız.
Doymuş yağlar: Tam yağlı et, derili tavuk ve diğer kumes hayvanı etleri, tereyağ ve tam yağlı sut ve sut urunlerinde bol miktarda bulunur. Bu kaynakların az yağlı veya yağsız olanlarını tercih etmelisiniz.
Trans yağlar: Kraker, kek, cips, pasta gibi atıştırmalıklarda, kızartılmış yiyeceklerde bulunur. Paketli urunleri satın alırken “hidrojenize” veya “kısmi hidrojenize” ibareleri bulunup bulunmadığına dikkat edin. Bunlar trans yağ icerdiklerini gosterir.
Tekli doymamış yağ asitleri: Zeytin, fıstık, kanola gibi bitkisel yağlarda bulunur.
Coklu doymamış yağ asitleri: Mısır, soya, aycicek yağı ve diğer yağlı tohumlardan elde edilen yağlarda bulunur. Omega-3 yağ asitleri de coklu doymamış yağ asidi turudur. Somon, uskumru gibi ozellikle yağlı balıklar iyi bir kaynağıdır. Ceviz ve keten tohumu ise bitkisel kaynakları arasında yer alır.
Yağ tuketiminizi azaltmak amacıyla sebze veya et yemeklerinizi kızartma ve kavurma gibi pişirme yonemleri yerine buharda, suda, fırında, ızgarada veya mikrodalgada pişirmeyi tercih edin. Yemeklerinize yağ eklemeniz gerektiğinde hayvansal kaynaklı katı yağlar yerine bitkisel kaynaklı yağları tercih edin.
Bol sıvı tuketimine ozen gosterin ( en az 2.5 Lt / gun).
Kaşar peyniri yerine diğer az yağlı peynir turlerini tercih edin.
Yemeklerinizde ve sofranızda kullandığınız tuz miktarını azaltın. Gunde 1 tatlı kaşığı (6 gr) tuz miktarını aşmamaya dikkat edin.
Oğunlerinizi kucuk porsiyonlarda ve kan şekeri dengelerinizi bozmayacak şekilde sık aralıklarla yapmayı tercih edin.
Kan şekerinizi hızlı yukseltip hızlı duşuren glisemik indeksi yuksek gıdalardan uzak durun. Patates, bezelye, mısır, havuc, uzum, muz, kavun, incir, pirinc, beyaz makarna, hamurişi, kek, pasta, poğaca, şekerli yiyecek/icecekler/ gazlı icecekler, şeker ilaveli yiyeceklerden uzak durunuz. Duşuk glisemik indeksli sebze, meyve ve tahılları tercih edin.
Basit şeker iceriği yuksek yiyecek ve iceceklerden uzak durun. Ozellikle fruktoz iceren yiyeceklerden kacının. Fruktoz sıklıkla, şekerli alkolsuz icecekler, sporcu icecekler ve meyve sularında bulunur.
Ağır alkol tuketiminden kacının. Erkekler icin gunde 4 veya haftada 14 alkollu icecekten fazlası; kadınlar icinse gunde 3 veya haftada 7 alkollu icecekten fazlası ağır alkol tuketimi olarak tanımlanmaktadır.
Duzenli egzersiz yapın, gunluk 30 dk yuruyuş, yuzme hafif tempolu koşu gibi aktiviteler yapabilirsiniz.
Karaciğerinize iyi gelecek yiyeceklere diyetinizde yer verin.
- Kahve, inflamasyonu azaltmaya yardımcı olurken aynı zamanda karaciğerdeki antioksidan seviyelerini arttırır. Karaciğer hastalığı, kanser ve yağlı karaciğer gelişme riskini azaltır.
- Uzum iceriğindeki antioksidanlar sayesinde karaciğeri hasarını onlemede ve inflamasyonu azaltmada etkili bir meyvedir. Diyetinize 1-2 yk cekirdekli kuru uzum ilave edebilirsiniz.
- Frenk yemişi iltihaplanmayı azaltarak karaciğerde hasara neden olan etkenlerle savaşmada etkilidir. Ayrıca alkole bağlı karaciğer yağlanmasına karşı da koruyucudur.
- Pancar koku ve suyu, doğal detoks etkisi gosterir. Karaciğeri hasar ve iltihaplanmalardan korur. Pancarı haşladıktan sonra sade bir şekilde tuketebilir veya haşlama suyu ile birlikte blendera ekleyerek suyunu icebilirsiniz.
-Brokoli ve Bruksel lahanası gibi turpgil grubu sebzeler karaciğerin doğal temizleyici enzimlerini artırarak, hasarlara karşı koruma gosterir. Izgara et yemeklerinizn yanında garnitur olarak veya sebze yemeklerinizde tuketebilirsiniz.
-Ceviz, fındık, badem gibi kuru yemişler karaciğerdeki temizleyici enzimlerin fonksiyonlarını iyileştirler. Ara oğunlerinizde bir avuc ici kadar tuketebilirsiniz.

[h=2]Mersin Diyetisyen uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]