Ozgul fobi, acıkca gorulen nesne ve durumlardan belirgin, surekli ve anlamsız korku duyma halidir. Ozgul fobiler on yıllar boyunca surebilir ve belirtiler aile hayatını, sosyal ilişkileri, okuldaki ya da meslekteki başarıyı etkileyebilir. Bozukluğun işlevselliğe olumsuz etkisi belirtilerin şiddetiyle doğru orantılıdır, belirti şiddeti ise uzun donemde sıklıkla sabit kalır. Ergen ve erişkinler bu korkunun aşırı olduğunun farkındadır; oysa, cocuklarda bu icgoru bulunmayabilir. Bu nedenle cocuklarda ozgul fobi tanısı koymak icin korkunun anlamsız olduğunun farkında olma şartı aranmamalıdır. Fobik uyaranla karşılaşmaktan kacınma ve kacınmanın mumkun olmadığı durumlarda ise fobik uyarana ancak aşırı sıkıntı duyularak katlanabilme hastalığın tipik ozelliklerindendir.
Fobinin gorulme sıklığı ve iceriği kulturel farklılık gosterebilmekle birlikte ozgul fobinin yaşam boyu yaygınlığının yaklaşık olarak %9-12 olduğunu soylemek mumkundur ve kızlarda yaklaşık 3 kat daha sık gorulur.
DSM-IV-TR tanı olcutlerine gore; ozgul fobi tanımı, fobik semptomların en az 6 aydır suruyor ve gunluk aktivitelerini belirgin olcude kısıtlamış olması gerekmektedir.
DSM-IV tanı kriterlerine gore ozgul fobi 5 alt tipten oluşmaktadır:
1.Durumsal Tip:
Korkuyu toplu taşıma araclarında bulunma, tuneller, kopruler, asansorler, ucak yolculuğu, araba kullanma gibi durumlar başlatmaktadır. En sık cocuklukta ve yirmili yaşların ortalarında gorulur.
2.Doğal Cevre Tipi:
Korkuyu fırtına, yuksek yerler, su gibi doğal koşullar başlatmaktadır. Genellikle cocuklukta başlar.
3.Kan-enjeksiyon-yara tipi:
Korkuyu kan, yara, enjeksiyon ya da invaziv tıbbi girişimler başlatır. Genellikle ailevidir ve coğu zaman guclu bir vazovagal tepki ile belirgindir. Hastaların % 75’i bu durumlarda karşılaştıklarında bayılırlar.
4.Hayvan Tipi:
Korkunun nedeni hayvan ya da boceklerdir. Genellikle cocuklukta başlar.
5.Diğer Tip:
Tıkanıp boğulmaktan, soluğun kesilmesine, kusmaya ya da hastalığa yakalanmaya yol acabilecek durumlardan, yuksek ses ya da masal kahramanlarından korkma ile belirli ozgul fobi alt tipidir.
OZGUL FOBİNİN GİDİŞİ
Ozgul fobiler genellikle cocuklukta başlamasına karşın (ort.baş.yaşı: 7-8) erken erişkinlik ya da erişkinlik doneminde de başlayabilir. Erken başlayan fobilerin coğu tedavi gormeksizin kısa surede gecer. Cocuklar fobileriyle baş edebilse bile, bu durum sonraki donemlerde başka anksiyete bozuklukları geliştirmeyecekleri anlamına gelmez. Erişkin donemdeki ozgul fobilerin yaklaşık %50’si cocukluk cağı başlangıclıdır. Ancak erişkin donemde başlayan fobiler daha direnclidir.
Ozgul fobilere ozellikle sosyal fobi olmak uzere, diğer anksiyete bozuklukları (posttravmatik stres bozukluğu, obsesif-kompulsik bozukluk,…) ve depresyon sıklıkla eşlik etmektedir.
KORKUSU OLAN COCUĞA NASIL YAKLAŞMALI?
Korku cocukların buyutulmesinde hicbir zaman disiplin aracı olarak kullanılmamalıdır.
