Cozum odaklı kısa sureli evlilik ve aile terapisi: felsefesi, temsilcileri, amacı, kullandığı teknikler, terapistin rolu, terapi sureci, ozgun yanlarıCozum Odaklı Kısa Sureli Evlilik ve Aile Terapisi: Felsefesi, Temsilcileri, Amacı, Kullandığı Teknikler, Terapistin Rolu, Terapi Sureci, Ozgun Yanları
"Cozum Odaklı Kısa Sureli Evlilik ve Aile Terapisi
"Evlilik" ve "Aile" "terapisi" alanındaki en son kuramsal gelişme, cozum-odaklı kısa sureli "evlilik" ve "aile" "terapisi"nin ortaya cıkmasıdır. Cozum-odaklı aile terapisi, ozellikle stratejik "aile terapisi" kuramından esinlenmiştir. Bu gelenekten gelmesine karşın, sorunlara odaklanmaktansa cozumler aramasıyla da stratejik kuramdan farklılaşır. Stratejik aile terapi modelinin aksine cozum odaklı aile terapisti ailelerin sorularında ısrar etmeleri yada problemlerin işlevsel olma ihtiyacı fikrine karşı cıkarlar. Cozum odaklı model insanların ve ailelerin değişim isteklerini var sayar.
ONEMLİ TEMSİLCİLERİ
Cozum-odaklı terapinin temsilcilerinin coğu Milwaukee’deki "Kısa-Sureli Aile Terapisi" "Merkez"i’nde (Breif Family Therapy Center) birlikte calışmış olan kişilerdir. Steve deShazer ile birlikte karısı Insoo Kim Berg, bu modelin gelişmesinde anahtar bir figurdurler. Dunyanın bir cok yerinde bu modelde insanları eğittiler. ve bu modelin bir cok değişik problemde ve durumda faydasını kanıtladılar.. De Shazer 2005’te oldu ve Berg de 2007 de. Buna rağmen bir cok ortak calışanları ve oğrencileri bu modelde yazmaya, eğitime ve calışmaya devam etti. Gunumuzde terapilerine devam eden onemli temsilciler arasında, Michele Weiner-Davis ve Eve Lipchik yer alır. Bili O’Hanlon bu merkezden değildir ama dolaylı şekilde merkezin calışmalarından etkilenmiş ve sonraları Weiner-Davis ile yayınlar yapmıştır.
KURAMIN FELSEFESİ VE VARSAYIMLARI
Cozum-odaklı kısa sureli evlilik ve aile terapisi sosyal yapılandırmacı (social constructionism) felsefeyi temel almıştır. Bu kurama gore bilgi zaman ve mekansaldır. Aynı şekilde, bu yaklaşıma gore dil insanların dunya goruşunu etkileyen onemli bir etmendir. Ailelerle yapılan terapotik calışma insanların sosyal, tarihsel ve kulturel bağlamını goz onunde bulundurmalıdır. Yine, bu bakış acısına kaynaklık eden felsefi anlayışa gore, gerceklik (hakikat) ojektif değildir ve gozlem ile yaşantının bir yansımasıdır. Başka bir deyişle, sosyal yapılandırmacı paradigmaya gore anlam belli kulturel diyaloglar ve bağlamlarla yapılandırılır. Bu yaklaşımından oturu, genel olarak benimsenen bilginin objektif olduğu ve mutlak hakikati yansıttığına ilişkin fikre karşı cıkar. Bu duşuncelerin yanısıra cozum-odaklı aile terapisinin Ruhsal Araştırma Enstitusu (MRI) stratejik yaklaşımı ve Milan Okulunun sistemik yaklaşımlarıyla paylaştığı noktalar da vardır. Bunlardan bir tanesi işlevsel olmayan ailelerin zaman icerisinde, sorunlarıyla uğraşa uğraşa “tıkanıp kaldıklarıdır. Bu aileler esasında sorunlarına cozum olarak yetersiz yollar secmekte ve bu işe yaramayan oruntulere bel bağlamaktadırlar. Cozum -odaklı kısa sureli evlilik ve aile terapisinin amacı, bu kendini tekrar eden, işe yaramayan davranış oruntulerini kırmaktır. Bunu, problemli buldukları durumlarını daha pozitif bir gozle gorebilmelerini ve bu durumlarda birşeyleri aktif olarak farklı yapmalarına onayak olarak gercekleştirmeye calışırlar. Berg ve Miller ve de Shazer bu yaklaşıma temel teşkil eden uc kuralı one cıkarmışlardır:
