KADINLARA VE ERKEKLERE GEBELİK ONCESİ ONERİLER
Op.Dr.Kenan Ertopcu

KADINLARA GEBELİK ONCESİ ONERİLER
1.Gebeliğin planlanması;
Ureme yaşamı planı, kadınların ne zaman ve ne kadar cocuk sahibi olma ile ilgili beklentilerini gercekleştirmeye calıştıkları plandır. Bu planı ciftlerin sosyal ve ekonomik durumları, kişilik yapı ve değerleri belirler. Ureme sağlığı konusunda bilincli olanlar, erken veya ileri yaşlarda sık aralıklarla veya cok sayıda gebeliğin kadının sağlığına, yaşam kalitesi ve statusune olumsuz etkisi olduğunu bilirler. 18 yaş altı ve 35 yaş ustu gebe kalan kadınlarda, gebeliğin ikinci yarısında gelişen , yuksek tansiyon ve odemle seyreden, anne ve bebeğin yaşamını riske sokan gebelik zehirlenmesinin (albumin hastalığı-preeklampsi) daha sık gorulduğunu burada vurgulamakta yarar vardır.
Sık aralıklarla hamile kalan kadınlarda kansızlık(anemi) ve idrar yolu enfeksiyonlarının da daha fazla gorulduğu yadsınamaz bir gercektir. Gebelik surecinde yeterli demir desteği almayanlarda oluşacak anemi en az iki ay suren tedavi gerektirebilir. Anemisi olan hamile kadınlarda erken doğumlar ve doğum eylemi surecinde oluşabilecek aşırı kanamaya bağlı yaşamı tehdit eden riskler daha fazla olacaktır. Kansızlık durumunda idrar yolu enfeksiyonları da daha sık karşımıza cıkabilecek ve bu enfeksiyonlar gebelik surecinde bobreklere kadar yukselebilecek, kanda enfeksiyon(sepsis) gelişebilecek veya idrar yolu enfeksiyonu kronikleşerek diyalize kadar giderek , kadın yaşamını riske sokabilecek tedavisi zor , bobrek enfeksiyonları oluşabilecektir.Sık aralıklarla gebe kalmayı engellemek amacıyla doğum sonrası ve emzirme doneminde gebelikten korunma yontemleri konusunda ne derece bilincli olmamız gerektiğini burada vurgulamalıyız.
Gebelik oncesi diş bakımının yapılması onemlidir. Gebelik surecinde diş curukleri ilerleyebilecek ve diş kayıpları artacaktır.
Myomlar, kadınların dortte birinde gorulen,40 yaş uzeri kadınların da yarısında karşımıza cıkan rahmin iyi huylu urlarıdır. Gebelik surecinde buyuyebilir veya kuculebilirler. Gebelikte yerleşim yerine bağlı olarak cocuğun rahim icinde pozisyonunu ve doğum şeklini etkileyebilirler. Doğum sonrası rahim kasılmasını olumsuz etkileyerek kanamaları arttırabilirler. İleri yaşta gebe kalan kadınlarda myomla ilgili gebelik ve doğum komplikasyonuyla karşılaşma riski daha fazla olacaktır.
Kadının yaşı ilerledikce kromozom hasarlı yumurta cıkarma riski de artacaktır. 35 yaşın uzerinde kadınlarda ,bu yumurtalar, erkek tohum hucresi(sperm)i le birleşip gebelik oluştuğunda mongol (down sendromu) gibi zeka ve diğer ozurleri olan kromozom hastalıklı bebek doğurma riski daha fazla olmaya başlayacaktır. Gunumuzde ulkemizde bircok klinikte 37 yaş uzerinde gebe kalan kadınlarda, ikili test gibi kan testleri, diğer ultrasonografi ile tarama testleri yapılsa bile, bebekte oluşabilecek kromozom hastalığı riski yuzde yuz ekarte edilemeyeceği icin gebeliğin 16 ile 20.haftası arasında amniyosentez(bebeğin icinde yuzduğu sıvıdan ultrasonografi eşliğinde iğneye sıvı alınıp genetik incelemeye gonderilmesi) onerilmektedir. Amniyosentez de gebeliğin duşukle sonuclanma riski iki yuzde bir ile beş yuzde bir arası verilmektedir.(Ancak mongol gibi kromozom hastalıklı bebek doğurma oranlarının ileri yaş ta olan kadınlarda amniyosentezin riskinden daha fazla olduğunu da belirtmeliyiz.)
