Mizac konusunu bir de cocukluk cağı icin ele alalım. Cocukluk cağındaki mizac konusunda literaturunu incelediğimizde bircok bilim adamının birbirine benzer veya farklı yaklaşımları mevcuttur.
Cocukluk donemi mizac yaklaşımları
Thomas ve Chess’in yaklaşımı
Alexander Thomas ve Stella Chess’in gercekleştirdikleri “New York Boylamsal Araştırması” sonucunda dokuz mizac boyutu belirlenmiştir. Bu boyutlar;
Aktivite Duzeyi: Cocuğun hareketlerindeki mevcut motor oğe. Cocuğun gun icinde aktif olduğu zamanların, aktif olmadığı zamanlara oranı.
Ritmiklik / Biyolojik Duzenlilik: Cocuğun herhangi bir fonksiyonunun zaman icindeki duzenliliği (uyku-uyanıklık, aclık, tuvalet alışkanlığının zaman icinde tahmin edilebilirliği).
Yakınlaşma/Cekingenlik: Cocuğun değişik veya yeni bir uyarana yonelik ilk tepkisi.
Uyumluluk: Cocuğun cevresindeki değişikliklere uyum sağlamadaki kolaylığı.
Uyarılma Eşiği: Cocukta fark edilebilir bir tepki uyandırabilmek icin gerekli olan uyarıcının yoğunluk duzeyi, şiddeti.
Tepkilerin Yoğunluğu: Cocuğun gosterdiği tepkinin (olumlu ya da olumsuz) enerji duzeyi ya da kuvveti.
Huyların Niteliği: Arkadaşca, memnun ve neşeli davranış miktarı ile duşmanca, huzursuz ve keyifsiz davranış miktarının karşılaştırılması.
Dikkat Dağınıklığı: Cevresel bir uyaranın ne kadar kolaylıkla cocuğu yaptığı bir faaliyetten alıkoyduğu.
Dikkat Suresi ve Devamlılık: Cocuğun belli bir alana meşgul olduğu zamanın uzunluğu, secici olarak o iş uzerine dikkatinin dağılımı. Devamlılık icin dikkatini dağıtıcı oğelere karşın yaptığı işi surdurme yetisi değerlendirilmektedir
Goldsmith yaklaşımı
Goldsmith mizacı duygu alanındaki temel bireysel farklılıklar olarak ele almaktadır. Goldsmith 1996 da geniş bir laboratuvar değerlendirme bataryası geliştirmiştir. Bu olcekler temelde beş duygusal mizac boyutunu olcmek uzere geliştirilmiştir: motor aktivite, ofke, korku, keyif/eğlence, ilgi/ sureklilik.
Bu yaklaşım mizac bileşeni olarak duygunun yanı sıra duygu regulasyonunu da ele almaktadır. Duygu regulasyonu, mizac yapılarının en karmaşık olanlarından biridir. Kişinin hedeflerine ulaşabilmesi icin duygusal reaksiyonlarını (yoğunluk ve zamanlama acısından) izleme, değerlendirme ve gerekirse modifiye etmeden sorumlu icsel ve dışsal işlemlemelerden oluşmaktadır.
Duygu regulasyonu cocuğun hedefine ulaşmaya calışırken engellenmesi, ofke duyması ancak bunu ifade etmekten kacınması gibi duygusal bir olaydan sonra oluşan ayrı olay ve işlemlemeleri icermektedir.
Cloninger’in yaklaşımı
Cloninger, mizacı yalnızca cocukluk doneminde değil yetişkinliğe kadar olan donem icerisinde ele almıştır. Bu modele gore dort temel mizac ozelliği (yenilik arayışı, zarardan kacınma, odul bağımlılığı ve sebat etme) ve uc tane de karakter ozelliği bulunmaktadır (kendini yonetme, işbirliği yapma ve kendini aşma). Cloninger’in hipotezine gore mizac ozellikleri daha erken donemde belirgin olup daha cok genetik temellidirler. Karakter ozellikleri ise daha sonra gelişmekte olup genetik yatkınlık ve deneyimlerle birlikte şekillenmektedir.
Rothbart’ın norobiyolojik gelişim yaklaşımı
Rothbart mizacı yaşam boyu hic değişmeyen ozellikler olarak tanımlamak yerine, norobiyolojik gelişimle birlikte cevresel etmenleri etkileyen ve cevresel etmenlerden etkilenen dinamik bir surec olarak ele almaktadır. Rothbart’ın mizac yaklaşımının temelini reaktivite ve kendini duzenleme davranışları arasındaki bireysel farklar oluşturmaktadır. Bu farkların biyolojik temelli olup kalıtımdan, olgunlaşmadan ve deneyimden etkilendiği savunulmaktadır.
