Sen Dili
Cocuğun olumsuz davranışları ya da sozleri anne-babaların korku, kaygı, ofke gibi olumsuz duygular yaşamalarına neden olabilmektedir. Bu duygular karşısında tepkilerini; “Ne laf anlamaz cocuksun”, “Neden boyle yapıyorsun?”, “Neden dikkat etmiyorsun?”, “Cocuk gibi davranıyorsun”, “Sen adam olmazsın”, “Salak, geri zekalı, aptalın birisin”, “Boyle davranmamalısın” gibi cumlelerle ifade edebilmektedirler. Dikkat edilirse kullanılan ifade tarzı cocuğa yonelik sen-mesajı, sen kelimesi yani sen dilidir. Orneğin; anne kitap okurken TV’nin sesini cok yuksek acan cocuğuna “Ne laf anlamaz cocuksun”, “Başımın belası cocuk”, “Saygısızın tekisin”, “Kes şunun sesini”, şeklinde ifadede bulunursa, annenin cocuğu ile iletişimde kullandığı dil sen dilidir.

Sen dili cocuğun, olumsuz davranışlarını değiştirmesinde etkili olmaz; cunku kabul edilmeyen olumsuz davranışın acık tanımı yoktur. Bu nedenle cocuk hangi davranışına kızıldığını ya da duzeltmesi gereken davranışın hangisi olduğunu bilemez. Ayrıca olumsuz davranışın karşı tarafta nasıl bir etki yarattığı ve bu etkinin sonucunda oluşan duygu belirtilmediğinden, cocuk davranışının karşıdaki kişiyi nasıl etkilediğini bilemez. Oysa cocuklar davranışlarını değiştirmek icin guclu bir neden duymak isterler.

Sen Dili ile Konuşmanın Cocuk Uzerindeki Olumsuz Etkileri

1. Sen dili ile gonderilen “Ne laf anlamaz cocuksun”, “Başımın belasısın”, “Şımarığın birisin”, “Geri zekalı”, “Aptal” gibi kızgınlık ifadeleri cocuğun davranışına değil, kişiliğine yonelik acık saldırı niteliğindedir. Bu cocuğu sarsar, uzer, gucendirir, kızdırır. Onuru kırıldığı icin direnmesine ve karşılık vermesine yol acar. Cunku bu tur ifadeler “Seni kabul etmiyorum”, “Seni onemsemiyorum”, “Sen iyi değilsin”, “Sen değersizsin” gibi mesajlar iletir. Zamanla cocuk anne-babası ile iletişimini keser ve icine kapanır. Genclerde ayrıca ev dışına yonelmelere de neden olabilir.

2. Sen dilinde kullanılan “geri zekalı”, “aptal”, “sersem”, “dağınık”, “pis pasaklı”, “şişko” gibi lakaplar cocuklar tarafından ciddiye alınabilir. Cocuk bu lakapların kendisine uygun olduğu icin soylendiğini duşunur ve buna uygun davranışlarda geliştirmeye başlar. Bu tur sozlerle kucumsenen, aşağılanan cocuğa onemsiz, değersiz olduğu vurgulanmıştır. Cocuk sevilmediğini, beceriksiz olduğunu, kabul edilmediğini duşunmeye başlar. Bu da duşuk benlik saygısının oluşmasına neden olur.

3. Anne-baba tarafından suclayıcı ve yargılayıcı sen mesajları alan cocuk, zamanla kendisini savunmaya ve anne-babasını yargılayarak karşılık vermeye başlar, onları ornek alır. O da duygularını sen mesajı ile gondermeye başlar. Orneğin; “Sen de zaman zaman hata yapıyorsun”, “Sen de yapma”, “Sen cok mu iyi bir annesin?”, “Cok dırdırcısın” gibi mesajlar gonderir. Anne-baba bu tur mesajlar karşısında daha fazla sinirlenir, cocuğa daha cok ceza vermesine ya da baskı yapmasına yol acar. Ceza ve suclamalar cocukta ve gencte başkaldırma ve isyan duygularını arttırır.

4. Anne-babaların, surekli cocuğun olumsuz davranışlarından soz etmeleri, cocuğun bu ozellikleri ile tanınmasına neden olur. Cocuk, arkadaşları ve yakın cevresi tarafından o şekilde algılanmaya başlar. Bu da cocuğun kabul edilmeyen davranışlarını değiştirmek icin cabalamasını engeller.

