Spor nedir ?
Onceden belirlenmiş kurallara gore bireysel veya grup halinde, rekabete dayalı ya da eğlence veya bireysel mukemmelliğe ulaşmak icin yapılan fiziksel hareketlere verilen isimdir. Koşmak, yuzmek, kaymak, gureş, boks, tenis, bisiklet, uzun atlama, yuksek atlama, golf, bilardo, vb pek cok bireysel spor mevcuttur. Futbol, basketbol, voleybol ve hentbol gibi bazı sporlar ise takım sporları arasında yer alır.
Spor turleri nelerdir ?
Spor turleri kendi icinde farklı kriterlere gore ceşitli sınıflamalara tabi tutulabilirler. Bunlardan birisi aerobik ve anaerobik sporlardır. Bir diğeri ise dinamik veya statik spor turleridir. Buna karşın bu sınıflamalar ile spor turlerinin kesin sınırlarla birbirinden ayrılması cok doğru değildir. Her sporun bir miktar dinamik ve statik bileşim vardır. Bazılarında daha fazla dinamik bazılarında ise statik taraf vardır. Orneğin futbol ve tenis şiddetli dinamik iken aynı zamanda hafif statiktir. Buna karşın ağırlık kaldırma ve jimnastik şiddetli statik ama hafif dinamik ozellikleri olan sporlardır. Hafif ve orta yoğunlukta yapılan koşu, kalp hızının cok artmadığı durumlarda aerobik ozelliktedir. Buna karşın kondisyonu iyi olmayan birey yaptığında veya koşu icinde hızlı deparlar ile kalp hızı cok fazla artar ise aynı tur koşu egzersizi anaerobik ozellik kazanır.
Aerobik egzersizler uzun sureli aktivite suresince vucuda enerji sağlamak amcıyla
oksijenin kullanıldığı egzersizlerdir.Bu egzersizler uzun sure duşuk ya da orta yoğunlukta yapılmalıdır. Bunlar vucudun genel oksijen tuketimini iyileştirme ve aynı zamanda vucut metabolizmasını artırma eğilimindedir.Bu egzersizlere ornek uzun mesafe koşuları, bisiklet, dans, yuzme, koşu bandı, koşu ve hızlı yuruyuşler,ip atlamadır.
Anaerobik egzersizler vucudun enerji ihtiyacını solonumdan karşılayan ve vucudu oksijensiz calışmaya zorlayan egzersizlerdir.Oluşan bu oksijen eksikliği nedeniyle bu egzersizler sadece kısa sureli yapılabilir. Bu egzersizlere ornek olarak ağırlık kaldırma, kendini cekme, itme, surat koşusu, deparlı koşuları(futbol/basketbol) ornek olarak verebiliriz. Aerobik ve anaerobik egzersizler arasında bir karşılaştırma yapılacaksa tek fark oksijen değildir.Areobik egzersizler basit olsa da orta şiddette ve uzun sure yapıllırlar (ortalama 20 dakika),anaerobik egzersizler ise kısa sureli(2_3 dakika)yapılan yoğun şiddette egzersizlerdir. Aerobik egzersizler daha uzun sureli yapıldıklarından daha yuksek dayanıklılık seviyeleri gerektirirler. Her iki egzersizde de enerji sağlamak icin glikozdan piruvat uretimi yani glikoz kullanılır buna ragman glikozun yıkımını saglayan maddeler farklıdır. Aerobik egzersizlerde glikozu yıkmak icin oksijen kullanılırken, anaerobik egzersizlerde glikozu yıkmak icin fosfokreatin kullanılır.
Aerobik egzersizler kanda ve vucutta oksijenin dolaşımını hızlandırırlar. Kan basıncının azalmasını sağlarlar ve yağ yıkımını hızlandırırlar. Diğer taraftan, anaerobik egzersizler guc ve kas kutlesi geliştirmeye yardımcı olur. Bunlar gucu, hızı, ve vucudun metabolik hızını artırmaya yardımcı olurlar. Aerobik egzersizlerin en buyuk dezavantajı ise bir bireyin vucut kutlesini ve gucunu azaltma eğiliminde olmalarıdır.
