DUYGUSAL YOKSUNLUK ŞEMASI NEDİR?
Duygusal Yoksunluk Şemasının Genel Sunumu
Duygusal yoksunluk şeması, insanların sahip olduklarını fark etmemelerine rağmen, terapistlerin en cok karşılaştıkları şemadır. Bu şemaya sahip insanlar terapiye coğunlukla yalnızlık, acı ve uzuntu duygularıyla gelirler; ancak coğunlukla bu duyguların nedenine dair net fikir taşımazlar.
Duygusal yoksunluk şemasına sahipseniz, temel duygusal ihtiyaclarınızın, hayatınızdaki onemli insanlar(ebeveyn, eş, arkadaş vb.) tarafından giderilemeyeceğine dair icsel bir inanc taşırsınız. Bu icsel inanc/kabul etrafınızdaki insanların tepkileriyle uyumsuz olabilir. Yani, etrafınızdakiler sizin duygusal ihtiyaclarınıza cevap verme cabası icinde olsalar bile siz bu durumu sahtelik ya da gercek dışılık olarak algılayabilirsiniz. Soz konusu ihtiyaclar arasında ilgi, sevgi, duygusal sıcaklık, anlaşılmak, dinlenilmek, onemsenmek, rehberlik vb. gosterilebilir.
Duygusal yoksunluğun 3 turunden bahsedilebilir:
Size bakacak, size onem gosterecek, dokunma ya da kucağına alma gibi fiziksel ilgi gosterecek kimsenin olmadığını hissetmeniz ilgi yoksunluğunun, kim olduğunuzu ve nasıl hissettiğinizi anlamaya cabalayacak ya da sizi gercekten dinleyecek kimsenin olmadığını hissetmeniz empati yoksunluğunun ve size yol gosterecek ve koruyacak kimsenin olmadığını hissetmeniz de korunma yoksunluğunun gostergesi olabilir.
Duygusal yoksunluk şeması genelde Aşırı Fedakarlık Şemasına(Başkaları icin aşırı derecede fedakarlıkta bulunma) bağlıdır. Aşırı fedakarlık şemasında onceliğiniz karşınızdakinin ihtiyacları, beklentileri olur. Kendinizi onun ihtiyaclarını gidermekle sorumlu hissedersiniz. Soz konusu fedakarlık ikili ilişkilerde olması gerekenin otesinde, sizi zorlayıcı, zamanla kullanılmışlık duygusu hissettirebilen, kendi ihtiyaclarınızı unutturacak bir tutumdur. Aşırı fedakarlık şemasında, bir ilişki icinde gorece dengede olması gereken duygusal alış veriş sizin aleyhinize olacak şekilde gercekleştirilir. Dolayısıyla kendinizi unutacak ve unutturacak şekilde fedakarlık zamanla size yoksunluk duygusu yaşatacaktır.
Karakteristik Duygusal Yoksunluk Davranışları
Duygusal yoksunluk şemasına sahipseniz duygusal ihtiyaclarınızı onem verdiğiniz kişilerden talep etmez, sevgi ya da rahatlık arzularınızı dile getirmezsiniz. Başkalarına odaklanır fakat kendiniz icin cok az şey soylersiniz. Temelde hissettiğinizden daha guclu hareket eder ve duygusal ihtiyaclarınız yokmuş gibi davranarak duygusal yoksunluğunuzu artırırsınız. Karşı taraftan duygusal destek beklemez ve talep etmediğiniz icin de elde edemezsiniz. İlişkilerinizde bir anda kendinizi unutulmuş bulabilirsiniz; ya da unutulduğunuzu fark edemezsiniz bile.
