ABDULLAH BİN EBÛ BEKR EL-AYDERÛS

EvliyÂnın buyuklerinden. İsmi, Abdullah bin Ebû Bekr bin AbdurrahmÂn es-SekÂfî el-Ayderûs, kunyesi Ebû Muhammed'dir. 1408 (H.811) senesinde doğdu.

Babası, Abdullah Ayderûs doğmadan once Allahu teÂlÂya kendisine sÂlih bir evlat vermesi icin yalvarırdı. Evine sohbet icin bircok velî gelirdi. Bir defÂsında onlardan du istedi. Onlar du edince, o sırada gÂibden bir ses duyuldu. Bu ses; "Du kabûl oldu. İsteğiniz olacak." diye yankılanıyordu. Doğmadan once dedesi; "Doğacak bu cocuk buyuk bir velî, doğu ve batının kutbu olacak." buyurdu. Doğduktan sonra velîlerden olan dedesi ismini ve kunyesini koyarak, mÂnevî himÂyesine aldı. Kucuk yaşta ilim oğrenmeye başlayan Abdullah Ayderûs, dedesinin yanında Kur'Ân-ı kerîmi ezberledi. 8 yaşında iken dedesi vefÂt etti. VefÂt etmeden once Abdullah'ın şÃ‚nının yuksek olacağını soyledi. Sonra yetişmesini babası uzerine aldı. Babası ona cok değer verir ve; "Bu oğlum Abdullah'da Peygamber efendimizin kokularından bir koku duyuyorum." derdi. Fakat 10 yaşına basınca babası da vefÂt etti. Bunun uzerine yetiştirilmesini amcası Şeyh Omer MuhdÂr uzerine aldı ve onu kızı ile evlendirdi.

Amcası Omer MuhdÂr, aynı zamanda onu tasavvuf yolunda yetiştirdi. Amcasından bircok ilim ve ism-i a'zamı oğrendi. Ayrıca Sa'd bin Abdullah Ubeyd, Abdullah BahrÂve, İbrÂhim bin Muhammed Hurmuz ve Abdullah Guşeyr'den fıkıh oğrendi, Tenbîh, HulÂsa ve MinhÂc kitaplarını okudu. Ayrıca Muhammed bin Hasan ve amcaları Ahmed, Muhammed ve Hasan'dan tasavvuf ilmini oğrendi. Sayılamayacak kadar Âlime talebelik etti ve ilim oğrendi.

Abdullah Ayderûs hep nefsine karşı cıktı. Yedi sene orucunu yedi hurma tanesi ile actı ve başka bir şey yemedi. Cok aclık cekti. Annesi yemek yemesini ister, o da muhÂlefet edemezdi. Fakat nefsi pay cıkardığı icin bundan vazgecti. Yirmi sene bir yatakta yatıp uyumadı.

Ayderûsî yirmi beş yaşında iken amcasıOmer MuhdÂr vefÂt etti. Bunun uzerine halk, Muhammed bin Hasan'a murÂcaat ederek Omer MuhdÂr'ın vazîfesini yapmasını istediler. O da istihÂre yaptıktan sonra bu işe Abdullah Ayderûsî'nin daha lÂyık olduğunu soyledi. Ayderûsî ise bu vazîfeyi, genc olduğunu ve amcalarının bu işe kendisinden daha lÂyık olduğunu soyleyerek kabûl etmek istemedi. Fakat amcalarının ısrarları uzerine, ders vermeye ve talebe okutmaya başladı. Dort bir taraftan gelen talebeler kendisinden fıkıh, tefsîr, hadîs ve tasavvuf yolunu oğrendiler. Sohbetlerinde devlet ileri gelenleri bulunurdu. İmÂm-ı GazÂlî'nin İhyÂu Ulûmiddîn kitabını cok okurdu. Neredeyse ezberlemişti.Bunu talebelerine de tavsiye ederek; "Bizim icin kitap ve sunnetin dışında bir yol, bir usûl yoktur. Bu yolu da musanniflerin efendisi, muctehidlerin sonuncusu, Huccet-ul-İslÂm İmÂm-ı GazÂlî, İhyÂu Ulûmiddîn adlı eserinde acıklamşıtır. Bu eser, Kitab (Kur'Ân-ı kerîm), Sunnet (hadîs-i şerîfler), tarîkat ve hakîkatin acıklamasından ibÂrettir." buyurdu.