Ayrıca ilk uc ayda gebelik duşukle sonuclandığında , duşen embriyoları % 60 ından fazlasında kromozom anomalisi saptandığını da belirtmeliyiz.Dolayısıyla ileri yaş gebeliklerinde duşuk şansının artacağını da ongorebiliriz.
2.Rutin jinekolojik muayene;
Gunumuzde her kadının her yıl jinekolojik muayene icin başvurmasının gerekli olduğunu sanırım hepimiz biliyoruz. Smear testi , gerektiğinde kolposkopi ve HPV testi ile rahim ağzı kanseri oncu lezyonlarının değerlendirilmesi, pelvik muayene,tercihan ultrasonografi ile rahim ve yumurtalıkların değerlendirilmesi ,rahimde oluşabilecek myomların ,yumurtalıkta ortaya cıkabilecek kistlerin belirlenmesi onemlidir.
Gebelik oncesi değerlendirmede diğer tıbbi sorunlar da belirlenmeli ve tedavi edilmelidir. Demir eksikliği varsa en az iki ay suren anemi tedavisine hemen başlanmalıdır. Troid hastalığı(guatr gibi) kuşkusu varsa, gereken kan testleri uygulanmalı ve gerektiğinde sintigrafi, ultrasonografi gibi goruntuleme yontemlerinden yararlanılmalıdır.
İdrar yolu enfeksiyonları gebeliklerle artmakta ve gebelik surecinde ilerlemektedir. Enfeksiyon kuşkusu varsa gebelik oncesi idrar tahlili ve gerektiğinde kultur, antibiyogram(enfeksiyon ajanını dışarıda besi ortamında uretmek ve hangi antibiyotiğin tedavide etkili olacağını belirlemek) yapılmalıdır.İdrar tahlili verirken ac veya tok olmak onemli değildir.Ancak vajinadan gelebilecek bakteri bulaşmasını engellemek amacıyla ,ilk idrar dışarı boşaltılmalı ve sonra gelen orta idrar verilmelidir.
Diabet (şeker hastalığı)varlığında diyet, ilaclı tedavi veya insulinle kan şekeri duzenlenmelidir. Kan şekerinin yuksek olduğu donemde hamile kalan kadınlarda duşuk riski ve anomalili(sakat bebek) doğurma riski artmaktadır.
Epilepsi(havale)olan kadınlar noroloji uzmanına danışmanlı tedavileri duzenlenmeli ve uygun gorulen donemde gebelik planlanmalıdır.
Fenilketonuri (PKU)kanda fenilalanin maddesi artışı ile kendini gosteren kalıtsal bir hastalıktır. Fenilalanin tum proteinlerde ve bazı suni tatlandırıcılarda diyetle alınan proteinlerin yapı taşı olan bir aminoasittir.PKU tedavi edilmezse,fenilalanin vucut duzeyleri yukselecek zeka gelişimini olumsuz etkileyecek ve ciddi sağlık sorunlarına yol acacaktır.Bulgular hafiften şiddetliye kadar farklılık gosterir.PKU su olan ve uygun diyetle fenilalanin duzeyleri ayarlanmamış bir anne adayının bebeğinde ,gebelik surecinde anneden gelen yuksek fenilalaninle karşılaşacağı icin ciddi zeka sorunları olabilecektir.Bebekte karşılaşılabilecek diğer sorunlar kalp defektleri,mikrosefali denilen aşırı kucuk baş ve davranış problemleri olacaktır.
Ayrıca yuksek tansiyon, artrit ve eklem hastalıkları, yeme bozukluları ve kronik hastalıklar gebelik oncesi kontrol altına alınmalıdır.
Kızamıkcık aşısı hastalığı gecirmeyenler icin onerilebilir, ancak aşı uygulanırsa iki ay sureyle gebe kalınmamalıdır.
