Cocuklar hayatla tanıştıkları andan itibaren gelişimlerini etkileyen en onemli faktoru oyunlar ve oyuncaklardır. Oyun oynamak cocuğun hayatı tanıması yolunda hic kimseden oğrenemeyeceği konuları kendi deneyimlerini oluşturarak oğrenmesidir. Oyun oynamak oğrenilen bir eylemdir ve bu eylemin aracları da bilindiği gibi oyuncaklardır. Oyun aynı zamanda sosyal ve toplumsal olarak bir uyum gosterme işlevine sahiptir. Bir anlamda cocukların kendileri dışındaki her şeyle iletişim kurmalarının yoludur. Cevresiyle iletişim kurmakta kullandığı bir dil ve anlatım bicimidir.
Bir cocuğun hayatında oyunun tartışılmaz bir onemi vardır. Cocuk oyun oynarken aslında duygularını ve ihtiyaclarını ifade edebilmekte ve bir cok sorununu da kendi başına cozebilme yeterliliği kazanmaktadır. Aynı zamanda toplum ve ahlak kurallarına uyum gostermeyi de oyun yoluyla oğrenir.
Her şeyin otesinde bir sorun yaşadığı duşunulen cocukları sadece oyun oynarken izlemek bile sorunun kaynağı hakkında onemli bilgiler edinmemizi sağlar. Cocuklar oyun oynarken son derece doğal, icten ve maskesizdirler. O nedenle gerekli butun bilgilere oyun oynarken izlemekle ulaşılabilir. Cocuk oyun oynarken hem yaşadığı sıkıntıları dışa vurur, hem cevresiyle ilişki kurmayı oğrenir, hem de sosyal ve toplumsal bir birey olmanın ilk adımlarını atmaya başlar.
Oyun oynamanın bu kadar onemli etkileri olduğu goz onunde bulundurularak, cocuğa fırsatlar yaratılmalı ve oyun oynaması teşvik edilmelidir.
Burada onemli olan diğer bir faktor ise oyuncaklardır.
COCUK GELİŞİMİNDE OYUNCAĞIN ROLU
Oyuncak nedir/nasıl olmalıdır?
Cocukların gelişim surecleri icinde zihinsel, bedensel ve psiko-sosyal gelişimlerini etkileyen, bicimlendiren ve duzenleyen; yaratıcı yonlerini ve hayal guclerini geliştiren, yeteneklerinin ortaya cıkmasını destekleyen her tur oyun malzemesi oyuncak olarak isimlendirilir. Oyuncak olarak değerlendirilmesi icin sadece hazır yapılmış bir urun olması gerekmez. Cocuğun oyun oynarken kullandığı her turlu materyal oyuncaktır. Kum, kil, hamur, su, boş kutular, ipler, kağıtlar da aynı kapsam icinde yer alır.
Oyuncaklar, cocuğun doğal yeteneklerini ortaya cıkarabilen ve bu yolla onun eğitimini de sağlayan oyun malzemeleridir. O nedenle oyuncaklardaki en onemli ozellik bu olmalıdır. Cocuğun oynarken oğrenmesini kolaylaştıracak ve yaratıcı yonlerine hitap edecek turde oyuncaklar olmasına dikkat edilmelidir.
Oyuncakları oluşturan malzemeler de cok onem taşır. Kucuk parcalardan meydana gelen oyuncaklar tehlikelidir. Cocuk yutabilir ya da boğulma riski yaratabilir. Aynı şekilde sivri koşeleri ya da keskin ucları bulunan oyuncaklar da yaralanmasına yol acabilir. Bir de oyuncağın yapıldığı malzemeler onemlidir. Sağlığa zarar vermeyen boya ve maddelerden yapılmış olup olmadığına ozellikle dikkat etmek gerekir. Son gunlerde bazı oyuncakların kurşun ve zehirli maddeler icerdiği iddiasıyla toplatıldığı duyuyoruz.
