LOKMAN ALEYHİSSELÂM


Peygamber veya veli. DÂvud aleyhisselÂmın zamÂnında, Arabistan'ın Umman tarafında yaşadı. DÂvud aleyhisselÂmla goruşup ondan ilim oğrendi. DÂvud aleyhisselÂma peygamberlik bildirilmeden once, mufti olan Lokman Hakim, DÂvud aleyhisselÂma peygamberlik bildirildikten sonra fetv vermeyi bıraktı. DÂvud aleyhisselÂma ummet oldu. Kendisine hikmet verildi. Eyyûb aleyhisselÂmın teyzesinin oğlu oldu daa rivÂyet edilmektedir. Fransız bilginlerinin, Calinos'un (Galen'in) bir adı da Lokman Hakim idi demeleri yanlıştır. Cunku Lokman Hakim, DÂvud aleyhisselÂm zamÂnında; Calinos (Galen) ise, ondan bin yıl kadar sonra yaşamıştır. Lokman ismi Kur'Ân-ı kerim'de gecmekte olup, bir sûreye (otuz birinci sûre) Lokman ismi verilmiştir.Bu sûrenin on ikinci Âyetinde meÂlen; ''Biz Lokman'a hikmet verdik.'' buyrulmaktadır. Buradaki hikmet tÂbirinin; akıl, anlayış, ilim, ilimle amel etmek ve doğru karar vermek demek olduğu tefsir kitablarında yazılıdır. Lokman Hakim tabiplerin piridir. Hikmetli sozleri ve oğluna verdiği nasihatler meşhurdur. Kur'Ân-ı kerim'de Lokman sûresi 3. Âyet-i kerimede meÂlen; ''Bir vakit Lokman oğluna oğut vererek şoyle demişti: Yavrum! Allah'a ortak koşma, cunku şirk cok buyuk zulumdur.'' buyrulmaktadır.

Lokman Hakim'e sen bu hÂle nasıl geldin dediklerinde; ''Doğru sozlu olmak, emÂneti yerine getirmek, luzumsuz soz ve işi terk etmekle.'' cevÂbını verdi. İnsanlar ondan nasihat istediler, o da şoyle nasihat etti: Oncekilerin ve sonrakilerin ilimleriyle ameledilebilmesi icin sekiz şeye dikkat etmek lazımdır. Dort zamanda dort şeyi korumak gerekir; Namazda gonlu, halk arasında dili, yiyip icmede boğazı, bir kimsenin evine girince de gozu korumaktır. İki şeyi hÂtırdan hicbir zaman cıkarmamalıdır. Bunlar; Allahu teÂlÂnın buyukluğu ve olumdur. İki şeyi de tamÂmen unutmaya calışmalıdır. Bunlar da; bir kimseye yapılan iyilik ile dost ve yakınlardan gorulen kotuluktur.'' Lokman Hakim'in oğluna nasihatlarının bir kısmı şoyledir: ''Ey oğlum! Duny derin deniz gibidir. Cok insanlar onda boğulmuştur. Geminin takvÂ, yukun imÂn, hÂlin tevekkul olsun, umulurki kurtulursun.''

''Ey oğlum! Âlimlere karşı oğunmek, akılsızlarla inatlaşmak ve meclislerde, toplantılarda gosteriş yapmak icin ilim oğrenme! İhtiyÂcım yok diyerek de ilmi terk etme.'' ''Ey oğlum! Allahu teÂlÂyı anan (hÂtırlayan) insanlar gorursen onlarla otur. Âlim olsan da, ilminin faydasını gorursun ve ilmin artar, sen ehil isen sana oğretirler. Allahu teÂl onlara olan rahmetinden seni de faydalandırır. Allahu teÂlÂyı ziktetmeyenleri gorursen onlardan uzak dur.'' ''Ey oğlum! Horoz senden daha akıllı olmasın! O, her sabah zikir ve tesbih ediyor, sen ise uyuyorsun.''

''Ey oğlum! Secilmiş kullara teslim ol, kotulerle dost olma.'' ''Ey oğlum! İnsanlara iyilikleri emir ve nasihat edip kendini unutma! Yoksa mum gibi olursun. Mum insanları aydınlatır, fakat kendini yakıp eritir.'' ''Ey oğlum! Yalandan cok sakın! Cunku dinini bozar ve insanlar yanında muruvvetini azaltır. Bununla hayÂnı, değerini ve makÂmını kaybedersin.''

