Cocuk, disiplin ve yontemlerCocuklarla calışan bir psikolog olarak, anne ve babaların başarısızlık, hayal kırıklığı ve tukenmişlik duygularını bircok kez yakından gorme fırsatım oldu. Cocuklarda bazen yaş donemlerinden kaynaklanan, bazen yaşadıkları stres ve travmatik olayların etkisi olarak, bazense ebeveynlerin yanlış tutumları sonucu oluşan “uygunsuz davranışlar” gorulur. Bu durumun sıklığı ve surekliliği bazen oylesine bunaltıcıdır ki cozum arayan ebeveynlerin duşunmekten geceleri uykuları kacar.
Ben bu yazımda; ebeveyn ve yakın akrabaların farkında olarak veya olmaksızın cocuklarda yol actıkları uygunsuz davranışlara değinmek istiyorum.
İyi haber cozumlerin olduğudur. “Uygun” davranış da “Uygunsuz” davranış da cocuğun odullendirilmesi sonucu oluşur. Odullendirilen davranış pekiştirilmiş olur ve davranıştan kazanımlar edinen cocuk, davranışı devam ettirerek bir alışkanlık kazanır.
Hedef “Uygun” davranışı artırıp “Uygunsuz” davranışı azaltıp, sonlandırmak olduğunda, kullanılacak yontemler: odullendirme, hafif ceza verme ve mola uygulaması olmalıdır. Tabi ki uygulamada etkinlik kazanabilmek icin Ebeveyn Tutumlarının aynı paralelde olup olaylar karşısında verilen tepkilerin istikrarlı olması gerekmektedir. Orneğin; 4 yaşındaki Melih kufurlu konuştuğu zamanlarda babası tarafından gulumsenip başı okşanırken, babaannesine kufrettiği zaman azarlanmamalıdır. Ya da, 5 yaşındaki Ozlem’e babası Pazar kahvaltısına oturup yemiyor diye kızarken, annesi hafta ici televizyon karşısında yemek yedirmemeli.
Cocukları disipline ederken odullendirme, hafif ceza ve mola yontemlerinin uygulanması gerektiğinden bahsetmiştik. Bu yontemleri kullanırken dikkat edilmesi gereken bazı kurallar var. Cocuğunuzda gorduğunuz “uygun” davranışları odullendirin. Genellikle “uygunsuz” davranış cezalandırılırken “uygun” davranış gormezden gelinir “Uygunsuz” davranışı odullendirmekten kacının. Ebeveynler veya yakın yetişkinler bunu farkında olmaksızın cok sık yaparlar. Orneğin; 3 yaşındaki Ada geceleri kalkıp anne ve babasının yanına gitmektedir. Annesi onu fark ettiği zaman yorganı acıp, yanında ona yer acıyor ve sarılıp sabaha kadar birlikte uyuyorlar. Aslında anne bu durumdan her fırsatta şikÂyet etmekte ama boyle davrandığı icin Adanın davranışını farkında olmadan odullendirip, davranışa devamlılık kazandırıyor. Ya da; hepimiz markette kendini yerden yere atan cocuklara ve başucunda caresizce bakan annelere bircok kez şahit olmuşuzdur. Bu olay genellikle annenin cocuğun istediklerini almayı kabul eder ve kasada mutlu son a ulaşılır. Belki anne eve gittiği zaman cocuğu azarlayıp, hırpalıyacaktır ama bu ceza “uygunsuz” davranışın hemen ardından gercekleşmediği icin cocuk bunu pek anlamlandıramayacaktır. Anlamlandırsa bile, istediğini elde ettiği icin bir sonraki sefere yine tekrarlayacaktır. Bu ornekten de anlayacağınız gibi odul’un de “ceza” nın da davranışın hemen ardından verilmesi etkinliği acısından cok onemlidir. Bir diğer kuralımız; hafif ceza gerektiren durumlarda “uygunsuz” davranışı cezalandırmak olmalıdır. Ceza’ nın icerisine azarlama, doğal sonuclar, mantıksal