1. Eğer birşey bozuk değilse, onu onarma!
2. Birşeylerin işe yaradığını gorduğunuzde, ondan daha fazla yapın
3- Eğer birşey işe yaramıyorsa, bir daha yapmayın yerine farklı birşeyler yapın.
Neyin sorun olduğunu ve neyin olmadığını belirlemek cozum-odaklı yaklaşımda en kritik bileşenlerden bir tanesidir.
• Genel davranım ve algılayış şekillerine istisna olan durumlara odaklanılır.
• Ailelere yardım etmedeki hedef, bakış acılarının kilidini acmak, yaratıcı olmak ve birtakım durumlara uygulanabilecek yeni/ozgun ve yaratıcı cozumler bulmaktır.
• Ailelerin şikÂyet ettikleri durumları cozebilecek kaynakları ve guclu yanlarının olduğuna inanılır.
• Cozum-odaklı terapide yapılması gereken zaten ailelerin hÂlihazırda sahip oldukları bu yetenekleri kullanmalarının olanaklarını bulmaktır.
• Sorunlara değil, cozumlere odaklanılır.
• Ailenin motivasyonlarını ve beklentilerini yuksek tutabilmek icin tıpkı stratejik ve sistemik yaklaşımlar gibi cozum-odaklı aile terapisi de terapiyi 5-10 arası oturumluk kısa sureli tutar.
• Bir kuram olarak cozum-odaklı aile terapisi ailenin sorunlarının gecmişine eğilmez. Boyle bir uygulamanın yararlı olmadığı duşunulur
• Bu yaklaşımın temel duşuncelerinden bir tanesi mevcut sorunların nedenselliğini bilmenin gereksiz olduğudur.
• Son olarak, cozum odaklı aile terapisinin bir diğer duşuncesi ise sadece kucuk bir oranda değişimin yeterli olduğudur.
UZMAN OLARAK DANIŞAN AİLELER
Cozum odaklı kısa sureli evlilik ve aile terapisinin onemli kavramlarından biri, ailenin kendi durumunun uzmanı olmasıdır. Bu kavram ayrıca aile terapisinin diğer sosyal yapısal modelinde de bulunur. Basitce ifade etmek gerekirse her aile kendi hikayesinde otorite sahibidir ve terapist icin bu hikayelerle ilgili birer uzmandır. Ailenin kuruluş hikayesi boyunca ,aile kendi eşsiz konularını ve mucadelelerin anlamayı ve nasıl ifade edeceğini konuşabilmektedir. Bu acıdan aile kendi hikayesinin baş yazarıdır. Cozum odaklı aile terapistinin hikayenin dinleyicisi olarak tutumu kavrar ve daha fazla detayla anlatıcının soruları zenginleştirmesine yardım eder. Terapist soru sormada uzman olabilmesinin yanında, normal aile sureci hakkında on yargıya dayalı bilgiyi kabul etmez. Ailenin "uzman" olma fikri karmaşasız değildir. Oncelikle , aile terapisinin nasıl yaptığını oğrenmek insanların aile terapisiyle ile ilgili 1 kitap okuduklarında onları cesaretlendiren başka bir tutum olarak gorulebilir . eğer aileler uzmansa neden aile terapisine ihtiyac duyuyorlar? Problemlere cevaplar bulmak icin ailenin hikayesini dinlemek ve bu hikayeden sonra sorulara cevap bulmak kolay olmayabilir. Bu kadar kolay değil. Uzman olarak aile konsepti aynı yerde yaşayan ve nefes alan aile icinde var olan herkesi aile ferdi olarak kabul eder. Her bir aile uyesi ve ailenin butunu bu ailenin biricikliği icinde sorunları/konuları paylaşan bir bakış acısına sahiptir. İkinci olarak, aileyi uzman olarak kabul etmek, problemlerini kendileri cozmesi konusunda baskı altında olduklarını duşundurebilir. Aile uyeleri “Eğer uzmansak, neden seni aile terapisti olarak gorelim?” diyebilirler. Cozum odaklı aile terapistinin” "uzman" aile” kavramının,aile terapisi surecinde ailenin her bir uyesinin anlaşılan,duyulan bireyler olmasını sağlamada iş birliğinin başlangıc noktası olduğunu ifade edebilmeye ihtiyacı vardır.Terapi sureci aile icin en iyi cozumleri bulmanıza yardımcı olacaktır.
