Bir cocuğun hayata gelmeden once ilk beslenmesi anne karnında başlar. Annenin gebelik oncesindeki beslenme alışkanlıkları, kalsiyum, demir vb. depolarının durumu, gebeliği boyunca surdurduğu beslenme şekli bebeğin sağlık durumunda en onemli belirleyicilerdir.


Sağlıklı bir gebelik geciren anne sağlıklı bir cocuk dunyaya getirir. Sağlıklı doğan bir bebek de yeterli ve dengeli beslenirse, iyi bir bakım ile buyurse sağlıklı bir cocuk olarak buyumesine devam eder. Cocuğun doğumdan sonra karşılaşabileceği ciddi sağlık riskleri annenin gebeliği boyunca kendine ozen gostermesiyle ortadan kalkacaktır. Orneğin annenin gebelikte iyot yetmezliği yaşaması bebeğin cuce (dwarfism), sağır/dilsiz veya zihinsel ozurlu doğmasına neden olabilir. Anne sutu alamayan bir bebek eğer anne sutu muadili mamalarla yeterince beslenmezse, ek besinlere gecme doneminde bu ceşitlilik sağlanmazsa buyume gelişmesi kendi yaş grubuna gore geri kalabilir. Ceşitli vitamin-mineral yetmezliği hastalıkları ve buyume gelişme sorunları yaşayabilir. Anne sutu alamayan cocuğun yaşayacağı en onemli sorunlardan biri de bağışıklık sisteminin guclu olmamasıdır. Cunku anne sutunde bebeğin bağışıklık sisteminin guclu kalması icin gerekli icerik vardır. Yetersiz beslenmenin ortaya cıkmasındaki nedenler toplumdan topluma farklılık gosterebilir.


Ancak en onemlileri annenin eğitim ve bilinc duzeyi ile ekonomik koşullarının yeterlilik durumudur. Anne ekonomik acıdan yeterli olsa bile eğer beslenme bilinci yoksa şartlarını elverişli kullanamayabilir. Bir diğer konu da cocuğun buyuduğu coğrafi cevre ve toplumun yeme alışkanlıklarıdır.


Orneğin dağlık, denizden uzak bir bolgede yetişen bir cocuk balık tuketimi yeterince olamayacağından yeme alışkanlığı ve damak tadı bu yonde gelişmeyebilir. Veya vejeteryan beslenme taraftarı olan bir anne cocuğuna da bu yonde bir beslenme şekli uygularsa yetersizlikler ortaya cıkabilir.


Cocuklarda yetersiz beslenme beraberinde buyume gelişme geriliği ve vitamin-mineral yetmezliği hastalıklarını getirir. Her cocuk ailesinden gelen genetik ozelliklere bağlı olarak buyume gelişme acısından farklılık gosterebilir. Onemli olan duraksama veya gerilemenin olup olmadığının doğru değerlendirilmesidir. Boy uzunluğu, kilosu, baş ve goğus cevresi, vucut bolumlerinin birbirine oranı, diş cıkma-değiştirme zamanı, kemiklerinin gelişimi, beyin ve sinir siteminin gelişimi, cinsel gelişimi ve zeka testlerindeki puanı bir cocuğun sağlık durumunun değerlendirilmesinde onemli belirleyicilerdir. Bunlar duzenli aralıklarla takip edilmeli, olculmeli ve doğru değerlendirilmelidir. Bir cocuğun yetersiz beslenmesi onun duşuk ağırlıklı olmasına neden olabilir. Bununla beraber aşırı beslenme de şişmanlık oluşumunda etkilidir.


Ekonomik koşulların iyi oluşu, alım gucunun fazlalığı, hazır besinlere yoneliş, aşırı beslenme ve hareketsiz şişmanlamada rol alabileceği gibi duşuk alım gucu ve duşuk ekonomik koşullar da şişmanlamanın bir diğer nedenidir. Cunku yetersiz-dengesiz tuketim ve yuksek karbonhidratlı beslenmeye bağlı olarak (ekmek, hamur işi, patates vb.) şişmanlama ortaya cıkmaktadır.


Cocukluk cağında besin yetersizliğine bağlı olarak yaşanabilecek sağlık sorunları şu şekildedir: Et, sut, yumurta gibi proteinli besinlerin yetersizliği buyume gelişme geriliğine ve zeka puanında duşukluğe neden olabilir.


A vitamini yetersizliği buyumede gerilik, gece korluğu, gozlerde iltihaplanma, deride kuruma pullanma, dişlerde şekil bozuklukları oluşturabilir. D vitamini yetersizliği cocuklarda Raşitizm denilen bir tabloya neden olur. Kemik gelişimi bozulur, bıngıldak gec kapanır, alın genişler ve one cıkar, bacaklar ice veya dışa kıvrılır, karın one cıkar. C vitamini yetersizliği diş eti kanamaları, eklemlerde şişme ve kemiklerde kırılma ile belirginleşen Skobut hastalına neden olur.


B1 vitamini yetersizliğinde bir sinir sistemi hastalığı olan Beriberi ortaya cıkar.