3.Her gun 400 mikrogram folik asit kullanın;Folik asit bir B vitaminidir.Her kadın icin sağlıklı yeni hucre uretimi icin gereklidir (ozellikle sac,cilt ve tırnaklar).Gebelikte folik asit eksikliği doğacak bebeğin beyin ve omurilik gelişimini olumsuz etkileyebilecektir. Bin bebekte bir gorulebilen ve kalıtımla gecebilen spina bifida (felclere yol acabilen omurga kanalı acıklığı) gebe kalmadan uc ay once folik asit kullanmaya başlayan ve gebeliğin ilk uc ayında folik asit kullanan gebelerin bebeklerinde%70 daha az oranda gorulecektir. Anensefali(bebeğin beyninin gelişememesi)folik asit eksikliğinde daha fazla gorulmektedir.
4.Sigara ve tutun urunlerinden uzak durulması, aşırı alkol tuketiminin kısıtlanması, uyuşturucu ilac kullanılmaması herkesin bildiği gebelik oncesi uygulanması gereken kurallardandır.
5.Toksik (zehirli)olabilecek maddelerden uzak durulması; Evde ve işyerinde sentetik kimyasallar, kurşun,civa gibi ağır metaller,gubreler,bocek spreyleri,kedi ve kemirgen dışkıları kadın ve erkek ureme organlarını olumsuz etkileyeceği icin uzak durulmalıdır.
6.Sağlıklı vucut ağırlığına ulaşmak ve korumak; Aşırı kilolu,obes veya cok zayıf kadınlarda gebe kalmak zorlaşabilecek, gebelik surecinde gebelik zehirlenmesi,yuksek tansiyon gibi hastalıklar artabilecek,bebek gelişimi olumsuz etkilenebilecek,erken doğum,kanama gibi riskler artacaktır.Obes kadınlarda ;kalp hastalığı,tip 2 diyabet,rahim ici ,meme ve kalın bağırsak kanserleri riskinin daha fazla olduğunu biliyoruz.Uzun sureli diyet uygulamalarının,yaşam şekli değişikliğinin ve egzersizin onemini bir kez daha hatırlatalım.
7.Aile oykusu bilinmeli; Cocuk isteyen kadın ve eşinin ailesinde, yakın ve uzak akrabalarında kalıtımla gecen hastalıkları bilmek onemlidir. Doğuştan kalp,bobrek hastalıkları,yarık damak dudak, mongol gibi hastalıkların akrabaların cocuklarında olması durumunda, gebelik oncesi ve surecinde değerlendirme ve izlem icin yapılacak goruntuleme tetkikleri ozellik taşıyacaktır.
8.Gebelik oncesi donemde şiddetten uzak durulması yadsınamaz bir gercektir.
9.Akıl ve ruh sağlığını korumak onemlidir; Akıl sağlığı, yaşamla baş etmek icin nasıl duşunduğumuzun, nasıl hissettiğimizin ve nasıl davrandığımızın gostergesidir. Herkesin bazen endişeli, uzgun, stresli donemleri olacaktır. Bunlar gunluk yaşantıyı olumsuz etkilediği zaman psikolojik destek gerekecektir. Ciftlerin yaşamlarına yeni bir varlık katmak icin gebelik planladıkları donemde akıl ve ruh sağlıklarını korumaları gebelik oluşması, gebelik sureci ve doğum icin onemlidir.
0.Hazır olunca gebeliği planlayın; Her kadın icin cocuk yapmak icin hazır olma sureci farklı olabilir. Kimisi birkac ayda karar verebilir, kimisi cok daha uzun sure duşunebilir. Yukarıda bahsettiğimiz koşullar sağlandığında hic bir zaman sağlıklı gebelik ve bebek icin cok erken değildir. Ayrıca hemen cocuk istenmiyorsa etkin gebelikten korunma yontemlerinden birini secmekte ve kullanmakta yarar vardır.