Spor turleri arasındaki diğer ayırım dinamik ve statik spordur. Dinamik sporlar izotonik kucuk kas gruplarının kasılarak eklemleri ritmik hareket ettirdiği egzersizlerdir. Kendi icinde kasın oksijen kullanımına gore hafif, orta ve şiddetli olmak uzere 3 sınıfa ayrılır. Orneğin golf ve bilardo hafif, masa tenisi ve voleybol orta; tenis, futbol, basketbol, triathlon, dekatlon, boks, yuzme, bisiklet, klasik kayak, orta ve uzun mesafe koşular şiddetli dinamik sporlardır. Dinamik egzersizlerin şiddetli olanları haric aerobik ozellik gosterir. Hem sağlıklı hem de kalp hastalığı olanlarda onerilen egzersizlerdir.
Statik sporlar, izometrik buyuk kas gruplarının kasıldığı ve eklem hareketinin olmadığı egzersizlerdir. Kasların kasılma gucunun derecesine gore hafif (maksimum istemli kasılma < %20), orta (%20-50) ve şiddetli (> %50) olmak uzere uce ayrılır. Tenis ve futbol hafif; ata binmek, okculuk, motorsiklet, sprintli koşular, basketbol, yuzme ve dalış orta; ağırlık kaldırma, vucut geliştirme, jimnastik, bisiklet, boks, triatlon ve dekatlon şiddetli statik sporlardır.
Hangi spor kalbimize yararlıdır ? Hangisi zararlıdır ?
Sağlıklı insanlar hem anaerobik hem de aerobik egzersiz yapabilirler ve kalbe bir zararı yoktur. Ancak hipertansiyon ve kalp hastalığı olanlarda aerobik egzersiz yararlı iken anaerobik sporlar zararlı olabilir.
Sağlıklı bireyler statik sporların tumunu yapabilirler. Hipertansiyon ve kalp hastalığı olanlarda ozellikle şiddetli statik sporların kan basıncını yukseltme ve buyuk damarlarda basınca bağlı balonlaşmayı artırma riskleri mevcuttur. Bu nedenle ağırlık kaldırma, jimnastik, sorf, kayak, dekatlon, triatlon ve uzun mesafeli bisiklet kullanımı bu hastalara onerilmemelidir.
Sporun kalp hastalarında yararları nelerdir?
Gunumuzde bilimsel kanıtlar duzenli egzersiz (spor ) yapanlarda kalp krizi riskinin spor yapmayanlara gore azaldığını gostermektedir. 786 Fransız bisikletcisinin uzun sureli takiplerinde genel populasyona nazaran kalp krizinden olum riskinin %41 oranında daha duşuk olduğu bildirilmiştir. 15 yıl boyunca duzenli jogging tarzi koşu yapan 52.000 kişinin kalp ve damar hastalıklarından olum riskinin %19 azaldığı saptanmıştır. 10 yıldan uzun sure duzenli egzersiz yapanlarda kalp ve damar hastalığıdan olum riski yaklaşık %23 azalmaktadır. Duzenli egzersiz yapanların yapmayanlara gore ortalama omru 8-12 yıl daha uzun olmaktadır. Ustelik kalp krizi gecirmiş dahi olsalar duzenli spor yapanlarda olum riski daha az bulunmuştur.
Spor yalnızca kalp hastalıklarında mı yararlıdır ?
Tum gozlemsel ve kayıt calışmalarında duzenli spor yapanlarda daha az hipertansiyon, şişmanlık, şeker hastalığı ve kanser gorulmektedir. Alzheimer (bunama), depresyon, osteoporoz ve inme riski de spor yapanlarda azalmaktadır. Tum nedenlere bağlı olum oranı sedanter yaşayanlara gore anlamlı olarak az bulunmuştur.
Hangi tur sporlar şişmanlık (obezite) tedavisinde onerilir?
