· Davranış hedefleri oluşturmak: Pozitif odul sisteminin işlemesi icin aşağıdaki şekilde bir liste yapılır:
· Cocuğunuzun onayladığınız davranışları
· Cocuğunuzun daha az yapmasını dilediğiniz davranışları
· Cocuğunuzun daha fazla yapmasını istediğiniz davranışları


Orneğin, 7 yaşındaki Mert sessiz ve guzelce oyuncakları ya da akranlarıyla oynuyorsa omuzuna dokunup gulumsenebilir. Huysuzlanırsa hic tepki verilmez. Bu istenilmeyen listesindedir. Ev işlerine yardım etmesi isteniyorsa ebeveyn cocuğu gun icinde izler. Bunu yaptığı zaman gulumseme ve takdir belirtme ifadeleri kullanarak pekiştirir. Bu pekiştireclerin neler olabileceği cocuktan cocuğa değişir, bunları kişiye ozel olarak bulmak lazım.

Ebeveyn bu surecte hangi davranışın faydalı olduğunu belirler ve bunu pekiştirir. Faydalı olmadığını belirlediği davranışları ise gormezden gelerek sonmelerini sağlar. Buna dayanmak zaman ve emek ister. Ancak eskiden olduğu gibi tum o surekli yakınma ve tehditleri artık yapmak zorunda kalmadığı icin aslında ebeveyn daha az yorulmuş olur.

Pekiştireclerin mumkun olduğunca davranışın hemen sonrasında verilmesi daha etkilidir. Oyle herşeye odul vermek gerekmez ancak ozellikle başlangıcta odullerin sık olması tavsiye edilir. Zamanla ebeveynin onaylayacağı şeyleri yapıyor olmanın kendisi zaten iyi hissettirir.

Odul sistemi etkili olmalıdır. Yaşına gore bir panoda mutlu yuzler, bozuk para, istediği oyunu secme hakkı gibi oduler verilebilir. Burada yaratıcılığınızı devreye sokup bu sistemi oyun havasında da işletebilirsiniz.

· Anlaşma yapma yontemi: Odul sistemi ebeveynin kontrolundedir. Yukarıdaki acık odul sistemi ozellikle kucuk cocuklarda daha uygun bir yaklaşımdır. Buyuklerde ise anlaşmalar yapılabilir. Anlaşmaların sonunda cocuğun almak istediği bir odul olur. Burada alınacak odulun belirlenmesinde cocuğun soz hakkı vardır. Bu anlaşmanın uygun tutum ve iletişim tavırlarıyla yapılması ilk başta model olarak oğretilir ve sonra pekiştirilir. Anlaşmada her iki tarafında tatmin olabileceği bir noktaya ulaşılmaya calışılır. Her iki taraf icinde makul ve adil bir nokta bulunmalıdır.

Orneğin, diğerlerinin tabağından yemek yemek isteyen cocukla tatlı odulunde anlaşıp bu davranışı değiştirme karşılığında sonunda tatlı yeme izni vermek gibi. Hic uyarı yapılmaksızın bir hafta boyunca sofrayı temizleyen cocuğun arkadaşlarıyla kurabiye yapmasına izin verilebilir. Yeni bakıcıyla uyumlu bir şekilde iletişime gecmişse gelecek hafta yastığının altında bir suprizle karşılaşacağı soylenebilir.

Anlaşma, pozitif odul sistemi ile beraber kullanılır. Anlaşmayı daha cok kullanmaya başlamaya mumkun olduğunca erken yaşta gecilmeye başlanmalıdır. Bu şekilde ergenlikteki problemlerde daha etkili bir şekilde anlaşma sistemini kullanma imkanı olur.

