Canakkale Savaşı (Canakkale Zaferi)

I. Dunya Savaşı'nda, Osmanlı Devleti'nin, Canakkale Boğazı'nı gecmek isteyen İtilÂf kuvvetleriyle yaptığı savaşlar (1915).

Bahriye Nazırı Churchill'in teklifleri ve İngiltere'nin ısrarıyla İtilÂf devletlerince girişilen harekÂtın amacı, Rusya ile doğrudan temasa gecmek, onlara silÂh ve malzeme yardımı yapabilmekti. Bu yolla, Suveyş Kanalı ve Hint yolu uzerindeki Turk baskısı da kaldırılmış olacak; savaşa katılmak istemeyen Balkan devletleri, İtilÂf devletleri yanında yer almağa zorlanacaktı.

Yapısı bakımından, savunmaya elverişli olan boğaz, Turkler tarafından mayınlanmıştı. Tabyalar, toprak ve taştandı. Zırhlı veya betondan tabya yoktu; ayrıca bircok sahte mevzi yapılmıştı. Savunma duzeni, dış, orta ve ic bolgeler olmak uzere uce ayrılmıştı. Bunların kumandası Miralay Cevdet Bey'de idi. Savaş ilÂnından birkac gun sonra, 3 Kasım 1914'te İngilizler, Seddulbahir ve Kumkale tabyalarını topa tuttular. 19 Şubat 1915'te boğazın dış tabyaları tahrip edildi. Ayrıca, karaya cıkarılan askerler, tahrip işini tamamladılar. Bu harekÂtta Turkler, 19 top kaybetti. Dış savunmanın duşmesi, bazı ulkelerde buyuk yankılara yol actı. Bulgaristan, cekingen bir durum aldı. İtalya, İtilÂf devletlerine meyletti. Yunanlıların İstanbul'a girmelerini istemeyen Ruslar, 40 bin kişilik yardımcı bir kuvvet gondermeyi teklif etiler. Bunun uzerine İngilizler ve Fransızlar, boğazları Ruslara vermeyi vaat ettiler. Bundan sonraki buyuk taarruzun, Marmara Denizi'ne gecmek amacıyla, Fransız ve İngiliz savaş gemileri tarafından, 18 Mart 1915'te yapılması planlandı. Orta savunma tabyaları, surekli olarak bombardıman edildi. Dış hatlara komandolar cıkarıldı. Boğazdaki mayın tarama ve temizleme işi başarıyla yurutuldu. Fakat 7-8 Mart gecesi, Yuzbaşı Hakkı Bey kumandasındaki Nusret mayın gemisi, karanlık limana, sezdirmeden tekrar mayın doşedi. İtilÂf kuvvetlerinin 16 harp gemisi, 18 Mart 1915'te boğaza girerek, tabyaları ateşe tuttular. Gerek mayınlar ve gerekse bataryaların atışları ile İtilÂf kuvvetleri bircok gemi kaybederek geri cekildi.

18 Mart hucumu, Canakkale'nin, karadan yardım gormedikce gecilemeyeceğini gosterdi. Bunun uzerine, İngiliz, Fransız ve Anzaklardan (Avustralya, Yeni Zelanda ordusu) kurulan 70 000 kişilik kuvvet, 25 Nisan 1915'te Seddulbahir ve Arıburnu bolgelerinde karaya cıkarıldı. Duşman kuvvetleri, 109 harp ve 308 nakliye gemisi ve ozel cıkarma araclarıyla denizden desteklenmekteydi. Bu cıkarmaya karşı savunma gorevi, 5. Orduya verildi.

İlk cıkarmalar Seddulbahir, Arıburnu ve Kumkale'ye yapıldı. Bazı yerlerde başarı kazanan duşman, kesin sonuca gidemedi. Seddulbahir ve Arıburnu'nu almayı başaramadı. Binbaşı Mahmud Bey idaresindeki Turk kuvvetleri, duşmanın ici bolgelere sızmasını engelledi. İlk cıkarma gunu, 19. Tumen kumandanı Mustafa Kemal Bey (Ataturk), 17. Piyade Alayını, Conkbayırı'na vaktinde yetiştirerek, Kocacimen tepesinin duşman eline gecmesini onledi. Duşman, 25 Nisan 1915 harekÂtında, buyuk kayba karşılık kucuk bir koprubaşı elde edebildi, orada tutundu. Turk kuvvetleri, gecenin karanlığından faydalanarak duşmanı denize dokmek istediyse de, bu harekÂtta yer alan Arap askerlerinin başarısızlığı ve cıkarttıkları gurultu, buna imkÂn vermedi. Ote yandan, 15 000 kişilik Anzak kuvveti de karaya cıkarılmıştı. Aynı gunlerde duşman Saros Korfezi'ne, Beşike Limanı'na gosteriş cıkarmaları yaptı. Sonraki gunlerde de Alcıtepe ve Arıburnu'nda Kocacimen tepesini elde etmek icin harekete gecti. Fakat, 5. Ordu kuvvetleri, buyuk kayıplara rağmen, duşmanı puskurttu. Bu arada yapılan Seddulbahir, Arıburnu ve deniz savaşları cok kanlı gecti. Duşman, Seddulbahir'e 26 Nisan gunu, top ateşiyle hucuma başlamıştı. 1 Mayıs gecesi ve daha sonraki gunlerde, 17 000 kişilik Turk kuvveti karşı saldırıya gecti. Fakat, bunda başarı kazanılamadı ve Turkler, 16 000 kayıp verdiler. İngilizlerin kaybı, 14 000 kişiydi.