TEDAVİ TEKNİKLERİ
Cozum-odaklı terapide cozumler danışanla işbirliği kurularak bulunur Gizil ama temel tekniklerden bir tanesi, aile ile beraber bir sorun yaratmaktır. Terapotik surecin arzu edilir sonuclar doğurabilmesi icin aile ile baştan bir anlaş¬maya varılır ve cozulmek istenen sorunun adı konur. Danışman ile aile cozulmesi gereken sorunu, orneğin, cocuklarını uygun bir şekilde disipline etmekte yaşanan başarısızlık olarak tanımlayabilirler. Bir diğer anahtar oğe ise ailelere durumlarına hipotetik bir cozum bulmalarını istemektir. Bu da aileye "mucize sorusunu" sormakla sağlanabilir. Mucizevi sorular cozum odaklı terapide belirgin bir mudahaledir. "Terapist" danışanından terapiye getirdiği problemi duşunmesini ister. Ve eğer bir mucize olsaydı aileni hayatının nasıl değişeceğini ifade etmesini ister. Aile bireylerine bu soruyu sorarak etkileşimi devam ettirir. Aile uyelerinin verecekleri cevaplar onların aralarındaki etkileşimi tanımlar Mucizevî soru aileye “bir mucize olsaydı ve problem cozulseydi neler değişirdi?” diye sorar. Bu soru aileye mucize olduğunda ne olacağı ve neyin değişeceği ile ilgili tam olarak duşunmeye teşvik eder.
DANIŞMAN: Şimdi gozlerinizi kapatın ve yorgunlaşın. Bir mucize olduğunu hayal edin. Bu mucize sizin buraya cozmek icin getirdiğiniz problem. Gozlerinizi actığınızda mucize sonrasında neler farklı olur? Mucizevi sorularda, birbirini takip eder sorular onemlidir. Sorular sorulurken, gelecek zaman, şimdiki zaman dileğiyle kullanılır. Bu, danışmanı değişimi olduğunu veya olacağını varsaydığı dili kullanmak zorunda olduğunu gosterir. Orneğin, “bu mucize gercekleştiğinde ne farklı olur?” “şimdi ne yapacaksın?” “yarın uyandığımda, nasıl hissedersin?” gibi. Bu arada tahmin dilinde “eğer” kullanılmaz. Mucizevi sorular kullandığında, ailenin mucizeyi tamamlaması duşundurulmeye calışılır. Birbirini takip eden sorular bireylerin hedefini gercekleştirmelerini cozumu acık bir şekilde canlandırmaları icin aile bireylerine yol gosterir. Cozum-odaklı yaklaşımın ozgun bir diğer tekniği istisnalara dikkat cekmedir. Başka bir deyişle, negatif ve pozitif “mekanı” (yani, zaten amacladıkları şeyin ne za¬man zaten meydana geldiğini) aramadır. “Esas itibarıyla, istisnalar danışanların gercek dunyalarında yokturlar; terapist ve danışanın sorun ortada yokken neler olduğunu ele alırken-işbirliğiyle icat edilmeleri, yapılandırılmaları gerekir” DeShazer ve Berg’in modelini izleyen cozum-odaklı aile terapistlerinin kullandıkları onemli tekniklerden birisi derecelendirmedir. Derecelendirmede 1 (duşuk) ve 10 (yuksek) aralığı danışanın amaclarına doğru aldığı yolu belirlemek icin kullanılır. Danışman “l'den 10'a kadar olan bir olcekte, sence amacına ulaşmak yonunde ne kadar yol almış ol¬dun?” diye sorabilir. Eğer danışan “altı” derse, o zamanda terapist “acaba neler yapmalı ki o altı yedi olabilsin?" diye sorar. Bu soruya yanıt vermekle danışan/aile amaclarına ulaşma yolunda hangi gercekci, olculebilir adımların atılması gerektiğini fark ederler. Bir diğer mudahale ise aileye bir ovgude (compliment) bulunmadır. Cozum-odaklı da-nışmanlar icin, ozellikle de deShazer icin bir ovgu ailenin guclu yonlerine işaret eden yazılı bir mesajdır. Ovgu aile uyelerinin uzerinde anlaşabilecekleri olumlu bir ifadedir. Danış¬man [bir ovgu olarak,] “bu kadar istekle bir şeyleri değiştirmek yonunde gosterdiğiniz cabayı: ve hepinizin bir sonraki adımı bu şekilde tartışmanızdan doğrusu cok etkilendim” diyebilir. Ovguler hemen her zaman aileden bir şeyleri yapmaları istenirken veya ev odevi verirken bir yureklendirici olarak planlanır. Başka bir mudahale şekli Yapı Dışına Cıkarmadır. Danışanın bir sorunu (şikayeti) vardır, ama bu sorunun cozumu başkasına bağlıdır. Sorunun cozumunde rol ve sorumluluk almayı duşunmez. Danışanın sorundan cozume doğru geciş yapmasını sağlamak icin bireyde farkındalık geliştirmek icin cozum yolunda farklılıklarla ilgili şupheler oluşturulur.
DANIŞMAN: Siz kocanızla surekli kavga ediyorsunuz. Her bir kavgayı da başlatan ve şiddetlendiren kocanız olduğunu soyluyorsunuz. Bu şiddetli kavgalarda sizin rolunuz ne? Bu kavgaları bitirmek icin siz sorumluluk alıyor musunuz? Sizin kavgaları sonlandırmak icin eşinize herhangi bir oneriniz oldu mu?
DANIŞAN: Kavgayı başlatan ben değilim ki. Sorun eşimde.
DANIŞMAN: Siz kavgayı bitirmek icin herhangi bir cozum yolu duşundunuz mu? Farklı diğer bir teknik ise aileye bir ipucu vermeyi icerir veya ailenin genel davranışını sergileyen bir mudahale olabilir. Bu tekniğin amacı aileyi bazı davranışların devam edeceği konusunda uyarmaktır. Genel olarak cozum-odaklı terapi mudahaleleriyle danışana/aileye durumlarını farklı bir gozle gormelerine yardım edilmeye calışılır. Boylece danışanların daha cok umut duymalarına katkıda bulunulur Aileler cozum- odaklı terapiye katılımlarıyla kendilerini daha guclu bulurlar.
SUREC VE HEDEFLENEN SONUCLAR
Cozum-odaklı kısa sureli evlilik ve aile terapisi, danışan-ailelerin cozumler aramalarını ve kendi ic kaynaklarını işe koşmaları yonunde cesaretlendirmeye odaklanır. Bu yaklaşım aileleri cesaretlendirdiği gibi değişim yonunde istisnalar kurgular, bu doğrultuda ailelere cağrılar yapar. Patoloji kavramı bu yaklaşımın tedavi surecinde soz konusu değildir. Cozum-odaklı danışmanlar aileleri işbirliğine meyilli bulurlar. Bir uyesinin davranışı aileye olumsuz gorunse de, cozum-odaklı danışmanlar bu tur davranışı ovebilirler. Cozum-odaklı psikolojik danışma Milton Erickson’un değişimi kacınılmaz bulan yaklaşımını benimserler ve eninde sonunda ortaya cıkabilecek bir olasılık olarak algılarlar. Bu psikolojik danışma anlayışının yuzu geleceğe donuktur ve danışan-ailelerin odaklarını değiştirmeleri ve durumlarını daha pozitif bir şekilde cercevelendirmelerine yardım eder. Aileye değişebileceğini vurgulamak, ailenin genellikle yaptığından farklı bir şekilde davrandığı durumları bulmak, iyimserlik iceren sorular sormak ve kucuk girişimleri dahi pekiştirmek suretiyle Cozum-odaklı kısa sureli evlilik ve aile ailelerin zorlukların ustesinden gelmelerine ve ihtiyac duydukları değişiklikleri yapmalarına yardım eder.