Oyuncak secimi ve oyuncağın onemi
Cocuk icin oyun ve oyuncağın onemi kadar oyuncak secimi de onemlidir. Cocuklar hayatı tanıma yolunda butun deneyimlerini oyun ve oyuncaklarla edinirler. Bu acıdan oyuncaklar icin, cocuğun toplum ve cevreyle olan ilişkilerini duzenleyen bir eğitim ve araclar sistemidir ifadesini kullanabiliriz. Cocukların yeteneklerini ortaya cıkartacak oyuncaklar bir eğitim işlevi olarak gorulebilir ve oyuncak seciminde ozellikle buna dikkat edilmelidir. Cocuk doğru oyuncaklarla renk, boyut, şekil kavramlarını oğrenecek ve bazı sayısal ya da sozel değerleri oluşturacaktır. Gelişim evreleri boyunca her cocuk oyun oynamaya ve oyuncağa buyuk gereksinim duyar. Ustelik bu gelişiminin sağlıklı tamamlanabilmesi icin hayati onem taşır. Her yaş ve cinsiyetteki cocuk acısından doğru oyuncaklarla oyun oynamanın ciddi yararlar sağladığı bilinmektedir.
Oyun ve oyuncaklar konusunda ceşitli sınıflandırmalar yapılmıştır.Genel olarak oyuncaklar,daha doğru bir ifadeyle oyun malzemeleri beş ayrı grupta ele alınmaktadır:
Birinci Grup Malzemeler:Cocuğun kendi dışındaki cevreyi tanımasını ve kendi deneyimlerini oluşturmasını sağlar. Bu malzemeler kum, toprak, kil, camur, su ve boyalardan oluşur. Cocuk malzemeye kendisi şekil verdiği icin hayal gucunu ortaya cıkartır ve tutma, kavrama ve şekil verme yonunu geliştirir.
İkinci Grup Malzemeler:Cocuğun yaratıcı yeteneğini ortaya cıkartması sağlayan boya, tebeşir ve camur turu malzemelerdir. Kendi kendine bir cok şekil yaratabilir.
Ucuncu Grup Malzemeler:Cocuğun hayal dunyasına hitap eden ve destekleyen bebekler ve hayvan figurlerinden oluşurlar. Bu oyuncaklarla oynayan cocuk kendi oyun dunyasını kurar ve icinde yer alır. Bebeklerini giydirir.Hayvanlara ses verir. Onlar gercekmiş gibi bir hayal dunyası kurar.
Dorduncu Grup Malzemeler:Cocuğun bir yetişkin gibi davranabilmesini sağlayan ve becerilerini geliştiren kucuk ev eşyalarıdır. Yetişkinlerin dunyasında gorduğu her şeyi taklit yoluyla kendi dunyasında uygular.Kucuk mutfak aletleri,tamir malzemeleri,
fırcalar bu gruba girer.
Beşinci Grup Malzemeler:Cocuğun hem bedensel hem de zihinsel yeteneklerinin gelişimini destekleyen jimnastik aletleri ve inşa malzemeleridir. Legoları da bu grupta değerlendirebiliriz.
Oyuncak secimi butun bu ozellikler goz onunde bulundurulduğunda daha fazla onem kazanmaktadır. Maalesef silah ve tabanca da gunumuzde oyuncak kavramı icinde yer almaktadır ancak sonucları bakımından zararları tartışılamaz. Bir cocuğa silah almanın hicbir masum gerekcesi olamaz. Bir cocuğa silah almak demek şiddet uygulamanın ya da bir başkasına zarar vermenin masum olduğunu duşunmek kadar tehlikelidir. Bir cok ebeveynin savunması ‘ben almasam arkadaşında goruyor, almak zorunda kalıyorum' şeklindedir ve maalesef bunun gercekci bir tarafı yoktur. Cocuklar her şeyi isteyebilirler. Biz yetişkinlerin farkı da burada ortaya cıkar. Onlar her şeyi isterken biz onların isteklerini doğru yonlendirmekle gorevliyiz.
Cocuğa kendisini ortaya koyabileceği,aktif olarak şekillendireceği,yeteneklerine ve hayal gucune hitap eden oyuncaklar secerek,var olan değerlerinin daha da gelişmesine katkıda bulunabiliriz.

