Problem davranışlar, genel olarak cocuğun eğitim, oğrenim, beceri geliştirme surecini olumsuz etkileyen, kendisine ve cevresine zarar verme ya da rahatsızlık vermeye sebep olan davranışlardır. Bu tur davranışlar genellikle okul oncesi eğitiminde ya da okul cağında ortaya cıkar. Onlem alınmadığı takdirde cocukların gelişimlerini olumsuz etkileyeceğini belirtmek gerekir.
Problem davranışlar genellikle 10 yaş altında ortaya cıksa da cocukluğun her evresinde gorulebilmektedir. Bu davranışların bircok sebebi olabilir. Cocuğun psikolojik ozellikleri, aile ortamında yaşadıkları, okul ile uyumsuz olmasına sebep olan durumlar, kotu rol model alma, kitle iletişim araclarının etkileri ve bircok etken cocuklarda surekli olarak tekrarlanan problem davranışlara sebep olabilir.
Problem Davranışların Sebepleri Nelerdir?
Cocukların problem davranış geliştirmiş olmalarının bircok sebebi olabilir. Belirtildiği gibi aileden, okuldan ya da ceşitli dış etkenlerden kaynaklı durumlar surekli olumsuz davranışlara sebep olabilmektedir. Ancak davranışların oluşmasına sebep olan etkenler ile cocukların bu davranışları sergilemesinin sebeplerini birbirinden ayırt etmek gerekir. Cocuklar genellikle aşağıdaki sebeplerden oturu sorun davranış gosterirler.
Kendilerini ifade etmek
İlgi cekmek
İstedikleri bir şeyin yerine getirilmesi icin
Engellenme
Yetersizlik hissi
İnatlaşma isteği
Ortamı sevmeme ya da uyumsuzluk
Sevilmeyen bir kişinin ortamda bulunması
Sevilmeyen bir nesnenin ortamda bulunması
Varolan bir hastalığın etkisi
Problem Davranışın İşlevleri
Sosyal İlgi ve Dikkat Elde Etme: Bazı davranışlar diğer kişilerin ilgi ve dikkat gostermesi nedeniyle olumlu olarak pekiştirilmektedir. Doğal ortamlarda, uygun davranışlara daha az ilgi gosterilirken; kendini yaralama ve saldırgan davranışlara daha duygusal davranmakta ve daha fazla ilgi gosterilmektedir. Bu nedenle, bu davranışların oluşumu sonucunda sağlanan fiziksel temas ile birlikte ilgi ve sosyal onaylama ifadeleri, istemeden bu davranışların olumlu pekiştirilmesini sağlayabilmektedir.
Nesne Elde Etme: Sosyal ilgi elde etmenin yanı sıra yiyecek, nesne, oyuncak ve etkinlik elde etme de problem davranışları olumlu pekiştirmektedir. Gercekleştirilen pek cok calışmada, deneklerin istedikleri nesneleri almak ya da istedikleri etkinliğe katılmak icin problem davranış gosterdikleri belirlenmiştir. (Doss ve Richle, 1989; Lovass ve Simmons, 1969).
Duyusal Uyaran Elde Etme: Problem davranışların ortaya cıkmasının ve surmesinin bir nedeni de bireylerin problem davranışlar sonucunda gorme; işitme ya da dokunma şeklindeki duyusal geri bildirimler elde etmesi ya da bu geri bildirimleri azaltmasıdır.
Kacma / Kacınma: Bazı bireyler problem davranışlar gostererek, istenmeyen durumlardan kacmakta ya da kacınmaktadır. Orneğin, kızından odasını toplamasını isteyen bir anne, kızının bağırıp tepinmeye başlamasıyla “ben donduğumde oda toplanmış olsun!” deyip odayı terk edebilir. Odaya geri donduğunde odanın halen toplanmamış olduğunu fark edince, kızıyla uğraşmaktan yorgun duşmuş olarak kendisi toplar. Bu durumda kız ofke nobetleri gostererek, annesinin kendisinden istekte bulunmasını durduracağını oğrenmiş olur. Boylece ofke nobetini izleyen durumda, annenin odanın toplanmasına ilişkin isteği ortadan kalkmıştır.
Burada yapılması gereken ilk şey sebebi tespit etmek ve davranış değiştirmeye yonelik girişimlerde bulunmaktır. Sunulan sorunun şiddeti, sıklığı ve suresi değerlendirilmeli, ebeveynlerin beklentilerinin gercekci olup olmadığı araştırılmalı. Orneğin; duşukten orta sıklığa bircok davranış meydana gelmektedir ancak sadece sıklığı artan davranışlar sorun olarak değerlendirilmektedir.
7 yaşındaki İpek’ın annesi kızının surekli ağladığını dile getirmektedir. Eğer İpek istediğini yaptıramadığında haftada dort, beş kere değil de gunde dort, beş kere ağlasaydı problem cok daha farklı olurdu. Annesinden, İpek’ın ağlama şiddetini değerlendirmek icin, davranış sıklığı grafiği doldurması istendiğinde, objektif olarak toplanan bu veriler, İpek’ın ağlama nobetlerinin annenin tahmin ettiğinden cok daha az sıklıkta olduğunu gormesini sağlar.
Cizelgeler davranış kalıplarının belirlenmesine de yardımcı olabilmektedir. 8 yaşındaki Mehmet’in ebeveynleri davranış sıklığı grafiğini kullanarak oğlen atıştırmalarından bir saat sonra ve en sevdiği televizyon programından sonra Mehmet’in ofke nobetlerinin daha da arttığını keşfederler. Sadece Mehmet’in programını değiştirerek ofke nobetlerini azaltmış oldular.
Sorunlu davranışların subjektif bir ozelliği de davranışın şiddetidir. Bu nedenle, uygun mudahaleleri belirlemek ve terapi surecinde davranışta oluşan değişiklikleri saptamak amacıyla Mehmet'in agresifliğinin şiddeti değerlendirilmiştir. Yapılması gerekenlerden biri de Ebeveynlerin subjektif olarak değerlendirdikleri olay ve davranışları objektif olarak değerlendirmelerini sağlamaktır. (1 puan tartışmayı, 2 puan bağırmayı buna benzer şekilde derecelendirme 5 puana kadar devam etmekte 5 puan da yumruk ve tekme atmayı belirtmekte ise Mehmet hep 5 şiddetinde mi ofkeli? Cok mu ofkeli? (Yapılan değerlendirmede 3 veya ustu puan alınması, ebeveyn mudahalesi icin kurallar belirlenmesinin yararlı olacağını, 1 veya 2 puan alınması da yaşanan sorunun bağımsız olarak cozulebileceğini gosterebilir.)
Problemli davranışın suresi de onemlidir. İki dakikalık ofke nobetleri otuz dakikalık ofke nobetlerinden daha farklı değerlendirilmelidir. Aynı şekilde, eğer 15 yaşındaki Ayşe copu cıkarmayı 10 gun yerine sadece 10 dakika erteliyorsa Ayşe’nin ebeveynlerine farklı tepki vermesi onerilebilir.
Cocuklar yukarıda bahsedilen sebeplerden oturu problem davranış olarak adlandırılan davranış bicimlerini tekrarlarlar. Her şeyden once, cocuğun surekli olarak gosterdiği sorunlu davranışın sebebi bulunmalı ve bu sebebin ortadan kalkması sağlanmalıdır. Sorunlu davranışların değiştirilmesi icin uzmana başvurmak gerekebilir. Problem davranış uzerinde aile ile işbirliği icinde yapılan calışmalar kısa surede olumlu sonuclar vermektedir.

[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]