Yıllardır uzerinde belki de en cok konuşulan kavram ‘Zeka' olmuştur. Zekanın ne olduğu, kimlerde ne duzeyde bulunduğu,zekayı olumlu ya da olumsuz etkileyen şeyler ve nasıl daha yuksek zekaya sahip olacağımız yuz yıllardır merak ve tartışma konusudur. Akademik eğitimin ve başarının gunumuzde neredeyse en onemli konu haline geldiği de goz onunde bulundurulduğunda ozellikle cocuklardaki zeka potansiyeli olayın en can alıcı kısmını oluşturdu. Butun bunlar bir yana zekanın ne olduğu yıllarca tartışıldıktan sonra uzerinde anlaşılan bir kavrama ve sonuca ulaşıldı. Artık zekanın bir iki cumleyle ozetlenemeyecek kadar karmaşık bir sistem olduğunu ve eskiden bildiğimiz bircok şeyin aslında cok da doğru olmadığını fark ettik. Sadece sayısal ya da sadece sozel bir zeka olmadığını hem butun bunları kapsayan hem de tek tek daha farklı alanlardan oluşan bir durum olduğunu anladık. Aksi halde matematikten zayıf olan bir bireyin nasıl iyi bir muzisyen olabildiğini ya da sozel anlamda sorun yaşayan birisinin nasıl yuksek bir bilim ve fen kapasitesine sahip olduğunu acıklayamazdık.
Son 30 yıla damgasını vuran ve bir oğrenme psikoloğu olan Howard Gardner'la beraber zeka tanımı değişti, zekanın iceriği değişti. Gardner kişilerdeki zekanın tek bir boyutta, yani sadece sozel ya da sadece sayısal olarak değerlendirilemeyeceğini ve farklı boyutlarıyla ele alınması gerektiğini ortaya koydu. Gardner'a gore bir insan herhangi bir urunu meydana getirebiliyor, herhangi bir soruna etkili cozumler uretebiliyorsa o insan zekidir ve bildiğimiz anlamlardaki zekanın farklı olarak ele alınması gerekir. Bu farklı alanlar hayatın her alanıyla ilgili olabileceği icin de kişileri bir iki tanım icine sıkıştırmak son derece yanlıştır.
Gardner'ın bu iddiası ve calışmaları cok buyuk ilgi gordu ve artık zeka uzerinde kabul edilen bir gercek durumuna geldi. Artık biliyoruz ki her insanın farklı yetenekleri ve ait olduğu bir zeka alanı bulunuyor. Buna gore Gardner bir zeka tanımı da yapıyor ve diyor ki;
‘ Zeka, hayat suresince karşılaşılan farklı durumlarda ve olaylarda sorunların ustesinden gelerek problemleri cozme ve yeni urunler, yeni cozumler yaratabilme kapasitesidir. Boylece zeka,her an değişen dunyada yaşamak ve bu değişimlere ayak uydurabilmek amacıyla her bireyde bulunan ve tamamen kendine ozgu olan yetenek ve becerilerin toplamıdır. Sonuc olarak da zeka, icinde bulunduğumuz topluma faydalı şeyler yapabilme, faydalı urunler sunabilme kapasitesidir.'
Coklu zeka once 7 zeka tanımı olarak belirlenmiş ancak 1995 yılında bir zeka turu daha eklenerek 8 farklı zeka olarak tanımlanmıştır. Gardner son yıllarda da 9. Zeka olarak ifade ettiği Varoluşcu Zeka uzerinde calışmaktadır.
COKLU ZEKADA İLKELER
Oncelikle coklu zekanın ilkelerini bilmekte fayda var:
*İnsanlardaki zekalar tanımlanabilir, geliştirilebilir, olculebilir.
*İnsan gelişimiyle ilgili butun kuramlar ve bilimsel calışmalar, coklu zeka teorisini desteklemekte ve kabul etmektedirler.
*Bir zeka alanını ilgilendiren calışmalarda diğer zeka alanlarından da faydalanılabilir.
*Şu anda bilinen ve tanımlaması yapılan zeka turlerinden farklı zekaların da olması mumkundur. Kişisel ozellikler, cevre, inanclar ve yargılar, kultur gibi etkenler zekanın gelişimi uzerinde etkilidir.
