Artikulasyon (sesletim) bozukluğu - fonolojik (sesbilgisel) bozukluk değerlendirme ve terapisiArtikulasyon (Sesletim) Bozukluğu
Artikulasyon (sesletim), bireyin artikulator organlarının duzenli ve doğru kullanımı ile dilin karakteristiğine uygun ifadelerin ortaya cıkmasıdır.
Artikulasyon (sesletim) bozuklukları, seslerin cıkartılış yeri, şekli, hızı, zamanlaması ve basıncının yanlış sesletilmesine bağlı olarak ortaya cıkan ses uretim hatalarıdır.
Artikulasyon (sesletim) bozukluklarına yapısal nedenler dışında etki eden etkenler; yanlış oğrenme, konuşma rol modelinde var olan sorunlar ya da herhangi olculebilir, gozlenebilir bir sorun olmadan da ortaya cıkabilen durumlar sayılabilir .
Artikulasyon (sesletim) bozukluğu yaratabilecek organik nedenler arasında; ortodontik anomaliler, dudak-damak yarıklığı, diğer ağız-yuz anomalileri, artikulator organlardaki yapısal bozukluklar, işitme kaybı, zihin engeli, norolojik kokenli bozukluklar yer almaktadır.
Artikulasyon bozukluğuna ornek oluşturabilecek bazı durumlar:
• /k/ ve /t/seslerinin yer değiştirmesi : /kapı/ yerine /tapı/ gibi,
• /c/ sesinin /t/ sesine donuşturulmesi: /cilek/ yerine /tilek/ gibi,
• /s/, /r/, /z/ sesleri yerine başka sesler koyma: /sarı/ yerine /tarı/ gibi,
• /k/ ve /g/ sesleri yerine /t/ ve /d/ seslerini kullanma
Artikulasyon bozukluğunda farklı bicimde uretilebilen ya da yanlış uretilen ses bireyin ses dağarcığında yer almaz. Bir sesin uygun tarzda uretilebilmesi, artikulator organlarının doğru şekilde kullanılmasıyla mumkundur.
Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluk
Sesbilgisel bozukluk, dilin kendisine ozgu dilbilgisi kurallarının temelini oluşturan sesbilgisini edinme gucluğu olarak tanımlanmaktadır. Sesletim ve sesbilgisel bozukluğun ayrımını uzman bir dil ve konuşma terapisti yapabilir. Cocuğun cevresindeki bireylerin bu ayrımı gercekleştirmesi beklenemez. Daha cok dilin yapısıyla bağlantılı olup bilişsel bir yapıdır. Uretilen ses, ses dağarcığında yer alır. Cocuk, bazı işlemler yaparak hedef ses yerine başka ses uretir. Sesbilgisi, konuşma seslerini dilbilgisi kurallarını uygun olarak edinme ve dilin kurallarına uygun olarak uretebilme becerisidir. Sesbilgisi dilin yapıtaşlarından biridir. Bilişsel olarak uretilecek seslerin uygun bir şekilde organize edilmesini, uygun uretim ve doğru kullanım bilgisini oluşturur.
Sesbilgisel bozuklukta cocuk, dilin temel kurallarına ait ses bilgisini kazanmada gucluk ceker. Kullanılması gereken konuşma oruntulerini uretemez. Orneğin, cocuk /k/ sesini sozcuk başında kullanmayı oğrenememiştir. Bu durumda cocuğun /k/ sesiyle başlayan bir sozcuk uretirken /p/, /t/, /s/ seslerinin /k/ sesi yerine kullandığı gozlenebilir. Gelişime bağlı sesbilgisel bozukluklar, cocukların okul donemlerinde okuma ve yazma gucluklerinin de ortaya cıkmasına sebep olabilmektedir.