Ben Dili

Ben dili ile konuşmak, kişinin kendisinden soz etmesi ya da kendisini ovmesi demek değildir. Ben dili, kabul edilmeyen davranışın tanımlandığı, davranışın karşıdaki kişiyi nasıl etkilediğinin ve ne tur duygular uyandırdığının acıklandığı durust ve sorumlu bir kızgınlık ifadesidir. Orneğin; baba işten yorgun gelmiştir, ancak cocuk oyun oynamak istemektedir. Baba bu durumda “Başımın belasısın” şeklinde bir sen dili mesajı gondermek yerine; “Cok yorgunum”, “Canım oynamak istemiyor”, “Dinlenmek istiyorum” şeklinde ben dili mesajları gonderdiğinde cocuk, babasının yaşadığı duyguları anlayacaktır. Sen dili mesajları duyguları iletmede yetersiz kalır.

Ben dili ile sen dili arasındaki en onemli fark; ben dilinin anne-babanın, o anda kendilerinde oluşan gercek duygularını ifade etmeleridir. Duyguların ifade edilişinde suclama ve yargılamanın olmayışıdır. Sen dilinde ise suclama ve yargılama vardır.

Etkili bir ben dili uc oğeyi icermelidir. Bunlar:
1.Kabul edilmeyen ya da hatalı olan davranışın yargılamadan ve suclamadan tanımlanması.
“Oyuncaklarla oynadıktan sonra onları toplamadığın zaman…..”
“Ben konuşurken sen sozumu kesince…..”
“Televizyonun sesini cok yuksek acınca…..”
“Salonda top oynayınca…..”
“Yemek yerken uzerini kirletince…..”

2. Kabul edilmeyen ya da hatalı olan davranışın anne-baba uzerindeki somut, gercek ve kesin etkisinin soylenmesi.
“Başım ağrıyor.”
“Yoruluyorum.”
“Okuduğumu anlamıyorum.”
“Kapının calındığını duyamıyorum.”
“İşime engel oluyor.”
“Tekrar yıkamak zorunda kalıyorum.”

3. Kabul edilmeyen ya da hatalı olan davranışın anne-babada yarattığı duyguların ifade edilmesi.
“Ofkeleniyorum.”
“Korkuyorum.”
“Uzuluyorum.”
“Aşağılanmış hissediyorum.”
“Değersiz hissediyorum.”
“Kızıyorum.”

Ornek: Anne salonda arkadaşı ile konuşurken, cocuk surekli bir şey sorarak ve isteyerek anneyi rahatsız eder.

Cocuk: “Anne sarı saclı bebeğim nerede?”
Anne: “Kim bilir nereye attın! Git ara bul! Ne dağınık bir cocuksun!”
Cocuk: “Anneeee bulamıyorum.”
Anne: “İki soz ettirmiyorsun. Git başımdan diyorum. Odana git ve oynayacak başka bir bebek bul.”
Cocuk: (Odasına gider bir sure sonra tekrar gelir.) “Anne meyve suyu istiyorum.”
Anne: “Ne laf anlamaz cocuksun. Hic rahat vermiyorsun.”
Cocuk: “Sen de once meyve suyumu hazırla sonra arkadaşınla konuşursun.”
Anne: “Bir de bana akıl veriyor. Cabuk odana git, beni yanına getirtme.”
Cocuk: “Ne zaman bir şey istesem hep bağırırsın zaten.”

Annenin etkili bir ben dili mesajı şoyle olabilirdi:
“Arkadaşımla konuşurken surekli bir şey sorduğun zaman (davranış) ofkeleniyorum(duygu). Cunku ne soyleyeceğimi unutuyorum (somut etki).”
Ben Dili ile Konuşmanın Yararları
Anne-babaya Sağladığı Yararlar

1. Ben dilinde duygu ve duşunceler anında iletildiği icin anne-babayı rahatlatır. Ofke, kızgınlık gibi duyguların birikimini onler.
2.Olumsuz davranışın kendileri uzerindeki somut etkisini duşunen anne-baba, bazen belirgin bir etkinin olmadığını fark ederler. Kızgınlığın cocuğun davranışından kaynaklanmadığını duşunurler. Boylece kızgınlığın iş yerindeki sorunlardan, yorgunluktan ya da başka bir kişiye duyulan ofke gibi ozel yaşantılarında karşılaştıkları durumlardan kaynaklanabileceğini anlarlar. Bu durum da anne-babanın cocuğun davranışını kabulunu arttırır.