Anne-babalar, oğretmenler ve diğer aile bireyleri tarafından cocukların korkuları yok sayılmamalı, korkular kucumsenmemeli ve alay konusu olmamalıdır (or. Korkacak ne var? erkek adam hic korkar mı?, sen artık abi/abla oldun,…)
Cocuktaki korkunun nedenleri araştırılmalı, cocuğu anlamaya calışılmalı ve cozumu mumkun bir neden var ise ortadan kaldırılmaya calışılmalıdır.
Korkuları olan cocuğa sabırlı davranılmalı, korkularını yenmesi icin zaman tanınma ve korkuyu yenmek icin gosterdiği caba dikkate alınmalıdır. Eğer yeterli zaman tanınmaz ve korkuyu yenmek icin gosterdiği mucadele onemsenmez ise bir sure sonra cocuk mucadele etmekten vazgecebilir.
Cocuğa karşı kucukluğunden itibaren aşırı koruyucu/kollayıcı tutum gosterilmemelidir (or. aman duşersin!, tek başına yapamazsın).
Cocuğu korumaya calışırken, soz ve davranışlarımızla cevrenin tehlikelerle dolu bir yer olduğu duygusu fazla yansıtılmamalıdır.
Cocuğun arkadaş grubuna girmesine ve oz guven duygusunu geliştiilrmesine yardımcı olunmalıdır.
Cocuk korkuları konusunda konuşmaya hazır olduğu zaman, empatik bir tutumla onu dinleyip, anlamaya calışılmalıdır. Cunku cocuklar bazen kendilerine inanılmayacağını ve/veya alay edileceğini gibi olumsuz duşuncelere kapılarak korkularını paylaşmak istemezler.
Cocuklara (ozellikle 8-9 yaşından kucuk cocuklara) korku dolu masallar anlatılmamalı, korku icerikli filmler izletilmemelidir.
Tum bunlar korkunun başlamasından once veya başladıktan sonra dikkat edilmesi gereken tutumlardan orneklerdir. Ancak korku başladığında tedavi aşamasında neler yapılmalıdır;
Fobilerde en sık kullanılan terapi turu bilişsel davranışcı terapidir. Bilişsel davranışcı terapide en sık kullanılan teknik yuzleştirme (exposure) tedavisidir. Bu yontemde kişinin korku yaratan durum veya nesnenin uzerine giderek, ortaya cıkan kaygı ile başa cıkması oğretilir. Yuzleştirme tedavisi motivasyonu yeterli olan, depresif belirtilerin bulunmayan, fobik uyaranın acıkca belli olduğu olgularda uygulanabilir. Korku oluşturan nesne ve durumların gercekte hic bir tehlike oluşturmayacağı ve fobik uyaranla ilgili olası yanlış bilgiler konusunda yeteri kadar calıştıktan sonra (bilişsel tedavi), hastalar fobik uyaranla hafiften şiddetliye doğru kademeli olarak yuzleştirilir. Amac hastaları desensitize etmektir.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken şey; bazı korkular yaşlara ozgudur. Bunda olumlu tutumlar ve iyi model olmak yeterli olabilir. Cocuk eğer korkunun uzerine gidebilme konusunda iyi bir işbirliği yapabilirse, yavaş yavaş korktuğu şeye alışması sağlanabilir. Ancak cocuktaki korkuda, cocuk herhangi bir şekilde işbirliği yapamayacak durumda ise (yaş, korkunun şiddetli olması, aile desteğinin yeterli olmaması, depresyon gibi ek ruhsal bozuklukların bulunması gibi) oncelikle uzmanlardan yardım alınmalı, gerekir ise psikofarmakolojik destek verilmeli, cocuğun ek ruhsal bozukluk tedavisi ve şiddetli korkusunun azalması sağlanmalı ve ondan sonra korkunun uzerine gidilmesi calışmalarına başlanmalıdır.
Yıllar icindeki deneyimlerimden soyleyebilirim ki olumlu tutumlar, olumlu ebeveyn-cocuk, olumlu oğretmen-cocuk, olumlu cocuk-hekim işbirliği sonucunda tedavi suresi hastalığın şiddeti, yaygınlığı ve kişinin ozelliklerine gore değişmekle birlikte yenilemeyecek korku yok denecek kadar az.

[h=2]Mersin Cocuk Psikolog uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]