CEZA
Cezanın cocuk psikolojisindeki yeri ve olması gereken bicimi, ebeveynlerce en doğru şekilde anlaşılmalıdır. Cunku, cocuklarına guzel bir şekilde eğitim vermek, onları hayata iyi bir şekilde hazırlamak butun anne babaların temel hedeflerindedir.
Ceza terimi, olumsuz bir itici uyarıcının, bir davranımın yapılmasından sonra ona bağlı olarak uygulanması olayına verilen teknik bir isimdir.
Ceza, istenmedik davranımları bastırma tekniklerinden biridir.Davranış dağarcığına bir şey katmaz, fakat davranış dağarcığındaki bir davranışın bastırılmasını sağlayabilir.
Bu anlamıyla ceza, yeni bir davranış oğrenmeyi değil, ,istenmedik bir davranışı yapmamayı oğretir.
Ceza iki şekilde uygulanır.
• Davranış itici bir uyarıcı ile sonuclandırılır.(mesela bir tokat gibi)
Bu ceza, diğer yontemler işe yaramadığında en son care olarak kullanılabilir. Bu yontem, cocuk diğer cocukları ısırdığında, vurduğunda ya da buna benzer durumlarda kullanılabilir. Cocuk once bir kez ikaz edilir, eğer aynı davranışı surdururse, ona onceden belirlenmiş bir odaya ya da odanın bir koşesine gitmesi, orada bir sure, genellikle de bir sandalyede sessiz bir bicimde beklemesi soylenir. Eğer oraya gitmemekte direnirse, kucaklanarak oraya goturulur ve bir sure orada kalması sağlanır. Bu cezanın neden verildiği birkac cumle ile ona anlatılmalıdır. Cocuğun bekletildiği oda ya da yer cocuk acısından herhangi bir tehlike icermemelidir.
Cocuğun orada bekleme suresi kabaca her yaş icin 1 dakika olarak belirlenir (Orneğin, 4 yaşında bir cocuk icin 4 dakika gibi). Eğer ceza suresi cok uzun tutulursa, cocuk neden oraya konulduğunu bir sure sonra unutacaktır.
Ceza suresi icin saat kurulur, saat caldığında cocuğa cezasının bittiği soylenir. Cocuk bu sureyi uslu bir bicimde tamamlarsa, sevecen bir bicimde kucaklanır ve "Tatlım, cezalı olduğun icin orada kalmak zorundaydın." gibi sozler soylenir ve olay orada kapanır. Bu durumu cocuk ile tartışmak gerekirse en az birkac dakika gecmesi beklenmelidir. Eğer ceza suresi icinde cocuk gene bağırır cağırır ve olayı protesto ederse, saat yeniden kurulur ve sure baştan başlatılır. Bu yontemle, genellikle 2 hafta icinde cocuk uyum sağlamayı oğrenecektir.
• Davranış odulun ortamdan kaldırılması ile sonuclanır.(sokağa cıkma yasağı gibi..)
Mantıklı bir sonuc cıkarmak her zaman mumkun olmayabilir. Cocuk ebeveyni dinlememekte ısrar ediyorsa, cocuğa cok istediği başka bir şeyin kısıtlanacağı soylenebilir. Ancak bu yontem uygulanırken bazı noktalara dikkat edilmelidir: Beslenme gibi cocuğun gercekten gereksinimi olan şeyler kısıtlanmamalıdır. Bu yontemin etkili olabilmesi icin kısıtlanacak şey cocuğun gercekten cok istediği bir şey olmalıdır.
Ebeveyn soylediği şeyi gercekten yapmalıdır. Orneğin, davranışını duzeltmediği surece cocuğa dondurma yiyemeyeceği soylenmiş, fakat herhangi olumlu bir gelişme olmadığı halde, anne ya da baba onun gonlunu almak icin biraz sonra dondurma almışsa, bu yontem doğaldır ki işlemeyecektir.
