Cocukta Ahlak Gelişimi
Tanımı ve Onemi
Ahlak gelişimi, bireyin toplumun değer yargılarını benimseyerek icinde bulunduğu cevreye uyumunu ve kendi ilke ve değer yargılarını oluşturmasını amaclayan bir surec olarak tanımlanır. Ahlak gelişimi, topluma nasıl davranılması gerektiğinin farkında olmaktır.
Bireyin doğuştan getirdiği gizli guclerin etkisi ile toplumda var olan iyi-kotu ya da doğru-yanlış kavramlarının inanc, huy, tutum, alışkanlık, adet, gelenek, gorenek gibi manevi değerleri oluşturan değerlerin tumudur. Ahlak gelişimi; bireyin kucuk yaşlardan başlayarak toplum tarafından beğenilen, kabul edilen doğru davranışları yapmasıdır. Cevreden gelen tepkilerle belirlenen davranışlara ilişkin izlenim ve bilgiler ahlaki davranışlara ve ahlak kurallarına temel olur.
Cocukların ahlak gelişiminde dikkat edilecek en onemli nokta, cocuklara cocuk yaştan başlayarak ahlak kurallarına inanmaları, bunlara karşı olumlu bir tavır geliştirmeleri ve bunları uygulama alışkanlığını kazanmaları gerekir. Her toplumun kendine ozgu ahlak kuralları vardır. Her birey, kucuk yaştan başlayarak icinde buyuduğu toplumun ahlak kurallarına gore iyi ve doğru sayılan davranışları yapmamayı oğrenir. Cocuk bunu anne, baba ve yakın cevresiyle olan ilişkilerinden oğrenir.
Cocuğa oncelikle iyi davranışın neden iyi, kotu davranışın da neden kotu olduğu acıklanmalıdır. Bundan sonra iyi ahlaklı birey olarak yetişmesini beklemek doğru olur. Cocuk buyudukce, diğer bireylerin duygularını ve toplum kurallarını anlama yeteneği artar.
Ahlak Gelişimi ile İlgili Kavramlar
Kavramlar sırasıyla torel davranış,bencillik,oykunmecilik(taklit etme),vicdan,ozgeciliktir.
Piaget'e Gore Ahlak Gelişim
Piaget, cocukların ahlak gelişimi konusunda calışan ilk araştırmacıdır. J.Piaget; ahlak gelişiminin, bilişsel gelişime paralel olarak geliştiğini ve belli bir sıra izleyen donemler icinde ortaya cıktığını soylemektedir.
Piaget'e gore cocukların doğru ve yanlışailişkin yargıları ve kuralları yorumlama bicimleri yaşlara gore değişiklikler gostermektedir. Piaget, cocukların ahlak gelişimini incelerken cocukların 6 yaşına kadar oyun kurallarıolmadığını, oyunları diğer cocuklardan oğrendikleri gibi oynadıklarını, ancak 2-6 yaşarasında cocuklar bazı kuralları fark etmeye başlayarak ne anlama geldiğini ya da ne amacla konduklarını bilmeden bu kurallara uygun davranışları taklit ettiklerini belirtmiştir.
6 yaştan sonra cocuklar, kuralları izlemede ya da uymada tutarsızlık gosterse bile kuralların ne anlama geldiğini kavramaya başlamışlar. Bu yaşlarda cocuklar, kuralların değiştirilemez olduğuna inanmakta ve hic sorgulamadan bu kurallara uygun davranmaktadırlar.
Piaget'e gore 10 yaşlarına kadar cocuklar oyunlar dışında kurallara uyarlar. Fakat kuralları koyan kişiler olmadığı zamanlarda bu kurallara uymayabilirler. Orneğin cikolata yemesi yasaklanan bir cocuk, annesi ya da babası yokken cikolata yiyebilir. Piaget, 0-6 yaş doneminde cocuklarda kural kavramı olmadığından “Bu donemde ahlak soz konusu değildir“ demektedir. Bu nedenle ahlak gelişimi, bilişsel gelişim aşamalarından olan işlem oncesinden, somut işlemler donemine gectiği 6 yaşına kadar başlamaz.
Piaget, cocukların oyunlarındaki kurallara uyma davranışını aşağıdaki şekilde incelemiştir:
-Devinim donemi (0-2 yaş grubu)
-Duygusal Ben-merkezcil donem (2-7 yaş)
-Başlangıc halinde işbirliği donemi(7-11 yaş)
Kohlberg'in Ahlak Gelişim Kuramı
Kohlberg, ahlaki gelişim kuramında, ahlaki yargının insan yaşamındaki işlevi cercevesinde incelenmesi gerektiğini vurgular. Kolhberg'in ahlak gelişimi kuramı, Piaget'nin kuramının yeniden incelenmesi, yeniden adlandırılmasıdır. Kohlberg de Piaget gibi cocuk ve yetişkinlerin belirli durumlarda davranışları nasıl yorumladıklarını incelemiştir. Piaget ahlaki gelişimi bir inşa sureci; Kohlberg ise evrensel ahlaki ilkelerin
keşif sureci olarak gormektedir. Ayrıca Piaget, anlattığı oykulerde eylem ve duşunce arasında bir ayrım gozetmezken, Kohlberg deneğin zihnindeki catışmaları anlamaya yonelik hipotetik oykuler anlatmaktadır. Bu amacla cocukların ve yetişkinlerin ahlaki ikilemlerini kapsayan belli durumlar vererek onlara bu durumlarda nasıl tepkide bulunacaklarını sorarak yurutmuştur.