Her hastalığın(Şemaları psikolojik anlamda hastalıklı yanlarımız olarak duşunebiliriz) kendini yaşatacak uygun ortamlara ihtiyacı vardır. Siz de duygusal yoksunluk şemasında hayatınıza aldığınız kişileri duygusal olmayan ya da duygusallık goster(e)meyenlerden secebilirsiniz. Coğunlukla soğuk, mesafeli ve ben merkezci kişileri onemli kişi olarak secersiniz ki bu size duygusal acıdan daha da yoksun hissettirir. Bu şekilde ilişkinizin başındaki, ihtiyaclarınızın karşı taraftan anlaşıl(a)mayacağı ve gideril(e)meyeceği yonundeki icsel kabulunuz gercekleşmiş olur. Siz bu durumu kader ya da talihle izah edebilirsiniz; ancak psikoloji literaturunde bu duruma “kendini gercekleştiren kehanet” deniyor.
Yalnızlık sizin icin cekici olabilir. Başkalarından herhangi bir şey beklemediğiniz icin (icten ice alacağınıza dair umudunuz olmadığı icin) yakın ilişkilerden uzak kalır bazen de tamamen kacınırsınız.
Duygusal yoksunluk şemasına sahip bazıları, duygusal ihtiyacları giderilmediğinde aşırı talepkar olabilir ve istediklerini elde edemediklerinde de aşırı ofkeli davranabilirler. Bu kişilerde narsistik(ben merkezci) yapılanma gorulebilir. Bu kişiler cok guclu “hak gorme” duygularına sahip olabilirler. Bunlar icin istedikleri şeyler doğal olarak onların hakkıdır ve karşısındaki kişiler bu haklarını onlara vermelidirler. Kendileri ise karşılarındakinin duygusal ihtiyaclarını pek onemsemezler.
Bu şemaya sahip insanların az bir kısmındaki diğer bir eğilim aşırı muhtac şekilde davranmaktır. Bunlar ihtiyaclarını cok şiddetli şekilde histriyonik(başkalarının gozune sokacak şekilde, ağlama, bayılma vb. yollarla) dile getirirler. Karşı tarafın en ufak bir ilgisizliği bu kişiler icin felakettir. Onlara gore ilgi ya var ya da yoktur. Bu gruptaki insanlar cok fazla psikosomatik semptomlar(baş ağrısı, migren, mide ağrısı, migren gibi fiziksel şikayetler)a sahip olabilirler. Bu hastalıkların ortaya cıkışındaki temel amac sekonder kazanc(karşı tarafın ilgisini cekmek)tır. Ancak kişiler bu tutumu bilincli olarak değil bilinc dışı bir etkiyle sergilerler.
Duygusal Yoksunluk Şemanızın Kokeninde Neler Olabilir?
Anneniz(veya babanız) soğuk ve duygulanımlarını goster(e)meyen birisi olabilir. Size yeterince sarılıp, fiziksel şefkat goster(e)memiş olabilir.
Cocukluğunuzda, daha onemli veya değerli gorulen başka biri nedeni ile(kardeş gibi) sevildiğinizi ve değer verildiğinizi hissedememiş olabilirsiniz.
Anneniz(veya babanız) size ihtiyacınız olan zamanı ve dikkati sunamamış; o cocuk dunyanızda ihtiyaclarınızı yeterince anlamamıştır. Sizinle gercek bir ebeveyn-cocuk iletişimine girememiştir.
Anneniz(veya babanız) zor durumlarınızda sizi yeterince avutamamıştır. Bu nedenle siz de kendi acınızı dindirmeyi veya diğer insanların sizi avutmasını kabul etmeyi oğrenememişsiniz. Dolayısıyla ihtiyaclarınız giderilmediğinde ortaya cıkan acı sizin icin katlanılmaz oluyor.
Ebeveyniniz size uygun rehberlik yapamamış veya kendinize bir yon bulmanızı sağlayacak desteği verememiştir. Hayatınızda guvenebileceğiniz sağlam bir dayanağınız olmamıştır. Bu durumda karar vermek sizin icin cok zor ve riskli bir surec haline gelir.
