ABDULHAY CELVETÎ

Anadolu'da yetişen evliyÂdan. Edirne'de doğdu. Doğum tÂrihi belli değildir. Babası Celvetiyye tarîkatı şeyhlerinden Saclu İbrÂhim Efendidir. Abdulhay Efendi, babasının yanında yetişti. Celvetiyye tarîkatını da oğrenerek babasından hilÂfet aldı ve Rumeli Cirmen Sancağındaki bugun Bulgaristan sınırları icinde kalan Akcakızanlık kazÂsındaki AlÂeddîn Efendi ZÂviyesine şeyh olarak tÂyin edildi.

Babasının Edirne Selîmiye CÂmii vÂizi iken 1660'da vefÂtı uzerine, bu cÂminin vÂizliğine ve tekke şeyhliğine tÂyin edildi. Bu gorevde uzun muddet kaldı ve insanlara vÂzlarında Ehl-i sunnet yolunu anlattı. 1686'da İstanbul'un Kadırga semtindeki Sokullu Mehmed Paşa ZÂviyesine, KÂdızÂde Mahmûd Efendinin olumu uzerine tÂyin edildi. İki sene burada kaldıktan sonra, Eminonu Yeni CÂmi vÂizliğine getirildi. 1691'de SelÂmi Ali Efendinin vefÂtı uzerine Aziz Mahmûd HudÂî Tekkesine şeyh olarak tÂyin edildi. Bu vazîfesinde omrunun sonuna kadar kaldı. 16 Kasım 1705 (H.1117) Pazartesi gunu vefÂt etti. Aziz Mahmûd HudÂî Tekkesinin yakınında HalilPaşa Turbesine, Halil PaşazÂde Mahmûd Beyin yanına defnedildi.

Şeyh Abdulhay Celvetî, tasavvufdaki derin ve ince mÂnÂlara vÂkıf idi. Kalb (gonul) hakkında şoyle buyurmaktadır:

Hadîs-i kudsîde buyruldu ki: "Ben yere goğe sığmam. Fakat haramlardan sakınan temiz mumin kulumun kalbine sığarım." Allahu teÂl nefs ile sır makÂmı arasında bir kalb (gonul) şehri yaratmıştır. Bu şehir dÂim mÂmur olmak ister. Gonlun mÂmur edilmesi usta ve mîmÂr ile olmaz. Ancak Allahu teÂlÂnın lutfu ile olur. Hacı BayrÂm-ı Velî talebelerine; "Kalp şehrinizi mÂmur ediniz. Allah adamlarının sozlerini dinleyiniz. İlim oğreniniz." buyurmuştur. Yine Aziz Mahmûd HudÂî; "Talebe Allahu teÂlÂnın rızÂsını kazanmakta gayretli olmalı, taş gibi katı olan kalpleri rehber olan zÂtın terbiyesinde yumuşatmalıdır. Kalbi yumuşayınca, bu hÂlini hocasına arz edip, onun tavsiyeleri, yol gostermesi ile onundeki yollardan engeller kalkar ve matlubuna, maksûduna kavuşur. ÎmÂn-ı kamil (olgun insan) olur." buyurdu.

Abdulhay Celvetî, Abdulhay mahlası ile cok guzel ilÂhîler soylemiştir. Fakat bu ilÂhîlerin toplandığı dîvan henuz bulunamamıştır. Bircok eser yazan Abdulhay Celvetî'nin eserlerinden bazıları şunlardır: 1) Kasîde-i Burde Tercumesi, 2) Feth-ul-Beyan li-Husûl-in-Nasrî vel-Fethi vel-EmÂn: Arapca olup Fetih sûresinin tefsîridir. SuleymÂniye KutuphÂnesi Hacı Beşir Ağa Kısmı, No: 34'te kayıtlıdır. 3) Tefsîr-i Ba'z-ı Suver-i Kur'Âniyye: Turkce olup, Meryem, YÂsîn, Feth, RahmÂn, Nebe', NÂzi'Ât, Abese, Tekvîr, İnfitÂr, Mutaffifîn, Kevser sûrelerinin tefsîridir. 4) Şerh-i Gazel-i HÂcı BayrÂm-ı Velî.

1) VekÂyi-ul-FudelÂ; c.2, s.414
2) Tezkire-i SÂlim; s.462
3) Osmanlı Muellifleri; c. 1, s.125
4) Sefînet-ul-EvliyÂ; c. 3, s.21.