GUATR
Guatr nedenleri: İyot eksikliği, İyot fazlalığı, İlaclar, Yiyecekler, Ailesel yatkınlık, vucudun hormon gereksiniminin artması
GUATR VE NODUL KAVRAMI
Tiroidin buyumesine, diğer bir deyişle boyutlarının ve ağırlığının kucuk miktarlarda da olsa artmasına guatr denir. Bu buyume tiroidin bir ya da birkac bolgesinde, tiroit icine veya dışına doğru yumrulaşma (tomurcuklanma) şeklinde olabilir. Yumrulaşan kesime nodul, bu şekilde buyumuş tiroide noduler guatr denir (Şekil 1). Bu kısımdan itibaren yumru yerine nodul kelimesi kullanılacaktır. Tek bir nodul iceren guatrlar tek nodullu guatr(soliter noduler guatr), birden fazla nodul icerenler ise cok nodullu guatr (multinoduler guatr) adını alır (Şekil 1).
Nodul icermeyen guatrlar duzgun ya da yaygın guatr (diffuz guatr) adını alır (Şekil 1). Coğu kez duzgun ve noduler guatr birlikte gorulur, ancak hastalık gene de noduler guatr olarak adlandırılır. Bazen tiroit gogus boşluğu icine doğru buyuyebilir (substernal guatr).
Tiroidin buyume şekline bakılmaksızın bir bolgede yaşayan nufusun %5-10'luk bir kesiminde guatr ortaya cıkmışsa, bu bolgeye endemik guatr bolgesi denir. Ulkemizde başta karadeniz bolgesi olmak uzere ceşitli bolgelerdeki guatrlar bu tanım icinde yer alır. Endemik guatr coğu kez iyot eksikliği gibi bilinen bir nedene bağlı olarak ortaya cıkar.Nodul ya da nodullerin tipini ve yapısını aydınlatmak icin tiroit ultrasonu ve tiroit sintigrafisi gibi tetkikler kullanılır.
GUATR NEDENLERİ
İyot eksikliği : Guatrın bilinen en sık nedeni iyot eksikliğidir. Alınan gıdalarda iyot azsa tiroide yetersiz iyot gelir. Dolayısıyla tiroit yeterli hormon yapamaz ve TSH yukselir. TSH ise T3,T4 duzeylerini normal sınırlara getirebilmek icin bir yandan tiroidi buyutmeye bir yandan da tiroitte hormon uretimini arttırmaya calışır.
İyot fazlalığı : Uzun sureli fazla iyot kullanılması, iyodun hormon yapısına katılmasını onleyebilir. Boylece hormon uretimi azalır. Bu durum guatra yol acabilir. Kimi durumlarda fazla iyot, kısa surede gelişen tiroit iltihabı (subakut tiroidit) denen hastalığa neden olabilmektedir.
İlaclar : Bu grupta en iyi bilinen ilac, psikiyatrik hastalarda kullanılan lityum olup ayrıca amiyodaron adı verilen kalp ilacı da bazı sorunlara yol acabilir.
Yiyecekler : Bu yiyeceklerden en iyi bilinenleri lahana, şalgam ve brokoli gibi yiyeceklerdir. Lahana grubunun en tipik orneği karadeniz bolgemizde fazla tuketilen karalahanadır. Karalahanada bulunan bir madde tiroidde hormon uretimını onleyerek, daha once değinilen mekanizmalarla guatr gelişmesine neden olabilir. Ancak bunun icin bireyin aşırı miktarda bu sebzeleri tuketmesi gerektiği akılda tutulmalıdır.
Ailesel yatkınlık : Hormon uretim aşamalarından birinde ya da bir kacında kalıtım yolu ile gecen bozukluk olması, hormon uretiminde azalmayla sonuclanacağından tiroit buyuyebilir.
Vucudun hormon gereksiniminin artması : Gebelik ve buyume cağında hormon gereksinimi artar. Eğer bu bireylerde ailesel yatkınlık varsa ya da yukarıda değinilen nedenlerden biri ya da birkacı da devreye girerse guatr ortaya cıkabilir.
Guatra neden olan bu faktorler aynı zamanda tiroidin işlevsel bozukluklarına da neden olabilmekte, diğer bir deyişle tiroidin işlevsel bozuklukları guatra eşlik edebilmektedir.
TİROİDİN İŞLEVSEL (CALIŞMA) BOZUKLUKLARI
Tiroit hastalığı olan bireylerin coğunda kan hormon duzeyleri normaldir. Bu durum, normal calışan tiroit (otiroidi)olarak bilinir. Eğer bu bireylerde guatr varsa buna normal calışan guatr (otiroidik guatr) denir ve vucudun metabolizması normaldir.
Diğer yandan herhangi bir nedene bağlı olarak kanda tiroit hormon duzeyleri normalden duşuk veya yuksek olabilir. Kan hormon duzeyi duşuklugunde metabolizma yavaşlarken, kan hormon duzeyi yuksek olduğunda metabilizma hızlanır ve sonucta bir takım sorunlar ortaya cıkar. Bu değişimler coğunlukla tiroitte gelişen hastalıklardan kaynaklanır. Ancak kanda tiroit hormon duzeyinde değişmelere yol acabilen baska hastalıklar da vardır. Cok uygun bir tanım olmamakla beraber kanda tiroit hormon duzeylerindeki değişmelere bağlı ortaya cıkan sorunlar tiroidin işlevsel bozuklukları adı altında incelenir ve temelde iki ayrı işlevsel bozukluk vardır.