Rothbart, farklı yaş dilimlerinde geliştirdiği olcumler dahilinde mizacın genel olarak uc kategori altında toplandığını belirtmektedir. Bu kategoriler Dışa Donukluk, Olumsuz Duygulanım ve Cabalı Kontrol boyutlarıdır.
Dışa Donukluk, dışsal uyaranlara karşı acıklık, aktiflik ve pozitif beklenti icerisinde olma, odul niteliği taşıyan ipuclarına karşı duyarlılık, hedef koyma ve bu hedefler icin “yaklaşma” davranışı icerisinde olma ve genel olarak mutluluk duzeyi gibi ozellikleri kapsamaktadır.
Olumsuz Duygulanım, cocuğun korku, ofke, memnuniyetsizlik ve zor yatıştırılma gibi ozelliklerini icermektedir.
Cabalı Kontrol boyutu altında dikkat, inhibisyon, algısal hassasiyet, duşuk yoğunluklu uyaranla memnuniyet gibi bileşenler mevcuttur. Cabalı Kontrol, ulaşılması gereken hedefe yonelik uygun olmayan davranışları baskılama gibi davranışları icermektedir. Bu ozellikler planlama, ketleme, hataları belirleme, yeniden duzenleme gibi yonetici işlev gerektiren yetileri icerisinde barındırmaktadır. Cabalı Kontrol alanının yuksek olmasının empati gelişimi ile doğru orantılı; psikopatoloji ile ters orantılı olduğu bilinmektedir.
Rothbart bu kurama dayanarak Cocuk Davranış Listesi adında bir olcek geliştirmiş ve mizacı 15 mizac ozelliği belirlemişlerdir. Bu mizac ozellikleri şu şekildedir:
Aktivite Seviyesi: Kaba motor aktivitelerinin derecesi, hareketin oran ve yaygınlığı araştırılır.
Kızgınlık / Hayal Kırıklığı: Surdurduğu etkinliğin bolunmesine veya amacların engellenmesine bağlı olumsuz etkilenimin derecesini belirtir.
Yaklaşım/Olumlu Katılım: Beklenen memnuniyet verici etkinlikler icin heyecanlanma ve olumlu katılımın derecesini gosterir.
Dikkati Odaklama: Verilen gorev ve etkinliğe odaklanma ile dikkatin surdurulmesindeki eğilim olculur.
Rahatsızlık: Işık, ses, hareket ve dokunuşla ilgili uyaranların duyusal kalitesiyle ilgili olumsuz duygu dışa vurumunun oranı belirlenir.
Azalan Tepki/Sakinleşme: Aşırı zorlanmanın, heyecan ya da genel farkındalığın yatıştırılmasının derecesini gosterir.
Korku: Beklenen aşırı veya zorlayıcı ve/veya potansiyel tehdit edici durumlara bağlı huzursuzluk, uzulme ya da sinirliliği iceren olumsuz duygunun derecesi araştırılır.
Yuksek Yoğunluklu Uyaranla Memnuniyet: Yuksek seviyeli uyaranın yoğunluğu, derecesi, karmaşıklığı, yeniliği ve uyumsuzluğunun yer aldığı durumlara bağlı hoşlanma ve memnuniyet derecesi tanımlanır.
Durtusellik: İlk yanıtın hızı ve şiddeti belirlenir.
Engelleme Denetimi: Belirgin olmayan ya da yeni durumlara veya yonergelere karşı uygunsuz yanıtın baskılanması ve planlanması kapasitesi olculur.
Duşuk Yoğunluklu Uyaranla Memnuniyet: Duşuk seviyeli uyaranın yoğunluğu, derecesi, karmaşıklığı ve uyumsuzluğun yer aldığı durumlara bağlı hoşlanma ve memnuniyetin derecesi gosterilir.
Algısal Hassasiyet: Beş duyusuna yonelik uyaranlara olan hassasiyetin derecesi anlaşılır.
Mutsuzluk: Acı duyma, hayal kırıklığı ve nesne kaybı ya da kaybetme tehdidine bağlı enerjide azalma ve duygu durumda cokme ve olumsuz duygunun derecesi belirlenir.
Utangaclık: Yeni ve belirsiz durumlarda tereddutlu ve cekingen yaklaşım araştırılır.
Gulumseme ve Kahkaha: Uyaranın yoğunluğu, derecesi, karmaşıklığı ve uyumsuzluğun değişmesine verdiği olumlu duygusal yanıtın derecesi olculur.
Mizac karakter ve kişiliğe gore daha genetik temele yakın ve biyolojiktir. Bununla birlikte değişmez değildir. Erişkin yaşama projeksiyonda karakter, kişilik ile değerlendirmek gerekir

[h=2]İstanbul Psikiyatri uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]