turk kulturune ait bir efsane turk destanlarında milli kultur unsurları destanlarındaki milli kultur unsurları destanlarının kulturune ait motifler
Bozkurt'un Turk destanlarındaki, dolayısıyla Turk Milleti'nin inanışlarındaki rolu uc şekildedir:

- Ata olarak Bozkurt
- Rehber olarak Bozkurt
- Kurtarıcı olarak Bozkurt

Bozkurt'tan turemiş olmak inancı Turklere uzun zaman boyunca buyuk bir gurur, emniyet ve geleceğe guvenle bakma duygusu vermiştir. Bazı Turk destanlarında ana, bazı Turk destanlarında baba olarak gorulen Bozkurt cok defa Turk neslinin yok olacağı zaman ortaya cıkmakta ve Turklerin neslinin devam etmesini sağlamaktadır. Boylece Turklerin soyunu kutsallaştırmaktadır. Turklerin millet hayatında buyuk tesiri olacak hareketlere girişecekleri zamanlarda Bozkurt onlara yol gostermekte, rehberlik yapmaktadır. Ergenekon Destanı'nda ve Kut Dağı efsanesinde Bozkurt milli bir kılavuz rolunu oynamaktadır. Turk'un zor duruma duştuğu zaman Bozkurt'un ortaya cıkarak onu kurtarması, evladı uzerine eğilen bir *****n veya babanın şefkat duygusunu hatırlatacak derecede derin bir mana da taşımaktadır. Sanki Bozkurt manevi bir alemden Turk Milleti'nin akıp giden hayatını devamlı takip etmekte ve onların başının sıkıştığı, caresiz kaldıkları zaman ortaya cıkarak yol gostermektedir. Turk tarihinde pek cok kahraman, Bozkurt simgesi ile temsil edilmiştir. Aşına sozcuğunun hem Bozkurt anlamına gelmesi, hem de Hun ve Gokturk hukumdar sulalesinin adı olması rastlantı değildir.

Eski Turkce'de Bozkurt'a, "Kok Bori" (veya "Boru") adı verilirdi. Buradaki "Bori" (ya da "Boru") sozcuğu "Kurt" anlamına gelirken, "Kok" de bugunku "Gok" sozcuğunun eski soyleniş bicimidir. Fakat Kok (Gok) kelimesi mavi rengi tasvir etmek veya gokyuzunden bahsetmek icin değil, "Ulu" anlamında kullanılır. Mesela "Kok Tengri", "Ulu Tanrı" anlamına gelir.


Turk destanları arasında, milli motifler bakımından ozellikle dikkat cekenler şunlardır:

- Oğuz Destanı.
- Bozkurt Destanı.
- Ergenekon Destanı.
- Goc Destanı.

Bu dort destandaki ortak ve temel motif, Bozkurt'tur. Oğuz Destanı'nda, seferleri sırasında Oğuz Kağan'a Bozkurt yol gosterip kılavuzluk yapmış, Oğuz Kağan'ın orduları bu sayede zaferler kazanmıştır.

Bozkurt Destanı'nda, ayakları ve kolları kesilip olume terk edilen bir oğlan cocuğunu dişi bir kurt iyileştirip beslemiş; duşman askerlerinin genci oldurmek istemesi uzerine de Altay Dağları'na kacırıp kurtarmıştır. Daha sonra dişi kurt, bu cocuktan gebe kalarak 10 oğlan doğurmuştur. Bu oğlanların buyuyup coğalması ile, Turk soyu eriyip gitmekten kurtulmuştur. Hukumdar olan Aşına, Bozkurt'un anısını unutmadığını gostermek icin, cadırının onune kurt başlı bir bayrak dikmiştir.

Ergenekon Destanı'nda ise, Bozkurt, demir dağı eritip cıkan Turklere yol gostermiştir. Ergenekon'dan cıktıktan sonra, Turklerin ilk hukumdarı Borte-Cine (Boz-Kurt) adını almıştır. Goc Destanı'nda, ana yurtlarından ayrılmak zorunda kalan Turklere, bir Bozkurt yol gostermiştir.

Bu destanlarda, Bozkurt'un şu nitelikleri ortaya cıkmaktadır:

- Soyun devamını sağlamak.
- Turklere kılavuzluk etmek.
- Turkleri felaketlerden kurtarmak.

Kurt, Turk efsanelerinde merkezi bir konumdadır. Gok Turk kağan sulalesi olan Aşına ailesinin atası bir dişi kurt idi. Gok Turk kağanları, atalarının anısına saygı olarak, otağlarının onune altından kurt başlı bir tuğ dikerlerdi. Boylece kurt başlı sancak, Turklerde kağanlık (hakanlık) alameti olmuştur. Ancak bu gelenek yalnızca Gok Turklere ozgu olmayıp, kokeni Asya Hun Turklerine ve Turklerin eski atalarına değin gider. M.O.'ki Asya Hunları'nda ve hatta o cağlarda Batı Turkistan'da yaşayan U-sun (Wu-sun) Turkleri'nde, tıpkı bildiğimiz Bozkurt Destanı'nda olduğu gibi, kurttan tureme efsanesi ve dişi kurdun verdiği sut ile beslenme inancı yaşıyordu. Aynı efsane Tabgac Turklerinde de vardı; Tabgac ulkesinde "kurt dağları", "kurt ırmakları" bulunmaktaydı. Uygur Turklerinin kokenlerine ilişkin bir efsane de onları kurda bağlıyordu (Uygur Kağanlığı, Gokturk Kağanlığı'nı takiben kurulan bir Turk devleti olup, onun devamıdır).

