dunyadaki coller ve yerleri dunyadaki collerin yerleri coller haritası haritası dunya haritasında
Col Alm. Wuste (f), Fr. Déserf (m), İng. Desert. Bitki ortusunun hic bulunmadığı veya cok seyrek olduğu geniş arazi. Col terimi, daha cok kurak yerler icin kullanılan bir terimdir. Coller, kumlu ve susuz araziler halindedir. Yeryuzunde, bulunduğu yerlerde geniş alanları kaplamaktadırlar.

Coller, bulundukları yerlerin ozelliklerine gore muhtelif isimler alırlar. Bunlar; kumlu coller, soğuk coller, tuzlu coller, taşlı ve kayalık collerdir.

Collerde, devamlı olarak kuraklık ve soğuklar olduğundan, bitki ortusune cok az raslanmakta (kaktus, bodur ağaclar, kayalıklar arasında yetişen bitkiler gibi) ve bu sebeple buralarda cok az sayıda insanlar yaşamaktadır.

Col bitkileri, yağmur yağdığı zaman cok hızlı buyur. Hatta yağmur sularını bunyelerinde depo ederek, kurak donemlerde bundan istifade ederler. Boylece hayatiyetlerini uzun muddet devam ettirebilirler. Bazı col bitkileri de su bulmak icin koklerini toprağın derinliklerine salarlar. Yaprakları cok kucuk olup, diken halindedir. Suyun depo edildiği govde kısımları geniş bir yapıya sahip olduklarından kuraklığa uymuşlardır.

Collerde, daha cok iri govdeli hayvanlar yaşamaktadır. Bunlar vucutlarında su depo ederek uzun zaman susuz kalmaya tahammul ederler. Mesela deve ve devekuşu gibi. Bunun yanında collerde kucuk col hayvanları da bulunmaktadır. Bunlar geceleri dışarı cıkar, gunduzleri inlerde serin yerlerde barınırlar. Bunlara misal olarak surungenler (kertenkele gibi), kemirgenler, tilki, muhtelif kuşlar vs. gosterilebilir.

Yeryuzunde geniş alanlar kaplayan coller olarak; Arktik ve Antarktika (soğuk coller), Arabistan, Orta Asya, Avustralya, Afrika (kurak-kumlu coller)daki colleri gosterebiliriz. Dunyanın en kurak colu bir Guney Amerika ulkesi olan Şili’deki coldur. Collerde km2ye 0.00078 ila 0.3 kişi duşmektedir. Yani 4 ila 128 km2ye bir kişi isabet etmektedir.

Collerde yağış cok azdır. Hatta bazı collerde 7-8 senede ancak bir defa yağış olmaktadır. Yıllık yağış miktarı, colun durumuna gore 0.5 mm ile 25 mm arasında değişmektedir. Bazı collerde ise yıllık yağış miktarı 250 milimetreye kadar cıkabilmektedir. Bu tip coller daha cok bozkır gorunumundedir.

Guneş ışınları, hava sıcaklığı ve atmosferdeki nem ile alakasından dolayı, bir iklim etkisi sayılan buharlaşma, butun collerde cok onemlidir. Dunyadaki butun collerde toplam yıllık buharlaşma oranı, yıllık yağmurdan fazladır. Bu ise, surekli bir su kaynağı olmadığı muddetce su kutlelerinin meydana gelmesine mani olur.

Collerde gece ile gunduz arasında cok fazla sıcaklık farkı bulunmaktadır. Yani gunduzleri cok sıcak (40°C ile 50°C)geceleri ise cok soğuk (-20 ila -25°C) olmaktadır. Coller, şiddetli yağışlar ile ruzgarların aşındırma ve kumulları bir yerden başka bir yere taşımasıyla meydana gelirler. Collerde cok seyrek yağan yağmurlar, sağanak halinde yağdıklarından, kumulları duz yerlere taşırlar ve buralarda bulunan tepeciklerin etrafına yığarak adatepe diye adlandırılan adacıklar meydana getirirler.

Collerde yaşayan insanlar eskiden daha cok gocebe halindeydiler. Gocebeler, gecimlerini hayvancılıkla temin etmekte, vahalar ile otlaklar arasında yuzlerce kilometre yol katederek hayvanlarını otlatmaktaydılar.
Dunyanın En Buyuk Colleri

Adı Bulunduğu yer Buyukluğu (km2)

Buyuk Sahra__Kuzey Afrika__8.600.000

Libya__Kuzey Afrika__1.683.000

Simpson__Avustralya 1.450.000

Gobi__Cin Moğolistan__1.300.000

Kalahari__Guney Afrika_518.000

Nibye__Sudan__310.000

Karakum__Turkmenistan_270.000
alıntı