ERKEKLERE GEBELİK ONCESİ ONERİLER
1.Gebeliğin planlanması
Gebelik oncesi donem(prekonsepsiyon)ureme cağında ozen gosterilmesi gereken donemlerden biridir. Kadın ve erkek birlikte psikolojik, ekonomik ve sosyal durumlarını değerlendirerek ; ne zaman cocuk istediklerini ,ne kadar cocuk istediklerini,cocuklar arası yaş farkını duşunerek uremeyle ilgili beklentilerini belirleyebilirler. Ciftlerin hedeflerini belirlemesine ‘’Ureme Sağlığı Planı’’ diyoruz. Boylece ciftler etkin bir gebelikten korunma yontemi secerek cocuk istedikleri doneme kadar yaşamlarındaki diğer beklentileri karşılayabilirler. İstenmeyen donemde gebelikle karşılaşma ve olası bir kurtaj riski cok daha az olacaktır. Planlı gebelik ve doğumlarda anne ve bebeğin cok daha sağlıklı olacağını hepimiz biliyoruz.
2.Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korunmak;
Erkeklerin cinsel yolla bulaşan hastalıklar konusunda bilinclendirilmesi onemlidir. Cinsel yolla bulaşan hastalıkların yarısından fazlası hic bulgu vermemektedir ve erkekler genellikle taşıyıcı olarak yaşamlarını devam ettirirler. Bazı cinsel yolla bulaşan hastalıklar kadında kısırlık, duşuk, erken doğum ve doğacak bebekte de enfeksiyon risklerini taşırlar.
HPV nin gunumuzde hızla yayılan ve cinsel yolla bulaşan virus olduğunu biliyoruz.130 dan fazla turu olan HPV nin 6-11 nolu turleri kanser olmayan genital siğillerin oluşmasından sorumludur.Doğum zamanı gebe kadında gozlenen genital siğiller ,bebeğe vajinal kanaldan gecerken virus bulaşma riski nedeniyle vajinal yolla normal doğum şansını engelleyecektir.
HPV nin sekiz civarında turu (16,31,45 gibi)rahim ağzı kanseri oncu lezyonlarının oluşmasından sorumludur. Rahim ağzında bu anormal bulgular ilerlediğinde (CIN2,CIN3)gebelik oncesi veya gebelik ilk uc ayında rahim ağzındaki kuşkulu bolgeyi koni şeklinde cıkarmak gerekebilir(konizasyon).Bu cerrahi girişim sonrası duşuk ve erken doğum şansının artabileceğini, hatta oluşabilecek enfeksiyonun kadında kanalları tıkaması ve kısırlık riskini arttırabileceğini duşunmeliyiz. Erken doğumu engellemek amacıyla gebeliğin ilk uc ayı biter bitmez rahim ağzına serkilaj denilen dikiş uygulamak gerekebilir.
HPV nin oluşturduğu daha ilerlemiş lezyonlar ve rahim ağzı kanseri geliştiğinde kadının yaşamının risk altında olduğunu, rahimin alınabileceğini,radyoterapi ve kemoterapi gibi ileri evre kanser tedavilerinin gerekebileceğini sanırım hepimiz biliyoruz.HPV turlerinin sadece rahim ağzı kanseri değil kadın ve erkekte kalın barsak kanseri,boğaz kanseri ,ve dış genital organ kanserlerine (kadında vulva,erkekte penis) neden olduğunu bir kez daha hatırlatalım.Burada HPV nin tam cinsel beraberlik olmadan deri surtunmesiyle de bulaşabileceğini vurgulayalım.Kondomun sadece %70-80 oranla HPV den koruyabileceğini belirtelim.Ergenlik cağında sadece kız cocuklarına değil,erkek cocuklara da HPV aşılarının vurulmasının onemini belirtelim.Rahim ağzı kanserinin %70 ine ve kadın ve erkekte gorulebilen bir cok diğer kansere neden olan HPV 16 ve HPV 18 e karşı geliştirilen aşıların ulkemizde de bulunduğunu belirtelim.
Gonore (bel soğukluğu) ulkemizde yaygın gorulen cinsel yolla bulaşan bir hastalıktır. Kadında rahim ağzından gelen iltihaplı akıntı dışında bulgu vermeyebilir. Akıntının incelenmesi ve kultur yaparak bakteriyi uretmek her zaman kolaylıkla mumkun olmamaktadır. Erkekte penisten gelen ağrılı akıntıdan sorumludur. Kondom kullanmak gonoreden korur. Gonore tedavisine ozen gosterilmediğinde ve gereken ilac dozunun tamamı alınmadığında kronikleşebilir(muzminleşebilir). Gebe kadında veya normal doğum sırasında kanaldan gecerken bebeğe de bulaşabilir. Bebeklerde gonorenin oluşturabileceği konjuktivitten onlemek amacıyla ulkemizde bebekler doğduktan hemen sonra rutin olarak gozlerine gumuş nitrat damlatılmaktadır.