Duşmanın ikinci hucumu, 6-8 Mayıs arasında, Alcıtepe'yi ele gecirmek oldu. Birkac kere siperlere giren Fransızlar puskurtuldu. Sadece birinci hat siperleri, duşman elinde kaldı. 26 Nisan'da ve daha sonraki gunlerde denizde savaşlar oldu. Turklerin Nurulbahir adlı gemisi battı. Gulcemal vapuru yara aldı. Buna karşılık, İtilÂf kuvvetlerinin Goliath zırhlısı batırıldı.

14 Mayıs'ta İngiliz harp komitesi, savaşa devam kararı aldı ve İngiliz kabinesinde bazı vekiller değiştirildi. 18 Mayıs'a kadar nemli carpışma olmadı. Haziran ayında, kanlı siper muharebeleri yapıldı. 4 Haziran'da 50 000 kişilik İngiliz ve Fransız ordusu, 25 000 kişilik Turk ordusu uzerine, top ateşi desteğinde taarruza gecti. Taarruzda zırhlı araclar da kullanıldı. Bu hucum, Canakkale'deki en kanlı muharebe oldu. Duşman, bazı Turk siperlerine girdi. 9 Temmuz'da Seddulbahir kumandanlığına Vehip Paşa getirildi. Biraz sonra Kerevizdere savaşları başladı. Cıkarmanın başlamasından 70. gune kadar Turk ordusu, 100 000 kayıp verdi. Her şeye rağmen duşman ilerlemeyi başaramadı, yeni bir cıkarma yapmaya karar verdi. Amac, Anafartalar platosunu ve Kocacimen'i ele gecirmekti. Taze kuvvetler, Ağustos başında Suvla kıyılarına, baskın halinde cıkarma yaptılar. Bunun uzerine Mustafa Kemal'in emriyle 28. ve 41. alaylar, 10 Ağustos'ta hucuma hazırlandı. Kumandanın kısa bir konuşmasından sonra, sungu hucumu başladı. Duşman, siperlerinde bastırıldı. Turkler, Şahinsırt'a kadar ilerledi. Savaş sırasında, Mustafa Kemal'in goğsune bir şarapnel parcası carptı. Duşman, Mustafa Kemal'in yonettiği bu harekÂtla, ağır kayıplar vererek puskurtuldu.

1915 yılının sonbahar ayları, kanlı fakat sonuc alınamayan carpışmalarla gecti. Turk başkumandanlığı, 1. Orduyu Gelibolu'ya yolladı. Boylece Turk ordusu, 21 tumene cıktı. Başlangıcta uc gun icinde Canakkale Boğazını gececeklerini sanarak giriştikleri savaşı bir an once sonuclandırmak isteyen İtilÂf Devletleri, yeni kuvvetler sağlamağa calıştılarsa da sonuc alamadılar. GeneraL Charles Monroe, Canakkale'nin boşaltılması gereğini belirten bir rapor verdi. Bunun uzerine, 5 Aralık tarihinde iki İngiliz tumeni, SelÂnik'e gonderildi. Kasım ayında başlayan yağmur ve kar fırtınası, siperlerde bircok askerin boğulmasına sebep oldu. Bu felÂkette duşmanın kaybı da coktu.

Limanda bircok kucuk gemi battı. Neticede cıkarma sahaları, duşman tarafından boşaltıldı. Gizlice yapılan boşaltma harekÂtı sonucu, Ocak 1916'da Gelibolu yarımadası tamamen bırakılmış oldu. Bu arada bazı carpışmalar da oldu. Anafartalar ve Arıburnu cekilmesi sırasında dikkati dağıtmak icin, duşman, 19 Aralık gunu Seddulbahir bolgesine saldırdı. Buraya doşenmiş olan mayınlar, Turklerin duşmanı takibine imkÂn vermedi.

Canakkale, I. Dunya Savaşında Turkiye'nin carpıştığı on cepheden biriydi. Turk kara ordusu, savaş arac ve gerecleri bakımından cok zayıftı. Burada gorev alan Turk deniz kuvvetleri, 1911-1912 İtalyan ve 1912-1913 Balkan savaşlarında yıpranmış durumdaydı. Savaş sırasında Turkiye, muttefiklerinden beklediği yardımı goremedi. Sadece Alman subayları, Turk subayları yanında gorev aldılar. Avusturya'nın yardımı, iki bataryadan ibaret kaldı. Beklenen silah ve malzeme yardımı sağlansaydı, sonuc cok daha farklı olabilirdi.

Canakkale savaşları, 8,5 ay surdu. Turk ordusunun karşı koymasıyla, Canakkale, Irak, Filistin cephelerinde bir milyona yakın İngiliz ve Fransız askeri, batıdaki ana cephelerinden uzak tutulmuş oldu. Savaşlar, iki taraf icin de buyuk kayıplara sebep oldu. İtilÂf devletleri, Canakkale'ye once 70 000 kişi gondermişlerdi. Sonradan bu kuvvet 500 bin kişiye cıkarıldı. Bunun 400 000'i İngiliz, 79 000'i Fransız ordusundandı. İngilizlerin kaybı, 115 000'i olu, yaralı, esir ve memleketine gonderilen, 90 000'i hasta olmak uzere 205 000 idi. Fransızların kaybı 47 000'di. Turklerde ise şehid, yaralı ve hasta sayısı, 252 300'u buldu.