YAŞLARA GORE OYUNCAK SECİMİ

Uzmanlara gore oyunlar ve oyuncaklar yaş ve cinsiyete gore farklılıklar gostermektedir.
Bu yapılan araştırmalarla da ortaya konmuştur.Gercekten de kız cocukların ağırlıklı olarak bebeklerle ve ev eşyalarıyla ,erkek cocukların ise arabalar,tamir aletleri ve spor malzemeleriyle oynadıkları gorulmektedir.Burada cocukların cinsiyetlerine gore ailelerin davranışları ve oyuncak secimindeki tutumları da cok etki etmektedir.
Cocuklar icin yaşlara ve cinsiyetlerine uygun oyuncak seciminde ilk belirleyici aile olmakla birlikte goz onunde bulundurulması gereken bazı noktalar bulunmaktadır.
Cocuklar doğdukları andan itibaren,şekil,renk ve sese karşı duyarlıdırlar.Bu acıdan ilk aylarda secilecek oyuncaklar,cocuğun gorsel ve işitsel duyularını geliştirecek ozelliklerde olmalıdır.18 aya kadar olan cocuklar icin kırılmayan,emniyetli,
yıkanabilir,kucuk parcalar icermeyen,boyası cıkmayan nitelikte oyuncaklar secilmelidir.
1.5 yaş cocuğu artık cevresiyle daha ilgili olduğundan keşfetme ve araştırma merakı artmıştır.Bu nedenle 18 aydan itibaren legolar ve buyuk parcalardan oluşan yap-boz oyuncaklar cok yararlı olur.Bu yaşta yurume becerisini de kazandığı icin cekerek goturebileceği tekerlekli her tur araba,kamyon ve parcalardan oluşan trenler tavsiye edilebilecek oyuncaklardandır.Bunlar cocuğun toplum hayatında gorduğu aracları sembolize etmesi bakımından da ayrı bir yer tutar.
Bunun dışında tuylu ve yumuşak bebek ve hayvan figurleri ile toplar cocukların yaşına gore oynamaktan cok zevk aldığı oyuncaklardır.
Her yaş icin onerilen en onemli oyun malzemesi ise sudur.Kucuk yaşlarda mutlaka kontrol altında olmak koşuluyla suyla oynamasına izin vermek ve ortam hazırlamak cocuğun dokunma duygusunu geliştirdiği gibi,mutluluk verici bir oyun aracıdır.Ayrıca uzun sureli olarak dikkatini toplamasını da sağlar.Hırcınlaşan cocukların sakinleşmesinde en etkili faktordur.
2 yaşından itibaren oyun malzemesi olarak suyla birlikte kum ve hamur da onerilmektedir.Kum ve top havuzları ya da suyla doldurulmuş kaplar cocuğun hem fiziksel hem de zihinsel gelişimini destekler ve ozguven kazanmasına yardımcı olur.
3 yaşından itibaren cocuklar bazı kurallı oyunları oynayabilmektedir.Belli sıralarla belli kurallara uyulması gereken basit oyuncaklar cok ilgisini ceker.Tamir aletleri bu acıdan uygundur.Aynı şekilde parcaları birleştirerek kendi kendine yapabileceği blok oyuncaklar da bu niteliklerde oyuncaklardır.
Oyuncak seciminde cocuğun zevki ve secimi mutlaka dikkate alınmalıdır.Ozellikle renk ve şekil acısından cocuğun secimine onem verilmelidir.