Gonore bakterisiyle %80 birlikte gorulen klamidya etkeni de ayrı bir sorundur. Kadında rahim ağzından kanallara ilerleyerek kanallarda enfeksiyon oluşturarak kanalların tıkanma ve kısırlık riskini arttıracaktır. Kadında veya erkekte gonore tanısı konduğunda klamidya da goz onunde bulundurularak birlikte ilaclı tedavisine hemen başlanmalıdır.
Dunyada 350 milyon kişinin taşıdığı Hepatit B virusu, kan dışında cinsel yolla da kolaylıkla bulaşabilmektedir. Hepatit B virusu bulaşınca, kişi direnc geliştirebilir, taşıyıcı olabilir veya durum kronikleşerek siroza kadar giden kronik karaciğer hastalıklarına yol acabilir.Erkekte hepatit saptandığında partneri mutlaka aşılanmalı ve aşının koruyucu etkisi kan testleriyle belirlenene kadar , tercihan kondomla korunmalı ve enfeksiyonun bulaşmasını engellemek icin olağanustu ozenli davranılmalıdır.Gebelikte ve doğum sırasında (normal vajinal yolla veya sezaryende)bebeğe hepatit virusu bulaşabileceği duşunulmeli ve bebeğe doğum sonrası hemen rutin uygulanan hepatit aşısı dışında ek bir ekonomik yuk gerektirebilecek hepatit serumu da uygulanmalıdır.
Frengi(sifiliz)ulkemizde koku kazınamamış bir cinsel yolla bulaşan hastalıktır. Erken evrelerinde penisilinle rahatlıkla tedavi edilmektedir. Gec kalındığında veya ileri evrelerinde kadın veya erkeğin yaşamını tehdit edecektir. Ulkemizde evlilik oncesi veya gebelik başlangıcında rutin uygulanan VDRL denilen sadece sifilize ozgun olmayan kan testi kuşkulu cıktığında TPA denilen sifilize ozgu kan testi uygulanmaktadır. Gebelikte sifiliz bircok komplikasyonlara yol acabilecek, doğacak bebekte ciddi sakatlıklara yol acabilecektir.
HIV testi de ulkemizde evlilik oncesi rutin uygulamalar arasındadır. HIV taşıyıcısı kişi ile cinsel beraberlikten en erken uc ay sonra kanda HIV saptanabileceği de daha once kan testinde bulunamayacağı goz onunde bulundurulmalıdır.
3.Sigara, alkol ,ilac bağımlılığı
Sigara icmeyen, ancak eşleri yanlarında sigara icen kadınlarda , eşleri ve kendileri sigara icmeyen kadınlara gore duşuk kilolu bebek doğurma riskinin %20 daha fazla olduğu belirtilmiştir.
Planlanan gebelikten uc ay once kadın ve eşinin birlikte sigarayı bırakmak icin karar alarak birbirlerini destekleyerek ve motive ederek mucadele etmeleri , gebe kalma şansını arttıracak, gebeliğin ve doğumun daha sağlıklı gecmesini, sonucta daha sağlıklı bir bebek ve aile olma olasılığını arttıracaktır.
Aşırı alkol tuketimi ve uyuşturucu kullanmanın da erkeklerde kısırlık riskini arttırdığını zaten hepimiz bilmekteyiz.
4.Toksik maddelerle karşılaşma
Evde ve iş yerlerinde karşılaşılan bazı toksik ve zararlı maddeler kadın ve erkek ureme organlarına zarar verebilirler. Bu toksik maddeler; bazı sentetik kimyasallar, gubreler, kurşun gibi ağır metaller, bocek spreyleri, kedi ve kemirgen hayvan dışkıları olabilir.Bu toksik maddelerin kucuk dozları bile gebelikte, bebeklikte,cocukluk ve ergenlik doneminde belirli hastalıklara yol acabilirler.
