Utangaclık Nedir?
Utangaclık en geniş tanımıyla herhangi bir anda, bulunulan ortamda ilgi odağı olmaktan korkmak ve ice kapanmaktır. Cok sık gorulen bir duygu durumudur ve aslında yeni sosyal ortamlarda organizmanın kendisini guvende hissetme ve koruma amaclı bir duygusu olarak da gorulebilir. Utangaclığın duzeyi ve bireyin hayatını ne olcude etkilediği onemlidir. Sosyal faaliyetlerde ve ortamlarda yer almayı engellemiyorsa normal savunma mekanizmaları ve donemsel duygu durumları olarak değerlendirilebilir. Ancak sosyal hayatı engelleyici boyutlara ulaşan bir utangaclığın pek cok nedeni olmakla birlikte en temel sebep kendine guvensizliktir. Bu acıdan sonucları bakımında bir sosyal fobi olarak gorulebilir.
3-6 Yaş Cocuklarında Utangaclık
Utangaclık en yoğun olarak cocuklarda ve 3-6 yaşlar arasında gorulur. Bu yaşlar cocuğun birey olarak kendini fark ettiği, başkalarından bağımsız hareket etmeye başladığı donemlerdir. Aynı zamanda duşunmeye, yargılarda bulunmaya, beğenilerini ya da sevmediklerini soylemeye başlamıştır. O başkalarından farklı bir bireydir. Bunu anlamaya başladığı an aslında başkalarıyla paylaştığı bir ortamı da fark etmeye başladığı andır. Bu ‘başkaları’ onun icin onemlidir, cunku kendisini nasıl değerlendirdiklerini onemser. Bu toplumsal bir varlık olduğunun da gostergesidir. Toplum icinde ve başkalarının gozunde yanlış yapan, beğenilmeyen biri durumuna duşmek istemez. Korkar, cekinir, utanır. Bunlar son derece normal duygulardır. Bu haliyle doneme ozgudurler ve cocuk kendisiyle ilgili algılamaları gucluyse, kendine ozguveni varsa ve aile tarafından bu destekleniyorsa utangaclığını aşar ve sosyal fobiye ya da sosyal kaygıya donuşmeden biter.
Utangaclık Genetik midir?
Utangaclığın genetik olup olmadığını inceleyen davranış bilimciler ve bilim adamları bu davranışın genlerimizle taşındığını ve cocuğun anne babasından aldığı bu duygu durumunu kendi hayatına aktardığını ifade ediyorlar. Dolayısıyla bu duygunun bir davranış bozukluğu olarak değerlendirilemeyeceğini, cocuğun guven verilerek desteklenmesi halinde zamanla utangaclığını yenebileceğini, en azından hafifletileceğini belirtiyorlar. Annesi ya da babası utangac olan bir cocuğun cok dışa donuk davranışlar sergilemeyeceği acıktır. Davranış modeli olarak zaten onları model alacaktır, eğer bir de genlerle taşınan bir ozellik olduğu duşunulurse cocuğun da anne babaya benzeyeceği beklenebilir.
Bazı durumlarda anne babanın tutumları da cocukta utangaclık davranışının ortaya cıkmasını tetikleyebilir. Elbette hicbir anne cocuğunda bu tip cekingen davranışlar gormeyi istemez ancak hatalı anne baba davranışları, cocukta da hatalı bazı davranış bicimlerine neden olabilir.
Hatalı Anne Baba Tutumları