sonuclar, mola ve davranış cezası girer. Azarlama cok fazla kullanılan ama fazla etkili olmayan bir yontemdir. Etkili olmadığı gibi sizi model alan cocuğunuzun da sesini yukseltip, bağırmayı ve ofke gosterileri yapmasını oğrenmesine neden olabilir. “Uygunsuz” davranışın cezası olarak mantıksal sonucları uygulamak cocuklar acısından daha anlaşılırdır. Orneğin; Bisikletini bahce sınırları icerisinde kullanmasına izin verdiğiniz cocuğunuzun, sokağa cıktığını gorduğunuzde mantıksal ceza uygularsınız ki buda; bir haftalığına cocuğun bisiklet surmesine izin vermemek olabilir. Yada “uygunsuz” davranış karşısında doğal sonucun ortaya cıkmasına izin verebilirsiniz. Orneğin; 3 yaşındaki oğlunuz defalarca acıklama yapmanıza karşın evdeki kedi ile canını yakmak suretiyle, kuyruğundan cekiştirerek oyun oynuyordur. Buradaki doğal sonuc kedinin cocuğu tırmalamasıdır. Bunun gercekleşmesine izin verebilirsiniz. Yada su sebili ile surekli gidip oynayan cocuğunuzun kontrollu olarak elini yakmasına izin verebilirsiniz, boylece olaylar arasında neden sonuc ilişkisi kurmayı da oğrenmiş olacaktır. “uygunsuz” davranış karşısında mola uygulaması coğu ebeveyn ve oğretmen tarafından kullanılan bir yontemdir. Bu yontemde bazı puf noktalara dikkat etmek gerekir. Birincisi; mola odasının cocuğun sıkılacağı ve yapacak bir şeyler bulamayacağı bir oda olması gerekir. Orneğin; oyuncaklarının ve bilgisayarının olduğu onun icin cazibesi yuksek yatak odaları uygun bir mola odası değildir. Aynı zamanda guvenli denilebilinecek bir yer olması gerekir. Yani; kesici aletlerin olduğu mekÂnlardan da kacınmalısınız. Bir ikincisi; cocuğun yaşına uygun dakika kadar mola odasında bekletilmesi gerekir. Bu dakikaları cocuğun dikkat suresini hesaba katarak değerlendirmek gerekir. Uzun tutulan mola surelerinde cocuk “uygunsuz” davranışını duşunmek bir yana, neden orda olduğunu da unutabilir. Davranış cezası uygulamasında; okuma-yazma bilen cocuklara, yaptığı “uygunsuz” davranışın karşıtı olan “uygun” davranışı 30 kez yazmak, kufur sayılan her sozcuk icin belirlenen para cezasının uygulanması, televizyon izleme davranışının 2 gun yasaklanması, vb. uygulamalar yer almaktadır.
Yukarıda, uygun davranış icin kullanılabilecek disiplin yontemlerine değindim. Disiplin yontemlerinin etkili olabilmesi icin onları bilmek yetmez. Cocuğunuzun bu yaşına kadar alıştığı yontemlerin değiştiğini gormesi ve bundan sonra elde etmek istediği kazanımlarda farklı davranışları kazanması icin zamana ihtiyacı vardır. Siz bu uygulamaları kullanmaya karar verdiğinizde tutarlı ve kararlı olarak kendinize ve cocuğunuza yeni yontemleri oğrenmesi icin zaman tanıyın. Bu yontemlerin sihirli değnek etkisi yapmayacağının farkında olarak birkac gunde mucizeler beklememelisiniz.
Referanslar:
1.Clark, L. (2008). SOS! Ana Babalara Yardım. Evrim Yayınları (sunuş: Yankı Yazgan)
2.Yavuzer, H.(2003). Cocuğu Tanımak ve Anlamak. Remzi Kitapevi
3.Edwards, D. C. (1999). How to Handle a Hard to Handle Kid:A parents guide to understanding and changingproblem behaviours, Free Spirit Publishing.

[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]