0-3 Yaş Doneminde Oyuncakları Ebeveynler Seciyor:
Genel olarak bu yaş dilimindeki cocuklar icin oyuncak secimi zaten ebeveynler tarafından yapılmaktadır.Doğal olan da budur.Kucuk bir cocuğun kendisi icin en doğru oyuncağı secmesi beklenemez.Cocuklar kendi duzeylerinden cok daha ilerde bir oyuncağa sadece rengi cok cazip geldiği icin ilgi gosterebilir.Elbette ki cocuğun beğenileri ve tercihleri de dikkate alınmalı ama yaşa gore oyuncak secimi sadece cocuğun beğenilerine de bırakılmamalı.Ancak acaba aileler her zaman en doğru oyuncağı mı seciyor? Maalesef durum bundan farklı olabiliyor.Cocuklarına oyuncak alırken ailelerin bir coğu icin cocuğun zeka yaşını,becerilerini ve ilgi alanlarını gozettiklerini soylemek mumkun değil.Ebeveynler oncelikle kendi kişilik ozelliklerine,ilgi duydukları konulara ve zeka yapılarına gore tercih yapıyorlar. Oncelik her zaman icin cocuğun ozellikleri olmayabiliyor.'Ben alayım,ilerde oynar' duşuncesiyle ya da ‘Benim cocukken boyle bir oyuncağım hic olmadı,bari cocuğum hevesini alsın' zihniyetiyle secilen oyuncaklar aslında ebeveynlerin kendileri icin sectikleri oyuncaklardır.Cocuğa hicbir yarar sağlamayacağı gibi,olumsuz etkiler yapabilir.Oyuncak seciminde temel kuralın ailelerin kendi heveslerini almak değil cocuğun gelişimini desteklemek olduğu unutulmamalıdır.Bu nedenle cocuğun yaşı,zihinsel ve fiziksel duzeyi,ilgi alanları mutlaka iyi gozlemlenmeli ve oyuncak alımında bu bilincle hareket edilmelidir.

OYUNCAKLAR COCUĞUN MESLEK SECİMİNİ BELİRLER Mİ?

Bu konuda bazı araştırmalar yapılmıştır ve cocuğun oynadığı oyuncak ve oyunların gelecekte sececeği meslek hakkında ipucları verdiğine dair bazı goruşler ileri surulmektedir.Bu goruşlere gore cocuk ilgi alanlarına yonelik oyuncaklarla oynamakta ve yetişkinliğe eriştiğinde başarılı olacağı mesleği bu yolla ifade etmektedir.
Ornek olarak bir muzik aletiyle oynayan bir cocuğun duygusal ozellikler taşıdığı,bedensel zeka,mantık ve matematiksel zeka ile muzik zekasının daha fazla geliştiği,bu nedenle meslek olarak muzisyenlik,yazarlık ya da matematik bilimleri alanlarında calışacağı yonunde duşunceler vardır.
Aynı şekilde kup bloklar ve oyun hamuruyla oynamaktan hoşlanan bir cocuğun gorsel zeka,mantık matematiksel zeka ve bedensel zeka acısından ileride olacağı ve meslek olarak da ressam veya heykeltıraşlık turu bir sanatsal alanı sececeği onerilmektedir.
Buna gore topla oynayan bir cocuk icin de bedensel zeka,sosyal iletişim zekası,gorsel zeka gibi zeka turlerinde ustun olduğu,hareketle ilgili mesleklerde başarılı olabileceği ve sporun değişik dalları,organizasyon ya da mimarlık gibi mesleklere yoneleceğinden soz edilmektedir.
Bu bilgiler ışığında ortaya cıkan durum şudur; cocuğun ilgi gosterdiği oyuncak turu ne olursa olsun cocuk oyun ve oyuncakla kendini ifade yolu bulmaktadır.Bu nedenden dolayı da mutlaka cocuğun hem kişilik yapısı, hem zeka ve fiziksel duzeyi, hem de ilgi alanları doğru saptanmalıdır.
Oyuncaklar Cocuğun Gelişimini Olumsuz Etkiler mi?
Oyuncakların cocuğun gelişimini olumlu yonde etkilediği ve mutlaka oynaması gerektiği duşunulur ve bu doğru bir duşuncedir.Yaşı ve cinsiyeti ne olursa olsun her cocuk oyunla ve oyuncakla buyumelidir.Ancak doğru oyuncak secimi ciddi bir onem taşır.Bu acıdan gelişimini destekleyecek oyuncaklar sectiğini zannederek yanlış secimlerde bulunan aileler olduğu da bir gercektir.Cocuğu olumsuz etkileyen oyuncaklar da var mıdır? sorusunun cevabı evet' tir ve maalesef bir cok ebeveyn bu yanlışa duşmektedir.