5.Erkekle ilgili infertilite (kısırlık) onlemek
İnfertilitenin nedenlerinin ucte birinin kadınla ilgili, ucte birinin erkekle ilgili, kalan ucte birinin kadın ve erkeğin birlikte sorumlu olduğunu belirtmeliyiz. Bazı erkeklerin doğuştan spermleri (erkek tohum hucreleri)engelleyecek problemleri olabilir .Herhangi bir travma ve enfeksiyon sonucu sperm kalitesi bozulabilir.Erkeğin sperm sayısı ve sağlığını etkileyebilecek bazı faktorler; tip1 diabet,aşırı alkol tuketimi,kokain,mariyuana gibi uyuşturucu maddeler,anabolik steroidler( kas guclendirici hormonlar),sigara kullanımı,yaş,obesite(şişmanlık),bocek spreyleri gibi zararlı maddeler,kurşun gibi ağır metaller,kabakulak,ciddi bobrek hastalıkları ve hormon problemleri,bazı ilaclar ve bitkisel urunler,kanser tedavisi amacıyla radyoterapi ve kemoterapidir.
6.Sağlıklı kiloya ulaşmak ve korumak
Erkeklerde aşırı kilonun da direk olarak kısırlık riskiyle bağlantılı olduğu belirtilmiştir. Sağlıklı kiloyu yakalamak uzun sureli bir diyet ve egzersiz programı ve yaşam şeklinin değişmesini gerektirir.
7.Aile oykusunu oğrenmek
Cocuğunuzun sağlıklı olmasını istiyorsanız, ebeveynlerinizde akrabalarınızda bulunabilecek doğuştan ve kalıtımla gecen hastalıklarla ilgili bilgi sahibi olmanız ve bu bilgileri doktorunuzla paylaşmanız gerekmektedir. Erkeğin kız kardeşinde doğuştan kalp hastalığı veya kuzeninde orak hucreli anemi(bir ceşit kansızlık),ailede mongol gibi kromozom hastalığı olan bir bebek oluşu, gebeliği izleyen doktor icin onemli olabilir.
Aile oykunuzdeki bilgilere dayanarak, doktorunuz sizi genetik danışmanlığa yonlendirebilir. Genetik danışmanlık icin diğer nedenler; tekrarlayan duşukler, bebek olumleri, gebe kalmada zorluk veya onceki gebeliklerde ortaya cıkan genetik durumlar ve bebeklerde doğumsal problemlerdir.
8.Şiddete karşı destek ve yardım almak
Bebeklikten yaşlılığa şiddet kadın ve erkekte her donemde karşımıza cıkan ve fiziksel ve duygusal hasar veren bir sorundur. Şiddet ilişkileri ve aileleri tahrip eder. Gebelik oncesi ve gebelik doneminde şiddet konusu, anne ve bebek acısından daha da onemsenmelidir.
9.Akıl ve ruh sağlığını korumak
Akıl sağlığı yaşamla baş etmek icin nasıl duşunduğumuzun, nasıl hissettiğimizin ve nasıl davrandığımızın gostergesidir. Herkesin bazen endişeli, uzgun, stresli donemleri olacaktır. Gunluk yaşantıyı olumsuz etkilediği zaman psikolojik destek gerekecektir. Ciftlerin yaşamlarına yeni bir varlık katmak icin gebelik planladıkları donemde akıl ve ruh sağlıklarını korumaları gebelik oluşması ,gebelik sureci ve doğum icin onemlidir.
10.Eşini desteklemek
Orneğin; kadın gebe kalmadan once onerilen kiloya ulaşmak icin diyet yapmaya calışıyorsa erkekte eşlik edebilir. Gebelik oncesi kullanılması gereken ilacları hatırlatarak ve uygulanması gereken diş tedavisi gibi işlemlerde kadının yanında olarak destek olabilir.
Cocuğu kadın ve erkek birlikte yapar ve gebelik planlandığından itibaren erkeğin de kadın gibi konuyla ilgili sorumlulukları yerine getirmesi, sağlıklı, gebelik, sağlıklı doğum, sağlıklı anne, sağlıklı bebek ve sağlıklı aile icin vazgecilmezdir.

[h=2]İzmir Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]