Ancak ceza ile davranışları kontrol etmenin onemli sakıncaları vardır..Şoyle ki;
• Ceza coğu kez itici uyarıcının (dayak, hakaret, yasaklama gibi) kullanılmasını gerekli kılabilir.?İtici uyarıcıların kullanılması da birey de saldırganlık, korku, kin, nefret gibi duyguların oluşumuna zemin hazırlar.Ayrıca cezanın etkili olabilmesi icin itici uyarıcının şiddeti gun gectikce artırılır..
Orneğin..sıkca yapılan hatalardan biri sudur: cocuğun belirli bir davranışını kontrol etmek isteyen anne veya baba, dovme, bağırma gibi şiddet dolu itici uyarıcılar kullanırsa, bunlar başlangıcta etkili olmuş olsa bile zamanla cocuğun bu uyarıcılara alıştığı gorulur. Ve ebeveynler dozu artırmak gibi kısır bir dongu icine girer.
• Cezalandırılan davranışlar, bireye belirli sonuclar sağlayan oğrenilmiş davranışlardır.
• Ceza ile bir davranış bastırılmaya calışılırken, bir başka istenmedik davranış ortaya cıkabilir.
Orneğin.. cok sevdiğimiz vazoyu kiran cocuğumuzu cezalandırıyorsak, bu davranışımızla cocuğumuza yalan soyleme davranışı kazandırabiliriz. Cocuk cezadan kacmak icin yalan soyleyecektir.
• Ceza etkili olduğunda, ceza veren kişinin davranışlarını odullenici bir nitelik kazanabilir. Bunun doğal sonucunda, ceza veren kişi, dikkatini, istendik davranışların kazandırılmasına yoğunlaştıracağı yerde, zamanla, yalnızca istenmedik davranışların bastırılmasına yoğunlaştırabilir.
Orneğin...bir oğretmen cezanın olumsuz yonune yakalanabilir ve zamanının buyuk bir bolumunu oğrencilere istendik davranışları kazandırmak yerine ceza vermek ve uygulamakla gecirebilir.
BU NEDENLE CEZA, ELDEKİ TUM OLANAKLAR DENENDİKTEN SONRA ONCELİKLE İSTENMEDİK DAVRANIŞLARIN BASTIRILMASININ KACINILMAZ OLDUĞU DURUMLARDA KULLANILABİLECEK BİR SİSTEM OLARAK DUŞUNULMELİDİR.
Terbiye etmek denilince pek cok kişinin aklına hemen cezalandırma gelir. "Dayak cennetten cıkmadır" ya da " Kızını dovmeyen dizini dover" gibi atasozleri, ulkemizde cezalandırmanın cocuk eğitiminin bir parcası olarak asırlarca kullanıldığının bir kanıtı olarak dilimizde yer etmiştir. Terbiye etmek ve cezalandırmak birbirinden cok farklı kavramlardır. Terbiye, cocuğa olumlu davranışların, kendini nasıl kontrol etmesi gerektiğinin oğretildiği ve icinde odullendirmenin de yer aldığı bir sistemdir. Cezalandırma ise daha negatif bir anlam taşır; cocuğun yaptığı ya da yapmadığı bir davranışın arkasından gelen bir sonuctur. "Terbiye etmek" bizim geleneklerimizde genellikle cezayı cağrıştırdığından, "eğitmek" kavramının kullanılması daha yerinde olacaktır. Cocuk yalnızca yanlış yaptığı zamanlarda değil, diğer zamanlarda da davranışları konusunda eğitilmelidir. Hatalı davrandıkları zaman cocuklara kızma ve azarlama yerine, olumlu davrandıklarında yureklendirme ve takdir etme, onların yanlış davranışlarını daha kolay değiştirmelerini sağlayacaktır. Cocuklar kendilerine değer verildiğini gordukce kendilerini daha iyi hissedecek, cevredekileri daha fazla dinlemeye gayret edecektir



[h=2]İstanbul Cocuk Gelişim Uzmanı uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]