Abdullah Ayderûsî comerd, ikrÂm sÂhibi idi. Butun malını, mevkıini muslumanlara tahsis ederdi. Herkese durumuna gore muÂmele eder ve herkesin seviyesine inerdi. Konuştuğu kimse onun en cok kendisini sevdiğine inanırdı.

Abdullah el-Ayderûs; dunyaya duşkun olmayıp haram ve şupheli şeylerden cok sakınan bir zÂt idi. KerÂmetleri ve menkıbeleri coktur.

Abdullah el-Ayderûs'un hanımı Âişe binti Omer MuhdÂr cok ağır hasta oldu. AkrabÂlarından bir hanım onun odasına girdi. Âişe hanımın sanki nefes alması durmuştu. Kadın iyice anlamak icin, Âişe hanımı sağa sola cevirdi. Hic ses alamadı. Abdullah el-Ayderûs'a haber verince, hanımının yanına girdi. Dedikleri gibi nefes almadan yatıyordu. Hanımına du edip uc def ismi ile seslendi, ucuncu seslenişte, Allahu teÂlÂnın izni ile hanımı cevap verdi ve hastalıktan kurtulmuş olarak kalktı.

Allahu teÂlÂ, daha bircok hastaya, Abdullah el-Ayderûs hazretlerinin duÂsı ile şif ihsÂn etmiştir.

Şoyle anlatılır:

Ali bin Omer Meşûs isimli sÂlih bir zÂt vardı. Bu zÂt, bir gun hanımına beddu etti. Hanımı bir hastalığa yakalanıp bîtÂb duştu. Bunun uzerine pişman olan ve uzulen o zÂt, hemen Ebû Muhammed el-Ayderûs'un yanına gidip durumu anlattı. Ebû Muhammed el-Ayderûs, o zÂtı bir daha beddu etmekten men etti ve; "Sen şimdi hanımının yanına git." dedi. O zÂt hanımının yanına gittiğinde, onun, sapasağlam olduğunu gordu; "Sen nasıl oldu da boyle iyileştin?" diye sordu. Hanımı; "Sen gittikten bir sure sonra uyumuşum. RuyÂmda Şeyh Abdullah yanıma geldi ve benim uzerime MÂşÃ‚allah okudu. Sonra da bana; "Kalk." dedi. Uyanıp kalktım ve Allahu teÂlÂnın izniyle yurudum." cevabını verdi.

AbdurrahmÂn Hatîb isimli bir zÂtın, sağ elinde bir yara cıktı ve kısa zamanda yayıldı. Eli şişti. Bu durum karşısında cok korktu ve ne yaptı ise cÂre bulamadı. Kime gitti ise, yarası daha da azdı. Sonunda o zÂt Ebû Muhammed el-Ayderûs hazretlerinin yanına gelip durumunu arz etti. Şeyh Ebû Muhammed, yarasına baktı. Sonra eliyle şişkin olan yaranın uzerini meshetti. BÂzı ilÂclar surdu. "Şif Allahu teÂlÂdan." buyurdu. Orası iyileşti ve yaradan eser kalmadı.

Ebû Muhammed el-Ayderûs zamÂnında, bulunduğu beldenin ileri gelenlerinden bir kişinin, bir kız cocuğu vardı. O kişi kız cocuğunu cok severdi. Bir gun kızın gozu ağrımaya başladı. Sonunda kızın gozu kapandı. O zÂt, kızını alarak, Şeyh Ebû Muhammed'in yanına getirdi. Kızının sıhhate kavuşması icin du istedi. Şeyh Ebû Muhammed, şifÂsı icin Allahu teÂlÂya du etti. Sonra eli ile gozun uzerine meshetti. Allahu teÂlÂnın izni ile o kızın gozleri iyileşti.