B2 vitamini yetersizliğinde dudak, burun ve goz kenarlarında yaralar oluşur. Niasin yetersizliğinde sinir ve sindirim sistemi bozuklukları ve deride yaralarla belirginleşen Pellegra hastalığı oluşur. Mineraller arasında en onemlileri de Kalsiyum, Demir ve İyot’tur. Bunlar yeterli alındığında diğer minerallerin yetersizliği ortaya cıkmaz. Kalsiyum yetersizliğinde buyume geriliği, boy kısalığı, Raşitzm hastalığı oluşur. Kemik gelişimi sağlanamaz.


Demir yetersizliğinde kansızlık(anemi) ortaya cıkar, buyume geriliği, okul başarısında, algılamada, odaklanmada duşuş yaşanır. Yorgunluk, halsizlik ve hastalıklara karşı direncsizlik ortaya cıkar. İyot yetersizliğinde buyume geriliği, cucelik, guatr, zihin geriliği, algılamada ve okul başarısında duşuşe neden olur. Vitamin yetersizliklerinin yanı sıra aşırı alımı da sağlığa cok zararlıdır. Hatta olumcul riskler taşımaktadır. Ozellikle A ve D vitamini gibi yağda eriyen bu nedenle vucutta depolanabilen vitaminlerin takviyelerini kullanırken mutlaka doktora danışılmalıdır. Yoksa toksik doza ulaşabilir. Aşırı alınan vitamin veya mineral tuketimi normale indirilirse şikayetler azalır.


Butun bu yetersizlikler doğru beslenme alışkanlıklarının olmadığı her grupta gorulebilir. Ancak tabi ki duşuk sosyo-ekonomik sınıflarda belirgin olarak gozlenmektedir. Bir cocuğun buyume ve gelişiminin sağlıklı devam edebilmesi icin beslenmesi cok onemlidir. Bunun icin her besin grubundan yeterli ve dengeli olarak yiyecek tuketilmesi gerekir. Sevmediği ve yemediği besinler sevebileceği şekillere sokularak sunulmalıdır. Ornek olması ve ozenmesi bakımından beraber tuketmek de alışkanlık kazanması icin faydalı bir yoldur. Cocuğuna balık yemesini oğutleyen ama kendi yemeyen bir anne inandırıcı olmaz.


Cocuğun buyume ve gelişimi icin oncelikli olarak tuketmesi gereken besinler kırmızı et, tavuk, balık, yumurta, sut, yoğurt, peynir gibi protein, vitamin ve mineral iceriği yuksek besinlerdir. Beyin ve sinir sistemi gelişimi icin de fındık, ceviz, badem gibi yağlı tohumları, tereyağı, zeytinyağı, ayciceği/mısırozu yağlarının hepsini dengeli olarak tuketmelidir. Tum kuru baklagiller (kuru fasulye, nohut, mercimek, barbunya), tum sebze ve meyveler, ekmek, pirinc, makarna, bulgur gibi karbonhidrat kaynakları da her gun mutlaka beslenmesinde yer alması gereken diğer besinlerdir. Tum yaşamsal faaliyetler acısından su tuketimi de yetersiz kalmamalıdır.


Oğun saatleri duzenli olmalıdır. Cocukluk cağı uzun ve her doneminde birbirinden cok farklı gelişimlerin gorulduğu bir cağdır. Donemlere gore ihtiyaclar değişebileceği icin bu besinlerin tuketim miktarlarında da farklılıklar olmalıdır. Bir diyetisyene danışarak uygun bir beslenme programı surdurulebilir. Ulkemiz besin ceşitliliği bakımından geniş bir yelpazeye sahiptir. Geleneksel mutfağımızda her besinden faydalanılarak yapılan oruntusu sağlıklı yiyecekler bulunmaktadır. Her mevsim farklı sebze ve meyvelerin taze olarak tuketimi mumkundur. Dort mevsimin yaşandığı, etrafı denizlerle cevrili bir ulke olmasına rağmen cocuk ve toplum sağlığında bu yetersizlikler yaşanıyorsa mutlaka derinlemesine bir araştırma yapılması gerekir. Gelir dağılımındaki ucurumlar besin alımlarında cok buyuk farklılıklar ortaya cıkarmaktadır.


Eldeki imkanların en verimli şekilde kullanılması icin yapılacak eğitim programları ile toplum bilinci arttırılarak beslenme alanında da iyileşme sağlanması mumkundur. Beslenme yetersizlikleri buzdağının gorunen yuzudur. Bu yetersizliklerin sebebi sadece ekonomik sorunlar değildir. Sağlık hizmetleri ve eğitim-oğretim politikalarının yetersizlikleri de bunlara neden olmaktadır. Devletin bu hizmetlerini iyileştirerek ulkemizin en uc noktalarına kadar sunması ve bu alanlarda calışan profesyonellerin de gonullu olarak sosyal projelerde yer alması gerekmektedir. Diyetisyen Serap Orak Tufan
[h=2]İstanbul Diyetisyen uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]