Cocuğa Sağladığı Yararlar

1. Kabul edilmeyen davranışın tanımlanmış olması, cocuğun hangi davranışının anne-babasında sorun yarattığını anlamasını sağlar.
2. Kabul edilmeyen davranışın somut etkisinin ve yaşanan duygunun ifade edilmesi; cocuğun, anne-babasının da bazı haklarının, beklentilerinin ve duygularının olduğunu anlamasını sağlar. Boylece cocuk, sorun yaratan davranışının anne-babası uzerindeki etkisini fark ederek bu davranışı değiştirmek icin daha istekli hale gelir.
3.Ben dili mesajları cocuğun başkalarını duşunerek bencillikten kurtulmasına yardımcı olur.
4.Ben dili mesajları cocuğun benlik saygısını ve kişiliğini zedelemez, kendisine olan guven duygusunu da sarsmaz.
5.Ben dili mesajlarında suclama ve yargılama olmadığı icin cocuk savunucu bir tutum icine girmez.
6.Ben dili mesajları cocuğa, anne-babasının duygularını iletir. Ancak davranışını değiştirip değiştirmeme konusunda cocuğu ozgur bırakır, sorumluluk cocuğa aittir. Bu durum da cocuğun buyumesine, davranışının sorumluluğunu almasını oğrenmesine yardımcı olur.
7.Ben dili mesajları, cocuğun da ileride kendisini ben dili mesajları ile ifade etmesini sağlar.
8.Ben dili mesajları ile gercekleştirilen iletişim, anne-baba ve cocuğu birbirlerine daha cok yaklaştırır.
Ben-Dilini Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
1.Cocuk davranışın neden kabul edilmediğini ve yarattığı duyguyu anlayamaz. Ben dili mesajları cocuğa tam olarak iletilmelidir.
2.Anne-babalar ben dili mesajlarında cocuklarına, o an hissettikleri birincil duyguyu dile getirmelidirler. Orn. Kalabalık bir mağazada cocuğunu kaybeden annenin birincil duygusu endişedir. Ancak cocuğunu bulunca ikincil duygu olan kızgınlık ortaya cıkar. Bu nedenle annenin ben dili mesajı “Seni goremeyince korktum” gibi korku icerikli olmalıdır.
3.Ben dili mesajlarında duygular cocuğun anlayabileceği şekilde acık ve net olmalıdır.
4.Ben dili mesajları anne-babanın gercek duygularını yansıtmalıdır. Duygular eksik ya da abartılı ifade edilmemelidir. Orn. Cocuğun sabah kalkınca yatağını duzeltmemesi anneyi sinirlendiriyor ise anne, “Sinirleniyorum” demeli, aynı davranışı bir daha tekrarlamasın diye “Cok kızgınım” dememeli.
5.Bazı durumlarda en iyi hazırlanmış ben dili mesajları bile, cocuğun kendini savunmasına ve ozellikle genclerin “Ben boyle yapmak istiyorum”, “Senin kızman beni ilgilendirmiyor”, “Muziğin sesi o kadar rahatsız edici değil” gibi cevaplar verebilir. Boyle durumlarda katılımlı dinlemeye geri donulmelidir.
6.Ben dili mesajları sadece olumsuz duyguları belirtmek icin değil, olumlu duyguları belirtmek icin de kullanılmalıdır.

KAYNAKCA
CUCELOĞLU, Doğan. Yeniden İnsan İnsana. 18. Basım. İstanbul:Remzi Kitabevi. 1998.
CAĞDAŞ, Aysel. Anne-Baba Cocuk İletişimi. 1. Basım. Ankara:Nobel Yayınevi. 2002.
CAĞLAR, Doğan. Uyumsuz Cocuklar Ve Eğitimi Ankara: A.U. EBF Yay. No:103 1981.
DOKMEN, Ustun. Sanatta ve Gunluk Yaşamda İletişim Catışmaları ve Empati. 2. Baskı. İstanbul: Sistem Yayıncılık.1995.
GANDER, M. J.; GARDİNER, H. W. Cocuk ve Ergen Gelişimi (Cev.: Bekir Onur). Ankara: İmge Kitabevi. 1993.
GUL, Gulbahar. Gelişim ve Oğrenme, 2000
GORDON,Thomas. Etkili Ana-Baba Eğitimi Aile İletişim Dili. 8. Basım. (Cev.Emel Aksay) İstanbul: Sistem Yayıncılık.1999.
Etkili Ana-Baba Eğitiminde Uygulamalar 2. Basım. (Cev.Emel Aksay) İstanbul: Sistem Yayıncılık.1997.
Kırıkkale RAM Yayınları Uyumsuz Cocuklar ve Eğitimleri Kırıkkale:1998.
KORKMAZLAR, Umran. Ana-Baba Okulu, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1995.
SARGIN, N. Cocuklarda Ruh Sağlığı. Ankara: Nobel Yayınevi. 2001.
YAVUZER, Haluk. Cocuk Psikolojisi İstanbul:Remzi Kitabevi. 2002.
Doğum Oncesinden Ergenlik Sonuna Cocuk Psikolojisi, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1987.

[h=2]Mersin Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]