*Zeka denilen durum her insanda farklı sureclerde oluşur ve her zeka turu dinamiktir.
*Her birey kendine ozgu ozelliklere sahiptir ve zeka da kişiye ozgu bir durumdur.
*Her insanda farklı turde zeka gelişimi vardır.
*Her zeka turu kendine ozgu olarak değerlendirilmelidir. Zekanın yapısı, dikkat, algı, hafıza, problem cozumu gibi bircok etken ışığında farklı sureclerden meydana gelir.
COKLU ZEKADA TURLER VE OZELLİKLERİ
SOZEL-DİLSEL ZEKA
Bu zeka turu; sozcuklerle duşunme,doğru ifade ve anlatım, dildeki karmaşık anlamları anlama, değerlendirme, şiir-oyku okuma, akıcı anlatma, sozcuklerde benzerleri bulma ve kullanma, soyut duşunme, sembolik ifadeleri anlama, dili gramer ozellikleriyle doğru ve aktif kullanma gibi son derece karmaşık bir beceriden oluşur.
Bu zeka turune sahip bir birey, okuduklarını anlar, kolay hatırlar, ana fikri doğru anlar ve ifade eder. Doğru değerlendirilirse iyi bir hitabet yeteneği vardır. Kelime haznesi gelişmiştir, sozel olarak iyi bir iletişim kurar, karşısındaki insanları etkileyebilir, başka insanları ve konuşmaları taklit edebilir. Kelime oyunlarına ilgisi vardır. Gurultulu ortamlardan hoşlanmaz. Kitap okumaktan keyif alır.
Bu zeka turune sahip kişiler yazar, şair, edebiyatcı, dil bilimci, hukukcu, siyasetci olabilirler.
GORSEL-MEKANSAL ZEKA
Bu zeka turune, ‘gozleri ile duşunme yeteneği' demek daha doğru olur. Şekiller, cizgiler, imgeler, sembollerle duşunmek, cevreyi algılamakta gozlerle iletişim kurmak, canlandırmak ve uc boyutlu nesnelere goruntulerle yaklaşmak ve muhakeme etmek bu zeka turune ait ozelliklerdir.
Gorsel-mekansal zekaya sahip birey, oğrendiği butun her şeyi somut ve gorsel malzemeye donuşturerek gozunde, beyninde canlandırabilir. Eşyaların farklı acılardan perspektifini algılayarak bir cok kişinin farkına varmadığı ayrıntıları yakalayabilir. Duşunduğu her şeyi hayalinde canlandırabilir. Cok hayal kurar, ozellikle harita, tablo gibi sistemleri cok rahat anlayabilir. Yon duygusu cok gelişmiştir. Tasarım, cizim ve goruntulerden hoşlanır. Gorsel sunumları sever ve bu şekilde calışabilir. Ders calışırken mutlaka not almaya dikkat eder. Goruntusu olmayan uzun anlatımlardan hoşlanmaz.
Bu zeka turune sahip kişiler ressam, fotoğrafcı, muhendis, mimar, tasarımcı, gorsel sanatcı, rehber olabilir.
BEDENSEL-KİNESTETİK ZEKA
Hareketlere dayalı olarak kendini ifade edebilme, mimik ve jestlerle birlikte beyin ve beden koordinasyonunu kullanabilme becerisine sahip kişilerin bu zeka turunden olduğu biliniyor.
Bu kişiler, eşyalara dokunarak inceler, tanımaya calışır. Fiziksel beceri gerektiren alanlarda cok başarılıdır. Dans, spor gibi calışmalarda fark edilir bicimde başarı gosterir.
Bedenini doğru kullanır, yuksek performans gosterir. Genellikle birkac sporla veya faaliyetle aynı anda uğraşır. Cok hareketlidir, sozel anlatılanlardan daha cok yapılanları hatırlar. Cevresine karşı sorumlu ve duyarlıdır. Fiziksel calışmalarda denge, estetik ve becerisi cok gelişmiştir. Rol yapma, dans, spor gibi alanlarda aktif olarak uğraşır ve yetenekli olduğu hemen fark edilebilir.
Sağlıklı yaşam konusunda dikkatli ve ilgilidirler. Her tur oğrenmede zihinsel ve bedensel uyumu kullanırlar.