Kohlberg'in ahlaki duşunce donem modeli, cocuklar başkaları ile birlikte karar alma işlemlerine katıldıklarında ve fikir alışverişinde bulunduklarında gercekleşen rol oynama olanaklarına onem vermektedir.
Kohlberg'e gore ahlaki bir problemle karşılaşan bireyin getirdiği cozumler aşağıdaki gibidir;
-Konulan kurallara gore savunmak (haklı cıkarmak) orneğin: ilacı calmamalısın.
Cunku hırsızlık yapmak iyi bir şey değildir.
-Kararın maddi sonuclarına gore savunma yapmak.
-Uyum sağlamak acısından savunma yapmak.
-Adalet, eşitlik ve yaşamın değeri acısından haklı cıkarmak.
Ailede Cocuğun Ahlak Eğitiminde İlkeler :
Cocuklar gelişim ozelliklerine gore eğitilmelidir.
Her yaşın kendine ozgu gelişim ozellikleri ve gelişim gorevleri vardır. Her yaşın ozelliklerinin ve gorevlerinin anne ve babalar tarafından bilinmesi diğer eğitim alanlarında olduğu gibi ahlak eğitiminde de cok onemlidir. Bu durumu bilmeyen anne babalar, gelişim cağlarındaki cocuğun, bazı davranışlarını, ahlaksızlık olarak gormektedir. Burada bilinmesi gereken, bu davranışların, o gelişim cağının doğal bir ozelliği ve normal olduğudur. Anne baba tutumları da cocukların o donemleri sağlıklı ve başarılı atlatmalarında onemlidir.”Bu donemin bir ozelliği hicbir şey yapamayız” gibi yanlış anne baba tutumları cocukların bu donemi sağlıklı ve başarılı atlatamamalarına sebep olacaktır.
Ahlak Eğitimine, Cocuğun Doğum Anında Başlanmalıdır.
Cocuğun eğitimi ve ozellikle ahlak eğitimi uzun ve zorlu bir surectir. Bu surec doğumdan olume kadar surmektedir. Bu nedenle cocuğun ahlaki eğitimi doğumla birlikte başlar. Dunyayayeni gelen bir bebeğin guvene sevgiye ve ilgiye ihtiyacı bulunmaktadır. Bu ihtiyaclarının sağlıklı bir şekilde karşılanması cocuğun ahlaki gelişimi acısından onem taşımaktadır.
Cocuğa İyi Bir Ornek Ve Model Olunmalıdır.
Eğitimde en temel ve etkili yontem, anne babanın iyi bir ornek ve model olmasıdır. Cocuklar ozellikle belli bir yaşa gelene kadar model alarak oğrenme yolunu tercih ederler. Bu nedenle anne babalar da cocuklarını yetiştirirken sergiledikleri davranışlarına cok dikkat etmelidirler. Surekli kufur eden eşi ile olan iletişiminde yalana sıklıkla başvuran ve şiddeti hayatlarının bir parcası haline getiren ebeveynlerin cocukları da bu davranışları gorerek sergilemeye başlayacaklardır.
Cocuğun Ahlaki Gelişiminde Okulun Rolu
Cocuğun oğretmeni ve sınıftaki diğer cocuklarla ilişkilerinin niteliği de ahlaki gelişimi etkilemektedir. Oğretmenin kişiliği, tutumu, sınıftaki olaylara bakış acısı, ahlaki alanlardaki teorik eğitimden daha onemlidir. Cocukların model alarak oğrendikleri duşunulduğunde aile ortamından yeni cıkıp okula başlayan bir bireyin gorduğu kişiler oğretmeleri ve arkadaşlarıdır.
Cocuğun ahlak eğitiminde en onemli kurum ailedir. Bunun yanında arkadaş ilişkileri, okul hayatı ve kitle iletişim aracları cocuğun ahlaki eğitiminde onemli bir rol oynamaktadır. Eğer cocuk iyi davranışlara yonlendirilmezse kotu davranışlara yonlenebileceğinden cocuğun eğitimi ile ilgilenenlere buyuk gorevler duşmektedir.
Aileler ne yapabilir?
Ailelerin cocuklarını disipline etme modellerinin de ahlak gelişimi uzerinde cok buyuk rolu olduğunuz savunan uzmanlar ailelere cocuklarını katı ve soğuk bir tavırla disipline etmemelerini soyluyor. Cunku bu tip bir disiplin anlayışı, cocuğun dış dunya ile kotu ilişkiler kurmasına yol acıyor ve cocuğu kendisini koruma gudusu ile şiddete yoneltiyor. Şiddet ile ahlak gelişiminin ters orantılı olduğunu acıklayan uzmanlar, cocuğun bu tavırlarının onun ahlak gelişimini olumsuz yonde etkileyeceğini savunmaktadır.
KAYNAKLAR:
Ergen Ve Gelişimi Yetişkinliğe İlk Adım, Prof.Dr. Z.Fulya TEMEL, Yrd. Doc.Dr. Ayşe B.AKSOY Nobel Yayınları,2001,Ankara.
Ailede Cocuğun Ahlaki Eğitimi, Prof Dr. Mehmet Zeki AYDIN,Nobel Yayınları,2006,Ankara.
İdil Seda AK. Psk. Dan. Nur MULLA
Kaynak: MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI (MESLEKİ EĞİTİM VE OĞRETİM SİSTEMİNİN
GUCLENDİRİLMESİ PROJESİ)
[h=2]İstanbul Pedagog uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]