Yapılan gozlemler haftada 1 saat egzersiz yapanlarda sedanter yaşayanlara oranla obezitenin daha az olduğunu gostermektedir. Egzersiz sırasında artan katekolamin ve insulin duyarlılığı yağ metabolizmasını hızlandırmaktadır. Buna ilave olarak yağ metabolizması ile ilgili leptin adı verilen bir hormonun seviyesinin azalması ve adiponektin adlı başka bir hormonun duzeyinin yukselmesi kasların ve kalbin enerji kaynağı olarak daha fazla yağ aside kullanmasına neden olur.
Şişmanlığın tedavisinde egzersiz onerildiğinde, egzersizin yağ metabolizmasını artıraracak ozellikte olması kilit onem taşımaktadır. Bu durumda egzersiz tipi ve suresi onemli hale gelmektedir. Obezitenin tedavisinde ya da onlenmesinde uzun sureli aerobik egzersizler onerilebilir. Egzersiz suresi en az 45 dakika ve uzerinde olmalıdır. Egzersiz sırasında maksimum oksijen kullanımı %85’in uzerinde ve hedeflenen maksimum nabzın %70 ve uzerinde olması gereklidir. Orneğin 40 yaşında birisi icin egzersz kilo verme amacı ile yapılacaksa egzersiz sırasında nabız dakikada 126 atımın uzerine olmalıdır. Burada dikkat edilecek nokta kişininin kalp hastalığı var ise egzersiz sırasında ulaşılacak nabız hedef nabzın %70’inden az olmalıdır. Bu durumda kalp hastalarnda ya da kalp hastalığı acısından riskli 40 yaşındaki bir hastada hedeflenen nabız 126/dk altında olmalıdır.
Sporun yararlı etkileri nelerdir ?
En temel yararlı etki kan basıncı, sinir sistemi ve enerji metabolizmasına olan etkileridir. Spor yapanlarda sporun turune de bağlı olarak egzersiz sırasında sistolik (buyuk tansiyon) yukselir, diyastolik (kucuk tansiyon) yukselebilir, veya aynı kalır. Spor sonrası dinlenme anında her iki tansiyonda normale gelir ve spordan sonraki 12-24 saatte spor oncesinin de altına iner.
Spor sırasında sempatik sinir hakimiyeti olur. Spor bitiminde ise parasempatik sistem devreye girer ve sempatik sistem geri cekilir. Bu hem kan basıncının duzenlenmesine yararlıdır hem de bazı tehlikeli aritmilerin ortaya cıkmasını onler.
Spor sırasında kol ve bacak kaslarımızın enerji sağlamak icin daha fazla şekere, kalp kaslarımızın ise yağ asitlerine ihtiyacı vardır. Vucudumuzun insulin direnci duşer. Şeker hastalığı riski azalır. Daha fazla enerji kullandığımız icin spor yapanlarda şişmanlık daha azdır.
Duzenli spor yapanlarda HDL adını verdiğimiz damar koruyucu, yararlı kolesterol artar, trigliserid adı verilen zararlı yağ azalır. Toplam etki damar sertliğinde azalmadır.
Duzenli egzersiz yapanlarda hucreler arasındaki etkileşim daha sağlıklıdır, bu nedenle inflamasyon azdır ve romatizmal hastalık daha az gorulur. Damar ici pıhtılaşma daha azdır. Bu kalp krizi ve felc riskini duşurmektedir.
Spor hangi kalp hastalarında zararlıdır ?
Sporun toplumun buyuk kısmında kalp hastalığını onlemesine ve pek cok kalp hastalığında olum riskini azaltmasına rağmen bazı kalp hastalarında ani olum riskini artırdığı bilinmelidir. Hipertofik kardiyofik kardiyomiyopati adı verilen doğuştan kalp kasında şiddetli kalınlaşma ile birlikte olan kalp hastalığında, kalp kası iltihabı olarak isimlendirilen miyokardit hastalığında ve koroner kalp damarlarının doğuştan olan anormalliklerinde yarışmalı sporlar kesinlikle zararlıdır. Aort darlığında, mikzomatoz mitral kapak prolapsusunda, dilate kardiyomiyopatide, aritmojenik sağ kalp kardiyomiyopatisi ve doğuştan gelen bazı aritmilerde (uzun QT, katekolaminerjik polimorfik ventrikuler taşikardi) yarışmalı sporlar ani olum riskinde artışa neden olur. Yukarıda sayılan bu hastaların buyuk kısmında yarışma amaclı olmayan yuruyuşler veya hafif hızlı yuruyuşler onerilebilir. Bu hastaların mutlaka bir kalp hekiminin kontrolunde olması gereklidir.