Anlaşma yapma tekniğinde ebeveyn buyuk fedakarlıklar gostermez, sonucta cocuk bir şekilde anlaşmaya uyar. Bazı anlaşmalarda odulden tatmin olmayıp yakınma hakkı tabi ki vardır. Ancak yinede ozellikle yaş kuculdukce anne babanın anlaşmadaki odulu belirlemede soz hakkı daha fazla olacaktır. Uzun vadeli bir odul konulmuşsa (bilgisayar almak gibi) aralarda bunu hatırlatıcı olarak ebeveyn dillendirmelidir. Arada da kucuk oduller vermelidir.

Cocuk gercekten rahatsız edici ya da kotu davranışlar sergiliyorsa o zaman başka ozel yontemlerle duzeltilmeye calışılır. Bunları gormezden gelmek uygun değildir. Anlaşmada dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır

-Ofkeli olunan zamanlarda anlaşma yapılmamalıdır
-Genel ve acık olmayan ifadelerden (orneğin, ‘duzenli ol’) uzak durup somut ve acık tanımlar yapılmalıdır (Yatağa gitmeden once oyuncaklarını kutuya koy)
-Anlaşma yazılı ya da sozel hale getirilebilir (Kucuk cocuklar icin teyp kaydı ya da panoda resim, buyuklerde planın aşamalarını yazmak. Her yaşta imzalama yapılabilir)
-Yaşına ve duzeyine uygun isteklerde bulunulmalıdır. Yapamayacağı şeyler istenmemeli (2 yaşındaki cocuktan sofrayı hazırlamasını değil tabakları koymasını istemek gibi)
-Odule dikkat cekilmelidir, başarısızlığa değil. Orneğin, cocuğun hedefe yonelik olarak odaklanmasını sağlamak gerekir, puan kaybetmemeye değil.

· Yeniden yonlendirme yontemi: Cok etkili bir yontemdir. Yeniden yonlendirmede istenmeyen davranışı bıraktırıp istenen davranışı yapması konusunda cocuk yonlendirilir, klavuz edilir. Coğu zaman cocuklara ne yapmaması soylenir, ne yapabileceği değil. Hedefe ulaşmak icin alternatif bir yol gosterilmez. Bu da cocukta kendi ihtiyaclarının ebeveyni tarafından onemsenmediği duşuncesinin oluşmasına neden olur. Orneğin kardeşinden oyuncağı zorla almaya calışan cocuğa ‘oyle yapılmaz, saygılı ol biraz’ demek cocuğun ne yapabileceğini oğretmez. ‘Kardeşinden kamyonunu geri istemek icin ellerini değil sozlerini kullan. Kardeşine kamyonunu geri vermesini soyle’ demek daha uygun olur. Bazı durumlarda cocuğa fiziksel olarak mudahale etmek de gerekebilir. Duvarı boyamak istediğinde onune kağıt koymak gibi. Bu şekilde cocuk limitlerini tanır ve bu limitler dahilinde ihtiyaclarını karşılar

· Mola vermek: Cocuk eğer cevreye ısrarcı bir şekilde zarar veriyor, kimseyi dinlemiyor, yiyecekleri fırlatıyor, kavga ediyor vb. ise ‘Mert, ... yapmaya devam ediyorsun. Bu yuzden mola vermeye ihtiyacın var. Alarmı 5dk. sonraya ayarladım. Odana git ve alarm calana kadar orada bekle’ deyip mola verme tekniği uygulanabilir. Bu şekilde sakinleşip daha sonra iletişime gecebilir. Eğer gitmeyi reddederse odaya kadar ona eşlik edilir. Yakınırsa buna aldırılmaz. Sure bittiğinde meseleyi buyutmeden zaman doldu denilir. Negatif davranışını tekrar ederse tekrar mola verilir. Tekrar ederse o zaman daha katı bir şekilde gerekirse 5dk. odaya kilitlenir. Saatlerce odaya kapatılmaz, sadece kısa aralıklar yapılır. Eğer misafirlikte mola verilemeyeceğini duşunup bunu avantaj olarak kullanmaya calışırsa olumsuz davranışı evdeki gibi mola verme ile kısıtlanabilir. Yalnız bir yere cekilerek normal surec uygulanır ve bir oda kullanılır. Burada tutarlı olmanız cok onemlidir. Diğer insanlar farklı muameleler uygulama konusunda goruş bildirirse burada tutarsızlığa izin verilmemelidir. Ebeveynin kendi kuralı neyse odur, cocuk ona uymak zorundadır. Diğerlerinin başka kuralları olabilir. Eğer ciddi duzeyde olumsuz bir şey yaptıysa (tekrar tekrar bir cocuğun elini ısırmak gibi) o zaman hemen eve goturup tum gun odada kalması istenebilir. Isırmanın sosyal ilişkileri kotu etkilediği uzerine daha sonra tartışılabilir. O da zaten bunu net bir şekilde gormuş olur! Mola vermeyi uygularken aradaki yakınlık ve guven ilişkisinin zedelenmeyecek şekilde yapılması gerekir. Bu ikisinin yeri ayrıdır, kabul edilmeyen şeyin cocuğun kendisi değil davranışları olduğu mesajı verilmiş olur.

