Cocukluk cağı obezitesinde onlenemeyen artış
Kilo fazlalığı ve obezite sağlık icin risk oluşturan vucutta aşırı yağ depolanmasıdır. Cocukluk cağı obezitesi 21. yuzyılın en onemli halk sağlığı sorunlarından birisidir. Obezite sıklığı son 30 yılda tum dunyada ciddi bir artış gostermiştir. Dunya genelinde 18 yaş altı yaklaşık 170 milyon cocuğun fazla kilolu olduğu tahmin edilmektedir. Yapılan calışmalar, obezite sıklığındaki ciddi artışın cok kucuk yaşlara kadar indiğini gostermektedir. Dunya sağlık orgutu, 144 ulkeden 450 ulusal calışmanın analizi sonrası, 5 yaş altı cocuklarda obezite sıklığını 1990 yılında tesbit edilmiş olan 4.2%’ den 2010 yılında 6.7%’ ye yukseldiğini ve 2020 yılında ise bu oranın 9.1% olarak tahmin edildiğini belirtmektedir. Amerika Birleşik Devletlerinde yapılmış olan geniş kapsamlı calışmada; 2-19 yaş arası cocuk ve ergenlerin 33,6%’ sı fazla tartılı, 17,1%’i ise obez olarak tesbit edilmiştir. Ulkemizde yapılmış olan calışmalarda ise erişkinlerin yaklaşık % 40’ ının, cocuk ve genclerin ise % 10 ila 25’ inin fazla kilolu veya obez olduğu ifade edilmektedir.
Obezitenin cocuklarda objektif değerlendirilmesi
Kilo fazlalığı ve obezitenin en yaygın kullanılan olcumu vucut ağırlığının boyun karesine bolumu ile hesaplanan Vucut Kitle İndeksi (VKİ)’ dir.
VKİ= [Vucut ağırlığı (kg)] / [Boy (m)]2
Hesaplanan bu değer erişkinlerde belirlenmiş sabitlere gore değerlendirilirken (VKİ ≥ 25 → kilo fazlalığı; VKİ ≥ 30 → obezite), cocuklar da ise, kilo fazlalığı ve obeziteyi tanımlayacak eşik değerleri vermek, mumkun değildir. Cocukların yaşa gore boyları değiştiğinden cocuklarda şişmanlığı tanımlarken yaş ve cinse gore belirlenmiş VKİ değerleri kullanılır. VKİ 95. persentil ve uzeri obezite, 85- 95. persentil ise kilo fazlalığı olarak tanımlanmaktadır.
Cocukluk cağı obezite bozukluklarının sınıflandırılması
Cocukluk cağı obezitesinin aslında farklı bircok patolojinin bir gostergesi olabileceği, obeziteye yol acan nedenlerin incelenmesi ile ortaya konmuştur. Bu bozuklukların bir kısmı noral mekanizmaları, bir kısmı klasik hormonal mekanizmaları icerirken geri kalanları ise enerji alımında, tuketiminde ve/veya yağ dokusundaki artmış enerji depolanmasından kaynaklanmaktadır.
Obezite neden onemli bir sağlık problemi
Obezite beraberinde ciddi sağlık problemlerini de getirmektedir. Cocukluk cağı obezitesinin, erişkin obezitesine ve ilişkili hastalıklara yol actığına dair kuvvetli kanıtlar mevcuttur. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ulkelerde cocukluk cağı obezitesinin artan sıklığı, obezite ile birlikte gorulen kronik hastalıkların sıklığını da arttırarak, obezitenin buyuk bir halk sağlığı sorununa donuşmesine yol acmıştır.
Cocukluk doneminde obez cocuklar;
– Yuksek kan basıncı, hiperlipidemi (kan yağlarının yukselmesi)(kardiyovaskuler hastalıklar icin risk faktorleri)
– İnsulin direnci, bozulmuş glukoz toleransı ve tip 2 diyabet
– Uyku apnesi, horlama ve astım gibi solunum problemleri
– Kas-eklem rahatsızlıkları
– Yağlı karaciğer hastalığı, safra taşları ve gastroosefageal reflu (goğuste yanma hissi)
– Kızlarda erken ergenlik, erkeklerde meme buyumesi
– Erişkin donemine de uzanım gosterebilen psikolojik ve sosyal problemler (azalmış benlik saygısı, depresyon, fişlenme, alay) gibi sağlık sorunlarıyla daha sık karşı karşıya kalmaktadırlar.
Obez cocuklar, erişkin donemde de genellikle obez olarak kalmaya devam ederler. Obez cocuk ve ergenlerın farklı calışmalara gore 62% ila 98%’ i erişkin donemde de hala obez olarak kalmaya devam etmektedir. Bir başka calışmada ise bu risk; 13 yaş ve uzeri erkeklerde 50 % iken kızlarda 66%’ olarak tesbit edilmiştir. Bu nedenle obez cocuklar;
– Kas-iskelet sistemi bozuklukları (osteoartrit)
-Artmış insulin direnci ve diyabet, kardiyovaskuler hastalıklar (damar sertliği, kalp yetmezliği, tikayıcı koroner arter hastalığı ve kalp krizi)
-Bazı kanserler (endometrium, kolon, meme) gibi birtakım onemli hastalıkları daha erken yaşlarda daha yuksek oranda geliştirirler. Amerika’ da yapılmış olan bir calışmada ergen donemde fazla tartılı olmanın, 27-31 yaş arasında; hipertansiyonda 8,5 kat, kolesterol yuksekliğinde 2,4 kat artışa yol actığı belirtilmiştir. Obez cocukların erken ve uzamış risklerinin yaşamlarının ilerleyen donemlerinde obez olmayanlara gore daha yuksek olması nedeniyle cocukluk cağı obezitesinin onlenmesi yuksek onceliği olan en onemli global sağlık hedeflerinden biridir.