Bedensel-Kinestetik Zekaya sahip bireyler, sporcu, danscı, oyuncu, sanatcı, heykeltıraş olabilirler.
MANTIKSAL-MATEMATİKSEL ZEKA
Bu zeka turune sahip kişilerin duşunme dili tamamen sayılardan, sembollerden ve şifrelerden oluşur. Hesaplama, somut işlemlerden soyut ifadeler uretme, problem cozme, mantıksal ilişki kurabilme, muhakeme yapabilme, neden-sonuc ilişkisi kurabilme gibi becerileri cok gelişmiştir. Farklı parcaları birleştirip butune ulaşabilir, cıkarımlarda bulunabilirler.
Genellikle cok meraklıdırlar ve cok soru sorarlar. Zeka oyunları en sevdikleri uğraştır ve oldukca başarılıdırlar. Matematiksel calışmaları sever, deney yapmaktan hoşlanırlar. Akıl yuruterek, soyut kavramlardan yola cıkarak sayılar arasında bağlantı kurmak ve sonuca ulaşmak konusunda yetenekleri vardır. Şekiller, tablolar ve grafiklerle calışmayı severler. Eleştirel ve sorgulayıcı bir duşunme yapısına sahiptirler.
Bu zeka turune sahip insanlar, matematikci, muhendis, mimar, istatistikci, ekonomist, bilim adamı, bilgisayar uzmanı gibi meslekler secebilirler.
SOSYAL ZEKA
Sozlu ya da sozsuz iletişim yeteneğine sahip insanlar bu zeka turunun bireyleridir. Ozellikle grup calışmalarına yatkındırlar ve insanların duygu, duşunce ve davranışlarını anlayabilme, ifade etme, yorumlayabilme, insanlarla empati kurabilme gibi sosyal ve iletişim alanlarında cok başarılıdırlar.
Sosyal zekaya sahip insanlar, iyi bir konuşmacıdırlar ve cevrelerindeki insanların duygularına karşı oldukca duyarlı davranırlar. Gozlemcidirler. İkna becerileri cok gelişmiştir. Espri yeteneğine sahip oldukları icin bulundukları ortamda hemen dikkat cekerler. Geniş bir arkadaş cevresine sahiptirler, ilgi cekmeyi severler. Bulundukları ortama hemen uyum sağlayabilirler ve farklı ortamlarda bulunmaktan hoşlanırlar. Başka kulturlere cok meraklıdırlar. Hoşgorulu, ikna gucu yuksek insanlardır. Grup calışmalarından hoşlanırlar, paylaşımcıdırlar. Yonetmekten, organize etmekten hoşlanırlar. Bu alanlarda da oldukca başarılıdırlar.
Oğretmenlik, rehberlik, politika, danışmanlık, psikologluk, yonetim ve organizasyon uzmanlığı bu zeka turune sahip bireylerin yapabileceği mesleklerdendir.
KİŞİSEL-İCSEL ZEKA
Bireyin kendisini tanıma, farkında olma, kendisi olabilme konusundaki yeteneği icsel zeka olarak tanımlanır. Kişi kendisiyle ilgili hedefler belirleyerek bu hedeflere ulaşabilme konusunda sağlam adımlar atar, gelişimine onem verir. Cevrelerindeki olaylara ve kişisel olarak yaşadıkları her duruma ve olaya cok onem verir ve anlamlandırmaya calışırlar. Duşunme onlar icin her şeydir. Ozgurlukcudurler, bireysel calışmaları severler. Kendisinin bilincindedir ve kişisel olarak kendine onem verir. Aynı ilgiyi başkalarından da bekler.
Yalnız calışmaktan hoşlanır. Daha cok ic dunyasına donuktur. Belirli hedefleri vardır ve bu hedefler aynı zamanda motivasyon kaynaklarıdır.
Daha cok yazar, sosyal hizmet uzmanı, iş adamı, ressam, sanatcı, heykeltıraş olabilirler.