SuleymÂn bin Ahmed-i BahnÂk şoyle anlatır:

Bir zaman kuffÂr beldesinde idim. O sırada cok hastalandım. Yanımda Şeyh Abdullah el-Ayderûs'un bir elbisesi vardı. Onu giydim ve Abdullah Ayderûs'u vesîle ederek Allahu teÂlÂdan şif dileğinde bulundum. Sonra yatıp uyudum. RuyÂmda; kendimi katıra binmiş gordum, peşimde de bir grup cocuk vardı. Cocuklar; "Y HannÂn, y MennÂn Âfi SuleymÂn (Y HannÂn, y MennÂn SuleymÂn'a şif ver)!" diye yalvarıyorlardı. Sabah kalktığım zaman, hastalığımdan hic eser yoktu.

Abdullah el-Ayderûs'un zamÂnındaki sultanın bir kız kardeşi vardı. Bu hanımın pekcok mucevheri vardı. Bir gun mucevherler calındı. Bu hÂle sultan cok kızdı ve; "Mucevherleri kim aldı ise, onu oldureceğim." dedi. Abdullah el-Ayderûs bunu haber alınca, hemen sultanın yanına gitti ve bir sure nasîhat etti:

"YÂ Sultan! Sen hic bir kimseye zarar verme. Mucevherler bulunur." dedi.

Bu soz uzerine sultan ferahladı. Gece olunca, Abdullah el-Ayderûs yanına bir talebesini alarak, sarayda calışan bir gorevlinin evine gitti ve mucevherlerin hepsini istedi. O kişi, Abdullah el-Ayderûs'un heybetinden korkarak mucevherleri verdi. Abdullah el-Ayderûs oradan ayrılıp, Şeyh Omer mescidinin yanına geldi. Yanındaki talebesini saraya gonderip, sultanın kız kardeşini cağırttı. O gelince, ona mucevherlerinin nasıl olduğunu sordu. O da, hepsini bir bir tÂrif etti. O kişiden aldığı mucevherler arasında bulunan ve tÂrif edilen vasıflara uyan mucevherleri sultanın kız kardeşine verdi. Geri kalan mucevherleri de, sÂhibine goturup teslim etti.

Bir gun kadının biri kucuk cocuğuyla birlikte bir bahcenin onunden geciyordu. Kadın bahcedeki meyvelerden calmak istedi ve cocuğu bir kenara bırakıp ağaca cıktı. Bir mikdÂr meyve topladı. Aşağı indiğinde oğlunu hareketsiz bir hÂlde buldu. Bunun uzerine ağlayıp feryÂd etmeye başladı. Oradan gecenler bu bahcenin Seyyid Abdullah hazretlerine Âid olduğunu soylediler. O zaman kadın tovbe etti. Topladığı meyveleri geri verdi. Cocuğunu alıp giderken cocuğunun tekrar eski hÂline geldiğini gordu.

Abdullah el-Eyderûs hazretleri bir gun bir yerde uyudu. Bu arada namaz vakti girdi. Bir zÂt onu namaz kılması icin uyandırdı. Namaz vaktinin girdiğini bildirdi. Bunun uzerine Abdullah-ı Ayderûsî ona; "Ben namazımı cemÂatle kıldım." dedi. O zÂt kendi kendine; "HÂlbuki ben buradan hic ayrılmadım. O ise cemÂatle kıldığını soyluyor." diye duşundu. Dışarı cıkıp gorduklerine; "Size namazı kim kıldırdı?" diye sorunca onlar da; "Şeyh Abdullah-ı Ayderûsî" cevÂbını verdiler. O zÂt bu durumun Abdullah-ı Ayderûsî'nin kerÂmeti olduğunu anladı.

