Cocukların yalan soylemeyi ya da gerceği carpıtmayı oğrenmesi genel ‘oğrenme’ surecinin onemli bir parcası olmakla birlikte; tıpkı yurumek ya da konuşmak gibi gelişimsel koşe taşlarından bir tanesi… Cocuklar yalan soylerken; kendi duşuncelerini, bilgisini ve kendileriyle ilgili inanışlarını keşfediyorlar…
Toronto Universitesi’nde yapılan bir araştırmaya gore cocuklarda yalan soyleme; bilişsel gelişimi sağlıklı olan cocuklarda ve cok erken yaşlarda başlıyor. Yapılan calışmada; 2 yaş civarındaki cocukların %30’u ebeveynlerini aldatmaya ya da onlardan gercek amaclarını gizlemeye meyl ederken, 3 yaşlarına geldiklerinde %50’si duzenli olarak bunu deniyor.
Uydurma hikÂyeler ve gerceği saptırmalar 4 yaş civarındaki cocukların %80’inde ve 5-7 yaş cocukları arasında neredeyse tamamında goruluyor. Cocuğun yaşı ilerledikce, yalan soylemenin ve gerceği carpıtmanın sonuclarını anlamlandırmaya başlıyor.
Başka bir deyişle; kucuk cocuklar arasında yalan soylemek/gerceği saptırmak olağan dışı bir durum değil. Dahası; gerceği saptıran bu yaş grubu cocukların bilişsel bir avantaja sahip olmaları mumkun. Yalan soylemenin ‘icindekiler formulu’ne baktığımızda iki temel faktor goruyoruz.
Bunlardan biri; cocuğun bir başkasının ne bilip ne bilmediğini anlayabilmek icin karşı tarafın duşunce ve algı sistemini tahmin etmesi gerekiyor ki bu da zihin kuramı gelişimiyle ilişkilidir (zihin kuramı; inanış, yonelim, istek bilgi gibi bilişsel durumları hem kendisiyle hem de diğer kişilerle ilişkilendirirken, diğer kişilerin istek ve yonelimlerini de anlama becerisidir).
Başka bir araştırma; zihin kuramı gelişimi desteklenen ve bu konuda eğitilen cocukların yalan soylemelerinde artış olduğunu bulgulamıştır.
İkinci faktor ise; cocuklarda ”onunu gorerek plan yapma, istenmeyen sonucları onleyerek yurutebilme” becerisidir. 3 yaş altı yalan soyleyebilen cocuklara bakıldığında %30’unun bu becerilerinin yuksek olduğu bulunmuştur.
Yalan soylemek & gerceği saptırmak olumlu/devam etmesi istenen/ takdir edilen bir davranış olmamakla birlikte; gelişimsel surecin doğası gereği ortaya cıkabileceğini ve sağlıklı destek ile uzun vadede olumlu sonuclar elde edilebileceğini unutmamak gerekir.
COCUKLAR NEDEN YALAN SOYLEYEBİLİR ?
İstenmeyen bir şey yaptıklarında ustunu ortmek icin yapabilirler, boylece başları derde girmez
O yalan soylediğinde sizin tepkinizi gormek ve olcmek icin yapabilir.
HikÂyelerini daha ilgi cekici kılmak ve kendilerini daha iyi hissetmek icin yapabilirler.
Doğruyu bildiğinizi bildikleri halde sadece dikkatinizi cekmek icin de yapıyor olabilirler.
İstedikleri bir şeyi elde etmek icin yapıyor olabilirler.
PEKİ, NE YAPILABİLİR ?
Her alanda olduğu ve olacağı gibi; ROL MODEL OLUN! Massachusetts Universitesinde yapılan bir araştırma gosteriyor ki yetişkinlerin yaklaşık %60’ı 10 dakikalık bir sohbet esnasında bile gerceği carpıtmaya ve yalana meyilli. Siz yalan soylerken, cocuğunuzdan yalan soylememesini beklemeyin…
Toplum yanlısı yalan diye tanımlayabileceğimiz beyaz yalanlar erişkin hayatının elbette bir parcası. (orn; komşunuz sizi cağırdı ve siz cocuğunuzun onunde bir bahane soyleyerek gelemeyeceğinizi belirttiniz). Boyle bir durumda cocuğunuzla baş başa kaldığınızda neden ‘birazcık durust olmadığınızı’ acıklayın.
Cocuğunuzu suclar ve yargılar cumleler kurmayın. Once sorun!
Yalan soylememenin onemini ve neden yapılmaması gerektiğini acıklayın, durumu daha iyi somutlaştırması icin onun sahasından ornekler verebilirsiniz (orn ‘ eğer ben sana dondurma alacağımızı soyleseydim, seni dışarı cıkarsaydım ve sonra da pazara goturseydim, nasıl hissederdin?).
Durustluğunu pekiştirin! Araştırmalara gore; yalan soyleyen bir karakterin yalanını itiraf etmesi ve başının derde girmemesi ile ilgili hikÂyeler okunan cocuklar, daha az yalan soylemeye meyilliler. Durustluk ve onemi ile ilgili filmler izleyebilir, kitaplar okuyabilir ve uzerine sohbet ederek cocuğunuzun bu sohbet esnasında yalan soylemenin neden doğru olmadığını keşfetmesini ve oğrenmesini sağlayabilirsiniz.
Cocuğunuzdan ziyade cocuğunuzun Davranışına odaklanın… ‘yalancı’ ya da benzeri bir etiket takmak durumu sadece daha kotuye goturecek ve kalıcılığını sağlamak icin tehdit oluşturacaktır. Duruma odaklanın ve durum değerlendirmesi yapın. Cocuğunuzun yalan soylemesi genel bir tutum ve davranış formu olmasından ziyade; sadece o ana ve o olguya ozgu olabilir ve eğer boyle ise nedenini oğrenmek sonraki zamanlarda onlemenizi kolaylaştıracaktır.
Cocuğunuzun yaşı ilerledikce, yalanlar alışkanlığa donebilir. Bu gibi durumlarda bir uzmandan destek alarak durum değerlendirmesi ve mudahalesi alabilirsiniz.

[h=2]Eskişehir Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]