Cocuğa Baskı Yapmak: En tipik anne baba davranışıdır. Utanan cocuğa‘niye konuşmuyorsun, selam versene, hoş geldin desene, cevap versene’ şeklinde zorlamak ve konuşturmaya calışmak.Cocuğa Kızmak: Cocuğun utangac olmasından bazı anne babalar cok rahatsız olurlar ve bu rahatsızlığı da kızıp bağırarak ortaya koyarlar.’Yeter artık, bıktım senin bu durumundan, seninle bir daha bir yere gitmeyeceğim’ demek aslında cocuğun bu davranışından en fazla onların utandığının gostergesidir.Suclayıcı Ebeveyn Olmak: Gene en sık rastlanan anne baba davranışıdır. Cocuğu surekli suclayarak eleştirmek ve ‘her zaman boyle yapıyorsun, sen hic konuşmuyorsun, bak herkes sana bakıyor, ne kadar ayıp’ şeklinde konuşmak aslında durumu cozumlemekten son derece uzak yanlış davranışlardandır.Alaycı Davranmak: Cocuğun yaşadığı duygu ve kaygı durumuyla alay etmek ve onu ozellikle başkalarının yanında hafife almak.’Benim utangac kızıma bakın, yine mi utangaclığın tuttu?’ gibi soylemlerde bulunmak cocuğun durumunu daha da zorlaştırmaktan başka bir işe yaramaz.Cocuğu Ayıplamak ve Utandırmak: Cocuğun utangaclığını farklı ortamlarda gundeme getirerek, onu utandırmak, başkalarının yanında ayıplamak da bilinen hatalı davranışlardandır.’ Bu kadar utangac bir cocuk gordunuz mu, bakın ağzını bile acıp konuşamıyor, herhalde konuşmayı bilmiyor, dilini mi yuttun’ gibi konuşmalar hem ciddi kırıcı hem de olumsuz durumu pekiştirici yanlış konuşmalardır.Cocuğu Yargılamak: ’Bir tek sen boylesin, başkasının cocuğu bak nasıl konuşuyor.’ gibi yargılayıcı ve olumsuz icerikli konuşmalar da cocuktaki bu davranışı kalıcı hale getirmekten başka bir işe yaramayacaktır.Cocuğunuz Utangac mı?
Aslında utangaclık duygusu ‘Guven’ duygusuyla yakından ilgilidir. Bir cocuk yaşamının daha ilk anlarından itibaren guven ihtiyacı icindedir. Annesinin ilgisini, sevgisini ve tensel temasını hisseden bir bebek, aradığı ilk ve en temel duyguyu almış olur.
Zamanla buyuyen cocuk,yakın aile bireylerini tanır ve onlarla karşılıklı bir guven duygusu geliştirir. Yaklaşık uc yaş civarında ise artık dışarıdan kişilere karşı net tavırlar alarak kendini uzaklaştırabilir. Bunlar normaldir.
Bazı cocuklarda bu uzak durma davranışları cok belirgindir. Okul cağı dediğimiz 6 yaş civarı cocukların sınırlı da olsa bulundukları ortamda insanlarla iletişime gecebilmeleri beklenmektedir. Utangaclığın onemli bir bolumu oğrenilir yani bir başkasından model alınır. Bir cok cocukta da bu vardır ve ozellikle 3- 6 yaşlar arası yaygındır. Daha ileri yaşlarda utangaclık yon değiştirebilir ve Sosyal Anksiyete Bozukluğu olarak tanımlanan sosyal kaygıya donuşebilir. Durumun bu aşamaya gelmemesinin yolu, kucuk yaşlarda utangaclık duygusunun var olduğunu kabul etmekle birlikte, bu duyguyu pekiştirecek tutum ve davranışlardan kacınmaktır.
Utangaclık Nasıl Yenilebilir?

Cocuğunuzun yeni ortamlara alışması icin ona zaman tanıyın ve zorlayıcı olmayın. Cocuğun girdiği ortamın onun da hoşlanacağı bir ortam olmasına dikkat edin.Sosyal Becerilerini geliştirmesi icin ortam hazırlayın. Spor faaliyetlerine, dans ya da muzik kurslarına, tiyatro calışmalarına yonlendirin. Ozellikle ekip olarak yapacağı calışmalar onun utangaclığını yenmesi icin bulunmaz fırsatlar sunar.Ozguvenini geliştirmeye yonelik pekiştirici davranışlarınızı one cıkarın. Utangac cocuklar kendileriyle ilgili olumsuz yargılara sahiptir. Bunu yenmenin yolu sosyal becerilerini geliştirmesine yardımcı olmak, bu yolla ozguvenini sağlamlaştırmaktır.Cocuğunuzun ozelliklerini dikkate alarak onu bir birey olarak her yonuyle kabul edin. Bir butun olarak değer verdiğinizi hissettirin.Cocuğunuzun icine kapandığını, kendisini mutsuz hissettiğini fark ettiğinizde yardım almaktan cekinmeyin. Bazı sıkıntılar cok erken mudahale edildiğinde sorun halini almadan cozumlenebilirler.Anne baba olarak cok ustune duşmeyin ve olabildiğince rahat davranmaya calışın. Durumu cok fazla onemsediğinizde cocuğunuz da kendisinde ciddi bir sorun olduğunu duşunecek ve utangaclığı daha da pekişecektir.Oneriler/Ne Yapmalı?
Cocuklar hem yaşlarına ozel utangaclık yaşayabilirler hem de oğrendikleri icin. Her iki halde de cozum yine ailenin desteği ve ilgisiyle bulunabilir. Hepimizin cocukluğumuzda benzer donemlerden gectiğimizi unutmadan cocuğumuzun da normal bir donem yaşadığının bilincinde davranmak gerekiyor.
Utananan cocuk, dikkatlerin uzerinde olmasından,butun bakışların kendisine cevrilmesinden zaten rahatsız oluyorken bir de biz baskı uygularsak durumu ciddi olarak olumsuz hale getirmiş oluruz. Burada empati kurmanın buyuk yararı vardır: ’Cekindiğini biliyorum, heyecanlandığının farkındayım, seni anlıyorum’ şeklinde kurulmuş cumleler cocuğu hic olmazsa rahatlatacaktır. Zorlamak, kızıp, bağırmak ya da onu ayıplamak onun utanma duygusunu yenmesine hicbir zaman yardımcı olmayacaktır. Oysa cocuğun olumlu ozelliklerini vurgulamak, cocukken bizim de bazen cok cekingen ve utangac davranabildiğimizi soylemek, bu duygunun normal olduğunu hissetmesini sağlayacaktır.
Gercekten de cocuklar onlara anlayış gosterilip zaman ve fırsat verildiğinde utangaclıkları yenecekler hatta okul zamanı yaklaştığında kendilerini gostermek icin yarış yapmaya başlayacaklardır. Bu nedenle ebeveynlerin biraz sabırlı olmalarını, cocuklarını başkalarıyla kıyaslamamalarını, onları butun ozellikleriyle kabul etmelerini oneriyoruz.

[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]