· Yumuşatılmış mola verme yontemi: Yalnız kalmayı tolere edemeyecek kucuk cocuklarda bu yontem uygulanabilir. Burada cocuğun yakınması, tekmelemesi, sinir bozucu konuşmaları vb. surekli devam ediyorsa, iletişime yanaşmıyorsa bunları duyamayacak şekilde yan odaya gecmek, banyoya gitmek ya da radyo-televizyonun sesini acmak gibi cocuktan gelen rahatsız edici sesleri bastırmak yoluna gidilebilir. Cocuk sakinleştiğinde de hemen yanına gidip yakınlık kurmak gerekir. Eğer rahatsız edici davranış tekrar başlarsa tekrar mola verilir. Gitmek icin once tehdit etmeden sadece gidilir. Kurallara her zaman sadık kalınmalıdır, bu şekilde kendisini terkedilmiş hissetmez. Burada reddetme yoktur, sadece onun olumsuz davranışlarından etkilenmek istemediğini gostermek vardır. Eğer kendine zarar verici şeyler yaparsa tabi ki her defasında mudahale edilmelidir. ‘Kamyon oynanmak icindir, fırlatmak icin değil’ deyip bu davranış tartışılmalıdır.

· Cevresel kontrol yontemi: Cevreyi cocuğun davranış bozukluğu gostermeyecek şekilde kontrol etmektir. Orneğin, evde kırılacak, kucuk eşyaları kaldırmak; mac vb. bir yerde otururken cocuğun gorebilecek bir pozisyona oturmasını sağlamak (yoksa sıkılıp huysuzlanır), gun sonunda yorucu olmayan aktiviteler yapmak, yiyeceklere ozen gostermek vb. Orneğin, cocuk eğer bebek oyuncakları ya da eşyaları kullanma ihtiyacı duyuyorsa biraz goz yummak gerekebilir. Yeni gelen kardeşle ilgili olarak ozdeşim kurma, cocukluğundan kopmama ya da guven ihtiyacı nedeniyle yapabilirler bir donem. Eğer zamanla azalma olmazsa bu davranışlarını azaltma konusu konuşulabilir. Eğer bunun kendisi icin bir problem olabileceğini kabul ediyorsa bir uzmandan destek alınabilir. Guven ihtiyacına neden bu kadar onem verdiği araştırılabilir.






Dayak: Bu disiplin sağlayabilir ancak cocukla iletişimi olumsuz etkiler, kişilik gelişimini zedeler, cocuğun kendi kendine disiplin koymasını engeller, ic disiplinini geliştirmez, iletişim becerilerini geliştirme fırsatı bulamaz, otorite ile problemler yaşamasına neden olabilir

Kaynak: 'Experts advise parents'. Ed., Shiff, E., Dell Publishing, 1987

[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]