FAZLA CALIŞAN TİROİDİN TANIMI (HİPERTİROİDİ)
Nedeni ne olursa olsun kanda tiroit hormonlarının yuksek olmasına bağlı sorunların ortaya cıkmasına tiroit zehirlenmesi, daha doğru bir soyleyişle tiroit hormon zehirlenmesi (tirotoksikoz) adı verilir. Bununla birlikte kanda hormon yuksekliğine bağlı ortaya cıkan sorunlar, suregelen bir alışkanlıkla fazla calışan tiroit (hipertiroidi)başlığı altında incelenir.
FAZLA CALIŞAN TİROİDİN NEDENLERİ
Cok ceşitli nedenlere ortaya cıkabilir. Bu kısımda en sık karşılaşılan durumlar verilecektir.
Tiroitte fazla hormon uretilmesi: Tiroitte fazla miktarda hormen uretilmesi, genellikle hormonların kana fazla miktarda gecmesi ile sonuclanır. Coğu kez guatrı olan hastalarda gorulduğunden fazla calışan guatr (hipertiroidik guatr) adını alır.
Noduler guatrda bulunan nodul veya nodullerden biri ya da birkacında fazla hormon uretiliyorsa; bu hastalıkfazla calışan noduler guatr (toksik noduler guatr ya da hipertiroidik noduler guatr) adını alır. Bu noduller ozerk nodul (otonom nodul) olarak da isimlendirilirler ve nedeni tam olarak bilinmemektedir. Diğer yandan tiroidin tum hucrelerinde hormon uretimi fazla ve guatrda nodul yoksa; hastalık yaygın fazla calışan guatr(difuz hipertiroidik guatr) adını alır. Bu durumun en sık nedeni coğu kez tiroide karşı oluşan tiroit antikorları adı verilen bir yapıdır. Bu yapılar tiroidi aşırı şekilde uyararak fazla hormon uretilmesini sağlar. Bu şekilde gelişen hastalığa Graves hastalığı (Basedow hastalığı) denir. Bu hastalık tum konularda Graves hastalığı olarak yazılacaktır.
Tiroitte fazla uretim olmamasına karşın tiroitteki depo hormonların hızlıca kana gecmesi: Bu durum coğunlukla tiroidin kısa surede gelişen iltihabi hastalığında (subakut tiroidit) ortaya cıkar.
Tedavi amaclı dışarıdan fazla tiroit hormonu verilmesi: Tiroit hormonu iceren ilacların kontrolsuz ve yuksek dozda kullanılması sonucu kan tiroit hormon duzeyleri yukselir. Bu bireylerde, ilacın dozu azaltıldığında ya da ilac kesildiğinde bulgular duzelir.
AZ CALIŞAN TİROİDİN TANIMI (HİPOTİROİDİ)
Herhangi bir nedenle kanda tiroit hormon duzeyinin azalmasına bağlı sorunların ortaya cıkmasına, tam karşılığı olmamakla beraber az calışan tiroit (hipotiroidi) adı verilir.
AZ CALIŞAN TİROİT NEDENLERİ
Guatra neden olan etmenler: İyot eksikliği ya da fazlalığı, lityum gibi ilaclar, ailesel yatkınlık, guatr yapan yiyecekler. Bu etkenler tiroitte hormon uretimini azaltır ve coğunlukla beraberinde guatr ortaya cıkar. Bunlara az calışan guatr (hipotiroidik guatr) adı verilir
Tiroidin tahrip olması: Genellikle fazla calışan guatrlarda tedavi amacıyla verilen radyoaktif iyot ya da diğer hastalıklar icin kullanılan radyasyon tedavisi (şua tedavisi; radyoterapi) tiroit hucrelerini tahrip eder ve bu hucreler yeterli hormon uretemezler. Bu hastalara hormon tedavisi verilmezse hormon azlığına bağlı sorunlar ortaya cıkar.
Tiroide yonelik ameliyatlar: Ameliyatla tiroidin bir kısmı ya da tamamı cıkarılırsa ya hormon uretimi azalacak ya da hormon uretilemeyecektir. Sonucta kan hormon duzeyleri duşecektir.
Tiroidin iltihabi hastalıkları: Bu hastalıklar da tiroidin tahrip olması sonucu ortaya cıkmaktadır. Bu grupta en sıkHashimoto hastalığı gorulur. Nedeni, vucut savunma sisteminin tiroide karşı oluşturduğu tiroit antikorları adı verilen yapıladır. Bu yapılar tiroitte hormon uretimini azaltırlar. Bu hastalıkların bir kısmında tiroit buyuyebilir.
Doğuştan az calışan tiroit: Yeni doğan cocukta kan tiroit hormon duzeyinin duşuk olmasını anlatır. Buna bağlı sinir sistemi gelişmesinde aksaklıklar ve zeka duzeyi ile ilgili sorunlar ortaya cıkabilir. Bu durum kretinizm olarak da bilinir. En sık nedeni annedeki iyot eksikliğidir. Boylece anne karnındaki bebekte de iyot eksikliği ortaya cıkar ve bebekte hormon uretimi azalır. Bazen anne karnındaki bebekte hormon yapım aşamalarından biri ya da bir kacında bozukluk olabilir. Boylece bebekte hormon yapımı aksar. Bir başka neden, annede gebelik sırasında fazla calışan guatrın var olması ve bunun tedavisi icin annenin kontrolsuz ilac kullanmasıdır. Bu uc durumda, yeni doğan cocukta tiroidin az calışması yanında buyuk guatr da olabilir. Ender olmakla beraber anne karnındaki bebekte tiroit gelişemez ve cocuklar tiroitsiz doğabilir. Bu durumda da yenidoğanda hormon uretimi olmaz.

[h=2]İstanbul Genel Cerrahi uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]