KADINLARIN KARANLIK YUZU (PREMENSTRUEL SENDROM )
Op.Dr.Kenan Ertopcu
Premenstruel Sendrom (PMS) kadınlığın varoluşundan beri suregelmiş ve gunumuzde bile nedenleri ve cozumleri tam aydınlatılmamıştır. PMS bir hastalık mıdır? Yoksa fizyolojik belirtiler topluluğu mudur?
Bircok kadın menstruasyon (adet kanaması) gelmeden bir hafta once başlayan ve adet kanamasıyla birlikte kaybolan bir takım ruhsal ve fiziksel değişiklikler yaşarlar. Bazı kadınlarda bu belirtiler cok hafif, bazılarında ise iş, sosyal ve ozel yaşantısını etkileyecek kadar şiddetli olmaktadır.
Premenstruel sendrom yakınmaları kadınları ve cevresindeki tum insanları cileden cıkarabilecek kadar şiddetli olabilmektedir.
Kadınların coğu adet oncesi donemde bu dalgalanmayı ve bu deneyimleri yaşıyorsa bunu doğal veya normal kabul edebilir miyiz? 200 den fazla belirtisi olabilen bu sendrom, kadın yaşamını ve cevresini nasıl etkiler?
PMS tıp literaturune ilk kez 1931 de girmiştir. Turkceye Adet Oncesi Gerginlik Sendromu olarak cevirebileceğimiz PMS ; adet kanamasından onceki hafta ortaya cıkan, ortalama 6 gun surdukten sonra adet kanamasıyla birlikte birkac gun icinde kaybolan ve adet bitiminden sonraki ilk haftada gorulmeyen bazı belirtiler topluluğudur. Adet oncesi hafif yakınmalar kadınların bircoğunda bulunmaktadır. Bu belirtilere PMS diyebilmek icin iş, okul ve sosyal yaşamı etkileyerek, bunlarda bozulmaya yol acması gerekmektedir. Ayrıca bu belirtilerin depresyon, panik bozukluk ve kişilik bozuklukları gibi başka bir hastalık veya psikolojik durumla ilişkili olmadığı bilinmelidir.
PMS belirtilerinin birbirini takip eden en az iki adet donemi tekrarladığı gozlemlenmelidir.
PMS belirtileri nelerdir?
PMS nin ruhsal belirtileri; tukenmişlik hissi, ruhsal cokkunluk, umitsizlik, yorgunluk hissi, aşırı uyuma eğilimi veya uykusuzluk, cevreye ilginin azalması,duygularda dalgalanmalar, sinirlilik, gerginlik, hassaslaşma, alınganlık gosterme, ağlama eğilimi şeklinde karşımıza cıkabilir. İştah değişiklikleri, aşırı yeme isteği, ozellikle şekerli yiyecekler gibi bazı gıdalara aşerme gozlenebilir.
Fiziksel olarak goğuslerde gerginlik ve buyume, memede hassasiyet ve meme ağrıları, tum vucutta, ozellikle karında şişkinlik, kilo artışı, baş ağrıları, kas ve eklem ağrıları, ishal veya kabızlık olabilir. Libido (cinsel istek ) azalabilir veya tam tersine artabilir.
PMS nin en sık gorulen ve en erken ortaya cıkan belirtileri sinirlilik ve gerginlik (irritabilite) dir.
1980 lerde İngilterede gorulen 3 davada cinayet, kundaklama ve saldırıyla suclanan kadın sanıklar Premenstruel sendrom gerekce gosterilerek sucsuz bulunmuştur. Bu davalar basında geniş yer bulmuştur.
PMS kimlerde gorulur?
PMS ureme cağı sorunudur. En sık gorulduğu donem 30-45 yaş arasıdır. Ergenlik cağından once ve menopozda gorulmez. Kalıtımla gecme eğilimi olduğu duşunulmektedir. Annelerinde PMS olan genc kızlarda PMS daha sık karşımıza cıkmaktadır. Tek yumurta ikizlerinin birinde PMS varsa, diğerinde de % 93 gorulmektedir.