DuÂsı makbuldu. Abdullah bin Ali Kesîri, vefÂt edince, oğulları Muhammed ile Bedr arasında ihtilaf cıktı. Bedr, Şuyun denen yeri işgÂl etti ve burada yaşayan Ebû Bekr bin Herise isminde velî bir zÂtı hapsedip ceşitli eziyet ve işkenceler yaptı. Bunun uzerine o zÂtın talebeleri Abdullah-ı Ayderûsî'nin huzûruna gelip hocalarına yapılan işkencenin hafifletilmesi ve hapisten kurtulması icin du etmesini istediler. Ona du edip, korkmaması icin haber gonderdi. Ebû Bekr bin Herise bundan sonra yapılan işkencelerden acı duymadı. Bir muddet sonra onu hapishÂneden cıkardılar.

VefÂtı yaklaştığında talebelerine, sevdiklerine tavsiye ve nasîhatta bulundu. Oğlu Ebû Bekr'i yerine şeyh tÂyin etti. Diğer cocuklarına; "Artık bu diyÂra donemeyiz." dedi. Hazırlık yaparak yolculuğa cıktı. Uğradığı her koyde halka nasîhat etmek icin bir muddet kalırdı. Şuhr denen şehre vardığında butun halk onu karşılamak uzere yola cıktı. Burada bir ay kadar kaldı. Pazartesi ve perşembe gunleri vÂz ve nasîhatlerde bulunurdu. Sonra ayrıldı. Yolda rahatsızlandı. Yanındakilere, dostlardan, vatandan ayrı kalmak ile ilgili kasîde okumalarını emretti. Terim şehrine vardığında 54 yaşında iken 1460 (H.865) yılında vefÂt etti. Zembîl kabristanına defnedildi.

Abdullah el-Ayderûs'un diğer kerÂmetleri, Fethullah el-Kuddûs fî MenÂkibi Abdullah el-Ayderûs adlı eserde anlatılmaktadır.

Abdullah el-Ayderûs'un yazdığı eserlerden bÂzıları şunlardır: 1) El-Kibrît-ul-Ahmer, 2) Şerhu Kasîdet-is-Sa'îd, 3) MenÂkıb-i Sa'd bin Ali.

YUZ VERMEDİN!

Fakîh Îs bin Muhammed şoyle anlatır:

Uzak bir diyÂrda idim. Abdullah el-Ayderûs'u acıkca bulunduğum yerde gormeyi temenni etmiştim. Mescide gittim. Oraya bir dilenci ve yanında birisi gelip benden bir şey istedi. Bir şey vermedim. Oradan ayrılıp başka yere gittim. O dilenci ve yanındaki kişi benim arkamdan geldi. Sonra yine yanıma yaklaşarak benden bir şeyler istedi. Yine yuz vermedim. Bunun uzerine o dilenci ve yanındaki ayrılıp gitti. Bir muddet sonra ben, Abdullah el-Ayderûs'un bulunduğu yere dondum. Şeyh Abdullah'ın yanına giderek; "Ben sizi gittiğim yerde alenen gormeyi temenni ettim. LÂkin bu isteğim hÂsıl olmadı." dedim. Bunun uzerine Ebû Muhammed el-Ayderûs ; "Sana alenî gorunmem hÂsıl oldu. Falan gun duh vaktinde sen falan mescidde idin. Senin yanına bir dilenci geldi. Yanında birisi de vardı. Senden bir şeyler istediler. Onlara bir şey vermedin. Sonra kalkıp bir yere gittin. Onlar da seni tÂkib etti ve yine bir şeyler istediler. Yine yuz vermedin. İşte o dilencinin yanındaki ben idim. Ben, senin yanına o kılıkla gelmiştim." dedi. Ben; "Efendim! Sizin dedikleriniz doğrudur. Fakat o size fazla benzemiyordu." deyince, Şeyh Abdullah da; "Eğer ben bu hÂlimle senin yanına gelse idim, sen beni tanır ve insanlara haber verirdin." buyurdu.

1) CÂmiu KerÂmÂt-il-EvliyÂ; c.2, s.123.
2) Mu'cem-ul-Muellifîn; c.6, s.38
3) El-Meşre-ur-Revî; c.2, s. 153