COZUM-ODAKLI AİLE TERAPİSİNİN OZGUN YONLERİ
Cozum-odaklı psikolojik danışma yaklaşımının onemli ozelliklerinden bir tanesi bu yonelimdeki danışmanların ailelerin durumlarını acık-secik, net bir şekilde ve olasılıklarıyla beraber tanımlamalarına yardım etmeleridir. “Tanımlanmış olan sorun erişilebilir olmalıdır. Kimi zaman başarı, sorunların giderilmesiyle olculur. Coğu kez ise eğer aile durumlarıyla ilgili algılarını değiştirmiş veya sorunlu zamanlarını keşfetmişse bunu yap¬malarına yardım eden danışma sureci manidar sayılır. Ailenin danışmaya getirdiği sorunun ne olduğundan bağımsız olarak, bu yaklaşım, durumlara daha geniş bir bakış acısıyla bakar. Yine, gecmişe sadece ve sadece şimdiki zamanla yakından ilgiliyse bakılır. Cozum-odaklı anlayışın diğer bir vurgusu ise ailenin durumunu danışmanın veya ai¬lenin kendisinin klinik olarak anlamasına eğilmemesidir. Bunun yerine değişime odaklanılır. Dolayısıyla danışmana duşen, ailenin sorun olarak ifade ettiği duruma cozum olabilecek yollara odaklanmasına yardım etmektir. Aile davranışlarının istisnalarını aramalıdırlar. Da-nışmanlar ailenin bakış acısını [dunya goruşunu] aileyle beraber irdelemek, sorular sormak, kendilerine iskelet anahtarlar vermek suretiyle bu değişimin ortaya cıkmasını sağlarlar. Daha once de belirtildiği uzere, iskelet anahtarlar etkililikleri yaygın bir şekilde ispatlanmış ve aile-lerin değişiminde anahtar işlevler goren etkinliklere denir. Cozum-odaklı yaklaşımın ucuncu ozelliği ise aileleri guclendirici (empowering) bir ni-telikte olması ve ailelerin kendi kaynaklarını kullanmalarını yardıma dayanıyor olmasıdır. Bu anlayışta formul gorevler diye bilinen “farklı birşeyler yap” gibi farkındalık alıştırmaları veya “yaşanan semptomların [sorunların] olmadığı zamanlar bul” gibi direktifler ailelerin kendi kendilerine yardım etmelerini sağlar. Ailelerin “sorunların olmadığı bir geleceği duşunmeleri (tasavvur etmeleri) yonunde yureklendirmek suretiyle oyle bir durumda neler yapıyor olacaklarını ongormeleri (cozumler) sağlanır. Son olarak, erişilebilir amaclar yani, davranışlardaki kucuk değişimler onemsenir. Bu de¬ğişimler daha buyuk captaki sistemik değişimlerin temeli olarak gorulur. Danışmanlar ailedeki her turlu değişimi cesaretlendirir ve pekiştirirler. Bunun temelindeki duşunce ise “bir defa değişim başladığında devamı gelecektir fikridir. “Cozum odaklı kısa sureli psikolojik danışma, değişimin kacılmaz olduğu ve davranışların değişim arzusunda olduğu kanaatindedir “.
Psikolojik Danışman Şenol Baygul


[h=2]Antalya Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]