Aşırı kilolularda PMS daha sık karşımıza cıkabilir. Ayrıca psikolojik travmaya neden olabilecek ; kaza, cinsel istismar ve şiddet gibi yaşamsal olaylarla karşılaşmış olan kadınlarda PMS gorulme olasılığı yuksektir. Stres PMS icin risk faktorudur.
PMS ne kadar sık gorulur?
PMS nin hafif bulguları ureme cağındaki kadınların %90 kadarında karşımıza cıkmaktadır. Ancak PMS nin ağır hali olan PMDD (premenstruel disforik bozukluk) farklı calışmalarda ureme cağındaki kadınlarda %3-%8 arası bulunmaktadır.
PMS neden ortaya cıkar?
PMS nedenleriyle ilgili cok sayıda farklı goruş ortaya atılmıştır. Tarihte yıllar boyu kadın ve kadın cinselliği kotu gorulmuş,kadın şeytana benzetilmiştir.1873 te Harvard Universitesinde psikiyatri profesoru olan Edward Clark, eğitimli kadınların sağlıksız ve daha az doğal olduğunu savunmuştur. Edward Clark bu tezini şoyle acıklamıstır; Beyine daha cok kan gitmesi icin rahimden kan cekilir ve bu nedenle daha fazla eğitim alan kadınlar daha saldırgan, sinirli ve daha az doğurgan olur!
Gunumuzde boyle bir tezin gecerliliği kabul gormemiştir. PMS nin kesin nedeni tam bilinmemekle birlikte doğru bilinen te şey PMS nin ovulasyon (yumurtlama )ile ilişkisi olduğudur.
PMS yumurtlaması olan ureme cağındaki kadınlarda gozlenir.
İlk adet kanaması başladıktan sonra birkac yıl icinde ve menopoz oncesi donemde yumurtlama duzensiz olduğu icin PMS bulguları cok yaygın olarak gozlenmez. Adet gecikmeleri ve duzensizlikleri olan veya polikistik over tanısı almış kadınlarda da yumurtlama sorunları olabileceği icin PMS yakınmaları ile daha az karşılaşırız. Doğum kontrol haplarıyla yumurtlamayı gecici sure baskıladığımız kadınlarda da PMS yakınmaları azdır. Menopozda veya operasyonla yumurtalıkları alınanlarda, kemoterapi, radyoterapi ve diğer tıbbi tedavilerle yumurtalık işlevlerini yitirenlerde de PMS yakınmaları olmaz.
Kadınlarda ureme cağında yumurtalıklardan iki hormon salgılanır. Bunlar yumurta cıkmadan onceki donemde ostrojen, yumurta cıktıktan sonraki donemde progesteron hormonlarıdır. Bilimsel kabul goren bircok goruşe gore progesteron hormonunun beyinden salgılanan serotonin,GABA gibi maddeleri etkilemesi PMS ye neden olur.
Yumurtlama olmadığı donemlerde progesteron hormonu yumurtalıklardan salgılanmayacağı icin PMS gozlenmez. Yumurtlama sorunu nedeniyle cocukları olmayan kadınlarda PMS daha az gozlenir.
Bazı araştırmacılara gore de beyinden salgılanan, mutluluk hormonu olarak ta bilinen endorfinlerin duzeyinin duşmesi PMS ye neden olmaktadır. Ayrıca A,E ,B6 vitamini eksikliği veya cinko,magnezyum gibi minerallerin eksikliğinin PMS nedeni olduğu goruşunu savunanlar vardır.
PMS tedavisi;
Her ay ortalama 6 gun PMS yakınması olan kadınlar, doğurganlık yılları boyunca, menopoza kadar toplam 3000 gun civarında her ay bu hoş olmayan deneyimi yaşamaktadırlar. Ozellikle bu belirtileri yoğun yaşayan kadınlar, iş, okul, sosyal ve ozel yaşamlarında, ilişkilerinde sorun yaşayabilirler ve bu nedenle tedaviye onem verilmelidir.