Kalp krizlerinden sonraki ilk 4-12 haftada, baypas operasyonlarından sonraki ilk 6 ayda, koroner damara stent işleminden sonraki ilk 4-8 haftalık donemde yarışmalı sporlar zararlıdır. Kalp doktoru kontrolunde bazı tip egzersizler onerilebilir. Bu surelerin bitiminde bazı ozel egzersiz testleri ve goruntuleme yontemlerinin sonuclarına gore hafif-orta yoğunlukta dinamik ve hafif statik egzersizler hastalara onerilebilir.
18 yaşındayım spor yapıyorum, kalp doktoruna gorunmeli miyim ?
Spor yapanlarda ani olum riskinin en fazla olduğu yaş gruplarından birisi 15-35 yaş grupları arasıdır. Bu yaş grubu genc sporcu olumu olarak isimlendirilir. En sık gorulen kalp hastalıkları hipertrofik kardiyomiyopati ve koroner damarların anomalilerileridir. Kalp kası iltihabı olarak bilinen miyokarditler, marfan sendromu (kalpten cıkan ana damarın incelmesi), mitral kapak sarkması ikinci sıklıkta genc sporcuların ani olum sebepleri arasında sayılmaktadır. Aritmiye neden olan sağ kalp kardiyomiyopatisi, sinus duğum hastalığı, doğuştan kalp blokları ve aterosklerotik koroner damar hastalıkları en az gorulen hastalıkları oluşturmaktadır. Bu hastalıkların buyuk kısmından basit bir EKG tetkiki ile şuphelenmek ve hatta tanı koymak mumkundur. Gerekli hastalarda ekokardiyografi ve diğer goruntuleme yontemleri ile hastalık tanınabilir. Genc sporcuların hekim kontrolunden gecmesi ani olum riskini buyuk olcude azaltacaktır.
45 yaşındayım ve spor yapmaya karar verdim, başlamadan once kalp doktoruna gorunmeli miyim ?
Şişmanlık, şeker hastalığı, kolesterol yuksekliği ve hipertansiyon sıklıkla 35 yaş uzerinde ortaya cıkmaktadır. Bu hastalara tedavi amaclı egzersiz onerilmektedir. Bu yuzden toplumda spora yeni başlayanların coğu 40 yaşın ustundedir. Spor yapmaya yeni başlayanlar icin başlangıcta bir hekim kontrolunden gecmek en sağlıklı olanıdır. Yuruyuş, uzun mesafe olmayan duz alanlarda bisiklet ve serbest veya kurbağalama yuzme sporları icin hekim kontrolu zorunlu olmayabilir. Duşuk yoğunlukta olan bu sporlar pek cok kalp hastası icin guvenli ve yararlıdır. Bununla birlikte hic spor yapmamış veya spora ara verip uzun sure sonra yeniden spora başlayan birisi icin orta ve ozellikle şiddetli yoğunluktaki sporlarda hekim kontrolu hayati onem taşır. Ulkemizde halı sahada futbol, basketbol, 5000 m’den uzun mesafe koşular, vucut geliştime, dalma, sorf, kayak, snowboard, uzun dağ tırmanışları, uzun mesafe ve yokuş iceren bisiklet surme, dovuş sporları (karate, boks vs…) oncesi spor yapacak kişinin bir kardiyoloji hekimine başvurması gereklidir. Hekim hikaye, oz ve soy gecmiş sorgulaması, ve fizik muayene ile hastayı değerlendirmelidir. EKG pek cok hastayı değerlendirmede en sık başvurulan tetkiktir. Hekim gerekli gorduğu takdirde ekokardiyografi, efor testi ve diğer goruntuleme yontemlerini de riski analiz etmede kullanabilir.

[h=2]Adana Kardiyolog uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]