Kurt, eski Turk kulturunde "at" ile birlikte en onemli yeri tutan hayvandır. Turkler kendilerinin kurt soyundan indiklerine, seferlerde kendilerine kurdun yol gosterdiğine inanmışlardır. Turkler, guclu ve saldırgan bir hayvan olan kurdu kendilerine simge olarak sectikleri gibi, komşuları da onları kurttan turemiş saldırgan karakterli insanlar olarak tanımışlardır.

Gok Turklere gore dişi kurt "ulu ana", Uygur Turklerine gore de erkek kurt "ulu ata"dır. Oğuz Kağan Destanı'nda, Oğuz'a her sefere cıkışında gok bir kurt onculuk eder. Cengizname'de Alanguva, gokten inen bir kurttan gebe kalır ve doğan cocuğun soyundan da Cengiz Han gelir.

Dede Korkut Oykuleri'nde kurt yuzunun mubarek olduğu belirtilir. Yine Dede Korkut Oykuleri'nden birinde Salur Kazan, kurtla haberleşir, kendisine yurdundan haber vermesini ister.

Etnoloji bilimine gore, kurt motifi Turkler icin ''tipik''tir; yani, başka kavimlerde gorulmeyen etnografik bir belirtidir. Eski Cin kaynaklarında bile Turk soyundan olan kavimler "Kurt'tan Tureyenler" olarak tanımlanırken, Turk soyundan olmayan kavimler "Kurt'tan Tureyenlerden Değildirler" biciminde ayırt edilmiştir.

Turk destanlarında kurt yol gosteren, sıkıntılı anlarda yardıma yetişen bir varlıktır. Uygur Turklerinin Kutlu Dağ Destanı'nda kurt, ulkeye bolluk ve mutluluk getirdiğine inanılan kutlu bir kayanın Cinlilere verilmesinden sonra, uzerine uğursuzluk coken ulkenin aclığa mahkum olması uzerine kendilerine yeni bir yurt arayan Turklere kılavuzluk etmişti.

Batıda (11. yuzyılın sonu) Kuman Turklerinde yardımına başvurulduğuna ilişkin kayıtlar bulunan kurdun kılavuzluk işlevi, 2. yuzyılın ortalarına değin gitmektedir. 160-170 yılları arasında topraklarından ayrılmak zorunda kalan Tabgac Turklerinin ataları (yani Hun Turkleri) bir Bozkurt'un onderliğinde yolsuz dağlardan aşabilmişlerdi.

En buyuk ve en eski Turk destanı olan Oğuz Kağan Destanı'nda Oğuz Kağan, gun ışığının icinden cıkan bir Bozkurt'un onculuğunde dunyayı fethetmiştir. Şimdiki Bulgaristan topraklarında bulunan Madara'daki kaya kabartmasında gorkemli bir atlı biciminde gosterilen Kurum Han'ın yanındaki kurt tasviri de, Turk bozkurt geleneğinin taşa işlenmiş orneklerinden biridir. Kurt motifi, cobancılık ve besicilikle (Eski Turklerin ekonomisi hayvan besiciliğine dayanır) olan sıkı ilgisinden oturu bozkırlı ve doğrudan doğruya Turk'tur. Bundan dolayı, bugun dahi dunya Turkleri arasında soylenen masal ve halk oykulerinde hem ata, hem de kurtarıcı-kılavuz nitelikleri ile Bozkurt, butun Turkler tarafından kutlu sayılmış ve Turkluğun milli simgesi olmuştur. Bozkurt, destanlarda Turk'un yaşam ve savaş gucunu temsil eder.

Turkler kahramanlarını gok kurtlara benzetmiş, kağanlarının govde yapılarına bile kurt cizgisini işlemişlerdir. Oğuz Kağan Destanı'nda Oğuz'un beli kurt beline benzetilir. Aynı destanda Oğuz Kağan, hukumdarlığını halka bildirdiğinde "Kok Bori bolsungıl uran" ("Gok Boru olsun savaş narası") demiştir. Yine Oğuz Destanı'nda, Turk ordularına gok tuylu, gok yeleli bir erkek kurt yol gosterir.

Kırgız Turklerinin buyuk destanı Manas Destanı'nda kurt, bir duş yorumu olarak karşımıza cıkar. Destana gore Manas Han'ın karısı Kanıkey Hatun duşunde bir eğe gorur ve eğeyi alıp saklar. Ertesi gun uyanınca ulkenin deneyimli yaşlı kişilerine duşunu anlatır. Yaşlı kişiler bu duşu duyunca sevinip Kanıkey Hatun'a şoyle derler: "Senin cocuğun, gok yeleli korkunc bir kurt gibi olacak..." Kırgız Turkleri, cins ve guzel atlara da ''Kok Bori'' (Gok Kurt, Boz Kurt) adını verirlerdi...