Bircok hastalıkta olduğu gibi PMS de de ilk ve en onemli tedavi yaşam tarzı değişiklikleridir.
Uyku duzenine ozen gosterilmelidir. Uykusuzluk veya aşırı uykudan kacınarak PMS nin olumsuz ruhsal belirtilerinde iyileşme sağlanabilir. Egzersiz onemlidir ve mutluluk hormonu olarak bilinen endorfinleri arttırarak PMS bulgularını onlemede veya azaltmada yararlı olabilir. Yoğun egzersiz olarak orneğin koşu, haftada 3 gun gunde en az 20 dakika, veya orta ağırlıkta egzersiz olarak haftada en az 4 gun gunde en az 30 dakika tempolu yuruyuş yapılabilir.
Dengeli ve duzenli beslenilmelidir. Beslenme 3 ana 3 ara oğun şeklinde olmalı ve yeterli kalori alımına dikkat edilmelidir. Vucutta su tutulmasına bağlı şişkinlik(odem) yakınması olan kadınlarda tuz kısıtlaması onerilebilir. Sigara ve alkol PMS bulgularını arttırır ve adet oncesi donemde kısıtlanmalıdır. Kahve, cikolata, kola gibi kafein iceren gıdalardan uzak durulmalıdır. Beslenmede rafine şeker, hazır meyva suyu gibi basıt karbonhidratlar azaltılırken, lifli ve kepekli gıdalardaki kompleks karbonhidratlara yer verilmelidir.
Gunluk 1200 mg kalsiyum alımıyla, PMS bulgularının %50 azaldığını gosteren calışmalar vardır, sut ve sut urunlerini arttırmak veya ilaclarla kalsiyum ve D vitamini desteği yararlı olabilir. Ayrıca magnezyum ve B6 vitamini desteğinin de yararlı olduğunu savunan calışmalar vardır. E vitamininin memede gerginlik ve ağrılarda yararlı olduğu bazı calışmalarda belirtilmiştir.
Alternatif tıp yontemlerinin etkinliği ve yan etkileri ile ilgili yeterli kanıt bulunmamakla birlikte, bitkisel cayların vucuttan su atıcı ozellikleri nedeniyle, şişkinliklerin giderilmesine yardımcı olabileceğine inananlar vardır. Cuha ciceği yağı tabletlerinin, Viteks agnus castus ekstreleri iceren bitkisel ilacların PMS bulgularını azalttığı iddia edilmektedir.
Tıbbi tedavide ; NSAİD olarak tanınan ağrı kesiciler adet sancıları ve adet oncesi ortaya cıkan başağrısı, kas ve eklem ağrılarıyla mucadelede yaygın olarak kullanılmaktadır.Bu ilaclar mide problemlerini tetikleyebileceği icin tok alınmalıdır.
Doğum kontrol hapları PMS ye neden olduğu duşunulen yumurtlamayı baskılayarak tedavide etkin olmaktadır. Ozellikle kanıta dayalı tıp drospirenon iceren doğum kontrol haplarının ilk 3 aylık PMS yakınmalarını azalttığını vurgulamaktadır.
28 gun ara vermeden kullanılan, bunun 24 gunu aktif hap iceren doğum kontrol hapının PMS tedavisinde etkinliği vurgulanmıştır.
Ayrıca SSRI olarak bilinen, beyinde serotonin duzeyini arttıran psikiyatristlerin yaygın kullandığı antidepresanlar PMS nin ruhsal bulguları on planda olan kadınlarda yararlı olmaktadır.
Nadiren yumurtalık işlevlerini gecici olarak devre dışı bırakan, fakat kemik erimesi riskini arttıran, GnRH analogları tedavide denenmektedir. Cok şiddetli PMS yakınması olan, hicbir tedaviye yanıt vermeyen kadınlarda operasyon ile yumurtalıkların alınması tedavide son secenektir.
Sonucta her ay cıldırtan bu donguyle kadın olmak daha da zordur


[h=2]İzmir Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]