Orneğin elektronik oyuncaklar bu tip oyuncaklardır.Genellikle cocuğun tek başına oynamasına imkan verdiği icin hem sosyalleşmesi acısından sıkıntılara yol acar hem de
cocuğu kısıtlı bir mekanda hapseder.Bu tur oyuncaklarda cocuğun yaratıcılığını geliştireceği hicbir ozellik yoktur.
Savaş oyunları ve silahlar da cocuğun cevresine karşı saldırgan bir tutum geliştirmesine yol acabilir.Sosyal hayata uyum konusunda sorunlar yaşamasına neden olabilir.Bir canlıyı yok etmek uzere kurulmuş savaş oyunları bir sure sonra cocukta bunun normal bir şey olduğu duygusunun yerleşmesine kadar varabilen olumsuzluklara sebep olabilir.

AİLELERE ONERİLER

Oyuncak bir cocuk icin yaşamsal ihtiyacları kadar onemlidir.Cocuk oyun ve oyuncaklar aracılığıyla gercek hayata hazırlanmaktadır.Doğru oyuncak secimi ancak,cocuğun kişilik ozelliklerini,zeka ve fiziksel ozelliklerini,ilgi alanlarını doğru saptamak yoluyla mumkundur.
Cocuklar icin aslında her şey bir oyuncaktır.Bu nedenle illa para verilerek satın alınması gerekmez.Ebeveynlerin biraz yaratıcılıklarını kullanarak uretebilecekleri her şey mukemmel bir oyuncak olabilir.Hatta buna bile gerek kalmaz.Tuvalet kağıdı ruloları,boş kutular,makaralar,plastik mutfak eşyaları,kucuk kaşıklar da harika oyuncaklardır.Ustelik bir cok ailenin cok iyi bildiği gibi cocuklar kucak dolusu paralar odenerek alınmış oyuncaklarla değil,bu tarz eşyalarla oynamaya bayılırlar.Bir araştırmaya gore cocukların hazır bir oyuncağa gosterdikleri ilgi tam 90 saniyedir.Cunku her şeyiyle hazır bir oyuncakta keşfedeceği,araştırıp karıştıracağı fazla bir şey yoktur.O nedenle oyuncak alırken basit oyuncaklar ya da yapıp bozabileceği ve yeniden inşa edebileceği oyuncakları secmek daha yararlı olacaktır.
En basit gorunen ama cocuğa kattıkları acısından ciddi faydaları olan oyuncak ise kum ve sudur.Bir kap suyla saatlerce oyalanabilir ve cok mutlu olur.Aynı şekilde yaşı kac olursa olsun yırtılmayan kitaplar okumayı sevdirmesi ve goz aşinalığı bakımından cok etkilidir.
Oyuncak alırken icerdiği malzemelere,uretiminde kullanılmış maddelere,boyasının cıkıp cıkmadığına da mutlaka dikkat etmek gerekir.Cocuk oyuncakla oynarken her zaman sizin gozetiminizde olmayacağını duşunerek zarar verici,kesici ve kucuk parcalar iceren oyuncaklardan uzak durmak onemlidir.
El ve parmak kaslarını guclendiren hamurlar cocuğu oyunun icine aktif olarak katacağı icin buyuk yarar sağlar.
Oyuncağın uretiminde kullanılan maddelerin yanıcı,parlayıcı ozellikler taşımaması gerektiği unutulmamalıdır.
Oyuncak seciminde en onemli şey oyuncağın cocuğa yonelik bir oyuncak olması gerektiğidir.Ailelerin kendi isteklerine değil.
Bir cocuk icin oyuncağa kac para verildiği ya da nereden alındığı ve markası hicbir şey ifade etmez.Cocuk oyuncakla severek oynamalıdır.Eğer istenirse her şey oyuncak olabilir,hatta satın alınan diğerlerine gore daha yararlı bile olabilir.Butun gereken biraz yaratıcılık ve dikkattir.
[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]