Ozel Dikkat ! Duygusal Yoksunlukta Şema Kimyası(Şemanın İlişkinize Etkisi)
Şema Kimyası kavramı, şemalar(en temel, olumsuz psikolojik yapılanmalar)ın kendilerini surdurucu ozelliklerinin tutumlarımıza/ilişkilerimize yansımasını ifade eder. Buna gore şemamıza uygun olan kişiler hayatımıza olumsuz etki etse bile bize daha cekici gelebilirler. Buna gore ya şemamıza uygun kişileri hayatımıza alıyor ya da ilişkimizde şemamıza uygun davranışlar sergiliyoruz.
Duygusal Yoksunluk Şemasına sahipseniz ilişkilerinizle ilgili şu tur yaşantılarınız olabilir:
Eşinize karşı ihtiyaclarınızı dile getirmezsiniz. Ya onun sizi anlamasını beklersiniz (ki bu gercekci bir beklenti değildir) ya da siz dile getirdikten sonra yapılanların bir anlamı olmadığını duşunursunuz.
Ne hissettiğinizi eşinize anlatmadan onun duygularınızı anlamasını beklersiniz. Eşiniz tarafından anlaşılmadığınızda ise hayal kırıklığı yaşarsınız. Bu hayal kırıklığı eşinize kusmenize ya da ofke duymanıza yol acabilir.
Duygusal anlamda cok guclu olmaya calışırsınız. Kendinize, eşinizin sizi koruyacağı veya yonlendireceği kadar bile “incinebilir” olma izni vermez, duygusal acı ile aranıza duvar orersiniz.
Duygusal ihtiyaclarınız giderilmediği icin kızgın ve ısrarcı davranışlarınız olabilir. Bu durum eşinizin size yeterinde duygusal destek sunmamasından kaynaklanabileceği gibi sorunlarınızı eşinizle paylaşmamış olmanızdan da kaynaklanabilir.
Size yeterince ilgi gostermediği icin eşinize suclayıcı davranabilirsiniz. Suclayıcılık ve eşinizin buna vereceği olumsuz tepki ilişkinizi zamanla cıkmaza sokabilir.
Bazen uzaklaşır, kendi icinize kapanır(ya da kacar), ulaşılmaz olursunuz. Bu durum eşinizin de sizden uzaklaşmasına yol acabilir ve ilişkiniz kopabilir.
Gideremediğiniz duygusal ihtiyaclarınızı fiziksel şikayet, ağrı, can sıkıntısı vb. olarak dile getirebilirsiniz. Ancak bu yolları bilincli olarak değil bilincdışı olarak kullanırsınız.
Duygusal Yoksunluk Şemasında Terapi Amacları
Duygusal Yoksunluk Şemasının terapisindeki temel amac duygusal ihtiyaclarınızı fark etmenize ve bu ihtiyacların doğal ve insani olduğunu kabul etmenize yardımcı olmaktır. Pek coğumuz şu ya da bu sebeple doğal ihtiyaclarımıza yabancılaşmış olabiliriz. Bu durumda da hayatımızda neyin eksik olduğunu anlayamaz sadece eksikliğin sonuclarını yaşarız.
Terapideki bir diğer hedef, doğal duygusal ihtiyaclarımızı sağlıklı yollardan giderebilmeyi oğrenmektir. İhtiyaclarımıza cevap verebilecek eş secmek, ihtiyaclarımızı dile getirmeyi oğrenmek, ihtiyaclarımızı gideremediğimizde sabretmeyi ve kendimizi avutmayı oğrenmek bu yollardan bazıları olabilir.
Şemalar, en temel duygusal ihtiyaclarımızı yanlış yollarla giderme cabasına yol actığı icin, ihtiyaclarımızın normal yollarla giderilmesi Şema Terapinin en nihai amacıdır.
Psk. Danışman Yusuf BAYALAN



[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]