Cocuklarda ve ergenlerde artan obezite sıklığının sebepleri
Cocukluk cağı obezitesinin en onemli sebebi, cocuğun kalori alımı ile kalori tuketimi arasındaki eşitsizlikten ortaya cıkan enerji dengesizliğidir. Gıdaya erişimin kolaylaşması, gıda pazarlama ceşitliliğinin ve fast-food tarzı restaurantların kullanımının artması, ozellikle yağ ve şekerden zengin fakat vitamin ve minerallerden fakir, enerji iceriği yuksek besinlerin tuketilmesi gibi sebeplerden oturu artmış kalori alımına global kayış; diğer yandan ozellikle son 30 yılın getirdiği sedentar yaşam ve calışma hayatı, şehirleşme ve daha az fiziksel aktiviteye bağlı azalmış kalori tuketim trendi cocuklarda artan obezite sıklığının altta yatan temel sebepleri olarak sayılabilir.
Cocukluk cağı obezitesi ile mucadele
Obezite ve/veya ilişkili olduğu hastalıklar buyuk olcude onlenebilirdir. Cocukluk cağı obezite epidemisini onlemede ‘koruma’ en uygun secenek olarak kabul edilmektedir. Cunku mevcut tedavi uygulamaları, kurden ziyade sorunu kontrol altına almaya yoneliktir. Cocukluk cağı obezite epidemisi ile mucadelede amac, bireyin omur boyu surdurebileceği enerji dengesini sağlamaktır. Bu amacta bireye, ebeveynlere, okul yonetimi ve oğretmenlere, medyaya onemli gorevler duşmektedir (tablo).
Ebeveynlere duşen gorevler
– Bebeklik doneminden itibaren aileler sağlıklı beslenmeyi oğrenmeli
– Anne sutu ile beslenmenin onemi bilinmeli ve teşvik edilmeli
-Okulda, evde veya cocuk bakımı sırasında cocukların, TV ve/veya bilgisayar karşısında gecirdiği sure 1-2 saat ile sınırlandırılmalı
– Cocukların gittikleri kreşler, sağlıklı gıda ve icecek verilip verilmediğini gormek acısından ziyaret edilmeli
– Okulda verilen oğle yemeği dışında satın alınabilir şeker, yağ ve tuz ilaveli gıda ve meşrubatları en aza indirmek icin okullarla ortaklaşa calışılmalı
– Aile sofralarında sebze ve meyveden zengin, yağ ve şekerden fakir daha sağlıklı gıdalar sunulmalı
– Cocukların hergun fiziksel aktivite yapıp yapmadıkları denetlenmeli
Okul yonetiminin gorevleri
– Okullarda şeker ilaveli meşrubatlara ve daha az sağlıklı gıdalara ulaşım azaltılmalı
-İlkokul ve liseler ulusal beslenme programına dahil edilmeli, denetlenmeli ve sertifikalandırmalı
– Fiziksel aktivite icin guvenli yaşam alanları sağlanmalı
– Okullarda beden eğitimi dersleri ve kreşlerde gunluk fiziksel aktivite desteklenmeli
Toplumda ozellikle kucuk yaşlardaki şişman cocuğun, sağlıklı cocuk olduğu konusundaki yaygın ve yanlış inanışın ortadan kaldırılması obezite ile mucadelede en onemli hedeflerden biri olmalıdır. Cunku erişkin donemdeki obezitenin temelleri daha bebeklik yıllarında atılmaktadır. Bu nedenle, cocukluk cağı obezitesini ve dolayısıyla ileride yol acacağı kronik hastalıkları onlemede anne ve babaların bilinclendirilmesi ve sağlıklı beslenme konusunda eğitilmesi onemlidir.
Cocukluk cağı obezitesi toplumsal bir sorundur. Toplum tabanlı, sistematik ve kulturel unsurları da iceren yaklaşım gerektirir. Bircok erişkinin aksine, cocuklar, icinde yaşadıkları cevreyi ve tukettikleri gıdaları secme hakkına sahip değildirler. Dahası, yemek yeme ile ilgili geliştirdikleri davranış modellerinin ileride ne tur sonuclara yol acabileceğini anlama yetisine sahip değildirler. Bu nedenle obezite epidemisi ile savaşırken cocuklar daha fazla ve daha farklı bir ilgiye ihtiyac gosterirler.
Tablo: Obezitede pozitif davranış değişikliği icin oneriler
Obezitede pozitif davranış değişikliği icin oneriler
Yemekler aile sofrasında yenilmeli
Yemek yavaş olarak, doygunluk hissi oluşana kadar en az 20 dakikada yenilmeli
Şeker ilaveli meşrubatlar yerine sofrada su servis edilmeli
Yemek cocuklar icin bir ceza veya odul aracı olmamalı
TV seyrederken veya bilgisayar oynarken yemek yenilmemeli
Sedanter aktiviteler gun icinde 2 saatten az yer tutmalı
Gunde en az 20-30 dakika yuruyuş yapılmalı
Mumkunse okula yuruyerek gidilmeli
Asansor yerine merdiven kullanılmalı
Prof. Dr. Peyami Cinaz

[h=2]Ankara Cocuk Doktorları uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]