''Ey oğlum! Kotu huydan, gonuldağınıklığından sakın. Sabırsız olma, yoksa arkadaş bulamazsın.İşini severek yap, sıkıntılara katlan. Butun insanlara karşı iyi huylu ol.'' ''Ey oğlum! Hep uzuntulu olma, kalbini dertli kılma. İnsanların elinde olana tam etmektensakın. KazÂya rÂzı ol ve Allahu teÂlÂnın sana verdiği rızka kanÂat et.'' ''Ey oğlum! Duny gecici ve kısadır. Senin duny hayÂtın ise azın azıdır. Bunun da azının azı kalmış, coğu gecmiştir.''

!!Ey oğlum! Tovbeyi yarına bırakma, cunku olum ansızın gelip yakalar.'' ''Ey oğlum! Sukût etmekle pişmÂn olmazsın. Soz gumuş ise sukût altındır.'' ''Ey oğlum! HelÂl lokma ye ve işlerinde Âlimlere danış, işlerini nasıl yapacağını onlara sor.'' ''Ey oğlum! Âlimler meclisine devÂm et. Bahar yağmuru ile yeryuzunu yeşillendiren Allahu teÂlÂ, Âlimlerin meclisindeki hikmet nûru ile de muminlerin kalbini aydınlatır.''

''Ey oğlum! Amel ancak yakın (Allahu teÂlÂya olan ilim ve mÂrifet) ile yapılır. Herkes yakini nisbetinde amel eder. Amel noksanlığı, yakin noksanlığından gelir.'' ''Ey oğlum! Bir hat işlediğinde hemen tovbe et ve sadaka ver.'' ''Ey oğlum! Olumden şuphe ediyorsan uyku uyuma. Uyuduğun ve uyumak mecbûriyetinde kaldığın gibi, olume de mahkûmsun. Dirilmekten de şuphe ediyorsan, uykudan uyanma. Uykudan uyandığın gibi oldukten sonra da dirileceksin.''

''Ey oğlum! HelÂl kazanc ile yoksulluktan korun. Yoksul kimse şu uc musibetle karşılaşır: Din zayıflığı, akıl zayıflığı ve muruvvetin kaybolması.'' ''Ey oğlum!Merhamet eden merhamet bulur. Sukût eden selÂmete erer, hayır soyleyen kÂr eder, kotu konuşan gunÂhkar olur, diline hÂkim olmayan pişmÂn olur.'' ''Ey Oğlum! DunyÂmalından yetecek kadarını al, fazlasını Âhiret icin hayra sarfet, Sıkıntıya duşecek ve başkasının sırtına yuk olacak şekil de tembellik etme.''

''Ey oğlum! Sakin kimseyi kucuk gorup hakÂret etme. Cunku onun da senin de rabbimiz birdir.''

Lokman Hakim'in oğlu: ''Babacığım, insanda hangi haslet daha iyiydir?'' diye sorunca; ''Temiz, hÂlis din.'' buyurdu. Eğer iki haslet olursa? ''Din ve mal'', uc haslet olursa? ''Din, mal ve hayÂ.'' buyurdu. Dort haslet olursa? dedi. ''Din, mal, hay ve guzel ahlÂk.'' buyurdu. Beş haslet saymak icÂbederse diye sorunca; ''Din, mal, hay guzel huy ve comertlik.'' buyurdu. Altı haslet sayarsak deyince; ''Eu oğlum! Allahu teÂl her kime bu beş iyi hasleti verdiyse, o kimse mumin ve muttekidir. Allahu teÂl katında veli ve sevgilidir. Şeytanın şerrinden uzaktır.'' buyurdu. Oğlu: ''Babacığım, insandan en kotu haslet hangisidir?'' dedi. ''Allahu teÂlÂyı inkÂrdır'' buyurdu. İki olursa dedi. ''İnkÂr ve kibirdir.'' buyurdu. Uc olursa dedi. ''İnkÂr, kibir ve şukur azlığı.'' buyurdu. Dort olursa dedi. ''İnkÂr, kibir, şukur azlığı ve cimrilik.'' buyurdu. Beş olursa diye sorunca; ''İnkÂr, kibir, şukur azlığı, cimrilik ve kotu ahlÂk.'' buyurdu. Altı olursa deyince; ''Ey oğlum! Bu beş kotu hasletin bulunduğu kimse munÂfıktır, şakidir ve Allahu teÂlÂdan uzaktır.'' buyurdu.

Hafs bin Omer'den rivÂyet edildi ki: Lokman Hakim, yanına bir hardal torbası koydu ve oğluna nasihat etmeye başladı. Her bir nasihatte bir hardal tÂnesini cıkardı. NihÂyet hardalları tukendi. Sonra da; Ey oğlum! Sana o kadar nasihat ettim ki, şÃ‚yet bu nasihatler bir dağa verilseudi, dağ yarılır, parca parca olurdu'' buyurdu. Oğlu da bu nasihatleri tuttu.