DOĞA ZEKASI
İsminden de anlaşılacağı uzere bu zekaya sahip kişi, doğaya, doğadaki canlılara cok meraklıdır ve saygılıdır. Doğadaki canlıları tanıma, araştırma, sorgulama gibi alanlarda calışmayı sever. Farklı canlı turleri arasında ilişki kurmaya calışır. İnsanın var oluşunu merak eder ve oğrenmeye calışır. Canlı turlerinin isimlerini kolaylıkla oğrenir, hafızasına kaydeder. Doğaya donuk yolculukları sever, araştırma calışmalarına katılmak ister. Doğanın insan yaşantısı uzerindeki etkilerini merak eder, inceler. Ozellikle belgesel izlemekten hoşlanır. Bitki ve hayvan turlerine karşı ozel bir ilgisi vardır. Cevrecidir. Sorumluluk sahibidir. Canlıları ve materyalleri sınıflandırmaya calışır, cevresindeki canlı cansız butun maddelere karşı cok meraklı,ilgili ve duyarlıdır.
Bu zeka turune sahip bireyler doğayla ilgili tum meslekleri secebilirler: Botanik, Dağcılık, Kimya, Biyoloji, Zooloji, Meteoroloji, Jeoloji, arkeoloji, Tıp, Fotoğrafcılık, İzcilik. Vb. gibi cok geniş bir alandaki mesleklerin tumu bu zeka turune sahip kişilerin severek yapacakları işlerdir.
MUZİKSEL-RİTMİK ZEKA
Sesler, notalar, ritim ve muzik zekasına sahip kişilerin bu zeka turunden olduğu biliniyor. Ritmik Zekaya sahip bireyler, başta insan sesi olmak uzere, cevreden algıladıkları tum seslere karşı duyarlıdırlar. Muzikle ve sesle ilgili her şey ilgilerini ceker. Mutlaka bir muzik aleti calmak isterler. Bu zekaya sahip bazı kişilerin hicbir ders almadan bir alet caldığını gormek mumkundur. Muziğin herhangi bir ya da birkac alanında ozel olarak yeteneklidirler. Notasını bilmeden muziği anlar, ritim tutabilirler.
Muzikle hareketi birleştirip değişik figurler yaratabilirler. Şarkı, şiir hafızaları cok gelişmiştir. Oğrenmede muzikle calışarak daha başarılı olabilirler. Farklı kulturlere ve muziklerine karşı cok meraklıdırlar. Aşırı gurultulu ortamlara karşı tepki gosterirler.
Meslek olarak, yorumcu, besteci, muzik eleştirmeni, muzisyen, orkestra şefi gibi alanları secebilirler.
Tum bu zeka turlerinin dışında uzerinde konuşulan ve son yıllarda ortaya atılan yeni bir zeka kavramı daha var: OKUMA ZEKASI!
Okuma Zekasına gore, kelimelerle insanda var olan zekayı ve turlerini geliştirmek mumkun. Kişi ne kadar cok okuma alışkanlığı kazanırsa, o kadar cok zeka turuyle olan bağlantısı da artacak ve zeka duzeyi pek cok alanda artacaktır.
Bilindiği gibi insan beyni noron adı verilen milyarlarca hucrenin bileşiminden oluşuyor. Bu hucreler doğuştan gelen hucreler ancak noronlarımız maalesef aktif durumda değiller. Okuma zekası teorisine gore, noronlar arasındaki bağlantı arttıkca ve hızlandıkca bu hucreler aktifleşecek ve beynimizin daha fazla alanını kullanmış olacağız. Bunu sağlamanın yolu da sağlıklı kitap okuma alışkanlığı kazanmaktan geciyor. Ayrıca bu teoriye gore, kişi kendi dilini ne kadar iyi anlıyor ve okuyabiliyorsa, diğer alanlardaki başarısı da o oranda artacaktır. Kendi dilini iyi okuyan ve anlayan kişi farklı yetenekleri ve yatkınlıkları olmasına rağmen butun zeka turlerinde de başarılı olabilecektir.
Gorulen o ki zeka denilen kavram bilim adamlarını ve uzmanları duşundurmeye devam edecek ve araştırmalar da insanlık var olduğu surece var olacak. Ancak bildiğimiz kesin gercek şu ki, zeka her an gelişen ve geliştirilmesi gereken bir kapasite. Dolayısıyla kişinin yapabileceği en buyuk yatırım yine kendisine yani zekasına yapacağı yatırımdır. Konuyu bu acıdan gorduğumuzde cocuklarımız icin yapabileceğimiz ne kadar cok şey olduğunu fark ediyoruz...
[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]