Sesbilgisel bozuklukta, var olan seslerin birbiri yerine kullanıldığı gozlenebilir. Orneğin; cocuğun ses dağarcığında hem /k/ hem de /p/ sesleri olsun. Bu cocuk /k/ ve /p/ seslerini birbiri yerine kullanıyorsa; /kapı/ yerine /papı/, /kopek / yerine /popek/ şeklinde bir kullanımı varsa; bu durum cocuğun sesi yanlış uretiyor olmasıyla ilgili değil, cocuğun dilin sesbilgisel sisteminde farklı bir gelişim gosterdiği duşunulmelidir. Bu durum cocukta fonolojik bozukluğun varlığının değerlendirilmesi gerektiğini gosterebilir. Sesbilgisi, dilin var olan ses sisteminin bilgisidir. Dile ait konuşma seslerinin nasıl oluşturulacağının, dizileceğinin ve anlam değiştirebileceğinin bilgisidir. Eşlik eden herhangi bir bozukluk olmadığı taktirde cocuklar 4 yaşına kadar, dilin yapısıyla ilgili bilgiyi edinmektedir. 4 yaşına kadar ortaya cıkan sesbilgisel sorunlar normal kabul edilebilir. Cocuk bazı sesleri farklı sesler yerine kullanıyor olması normal gorulurken, sesi edindikten sonra spontan konuşmasına aktarması, sesi genellemiş olması, uygun bicimde kullanması beklenir.
Fonolojik bozukluğu olan cocuklarda bu durum artikulasyon bozukluğu, zeka geriliğine bağlı dil ve konuşma sorunları, işitme kaybına bağlı konuşma bozuklukları, motor konuşma bozuklukları ve norolojik kokenli dil ve konuşma bozukluklarından ayırt edilmelidir.
Artikulasyon (Sesletim) Bozukluğu - Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluk Terapisi
Artikulasyon (Sesletim) Bozukluğu veya Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluğu olan bireylerde konuşma terapistinin test ve değerlendirmeleri sonucunda bir terapi programı oluşturulur. Bireyin yanlış urettiği sesler, hatalı kullanımlar, sesbilgisel hatalar tespit edilir. Seslerin ozelliklerine ya da sesbilgisel sorunların varlığına gore bir program uygulanır ve seslerin doğal ortamlarda da kullanılması beklenir. Birey sesleri genellemeye başladığında terapi sonlandırılır. Belli surelerle kontrol amaclı olarak bireyler terapilere cağrılabilir. Artikulasyon (Sesletim) Bozukluğu veya Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluğuna yonelik terapileri, universitelerin dil ve konuşma bozuklukları anabilim dallarında eğitim almış, dil ve konuşma terapistleri tarafından verilmelidir. Aksi halde cocukların akademik ve sosyal yaşamlarında kalıcı sorunlara sebep olacak sorunlar oluşabildiği gozlenmiştir.
Artikulasyon (Sesletim) Bozukluğu - Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluk Sorunu Olan Cocuğu Olan Anne-Babalara Oneriler
• Cocuğunuzdan yanlış urettiği yada uretemediği sesi her ortamda uretmesini istemeyin. Bu konuyla ilgili ozel zamanlar ayırın.
• Cocuğun yanlış urettiği yada uretemediği sesi uretmesi konusunda ısrar etmeyin. Bu durum cocukta direnc geliştirebilmektedir.
• Yanlış uretim gercekleştiğinde doğru model olun.
• Doğru işitsel uyarım verin.
• Konuşma tarzı hoşunuza gidiyorsa bu durumu pekiştirmeyin.
• Cevresel etkenleri kontrol etmeye calışın.
• Konuşmasını taklit etmeyin.
• Cevresindeki diğer cocuklarla kıyaslamayın.
• Cocuğunuzun artikulasyon bozukluğu ve/veya fonolojik bozukluğu olduğunu duşunuyorsanız uzman dil ve konuşma terapistine danışmak icin ilkokula başlamasını beklemeyin.
• Guclu dil becerileri başarılı akademik beceriler uretmektedir.
• Okuma – yazma, sayısal beceriler, kavram becerileri, sosyal ve iletişim becerilerinin gelişiminde dil becerilerinin gelişiminin kritik onemi olduğu unutulmamalı ve cocuğun bu alandaki yetersizlikleri desteklenmelidir.
KAYNAKCA
Acarlar, F., & Ege, P. Turkce Kazanımda Kullanılan Fonolojik Sureclerin İncelenmesi. Turk
Psikoloji Dergisi, 38, 35-43. (1996).
Aksan, D. Turkiye Turkcesi Gelişlmeli Sesbilimi. Ankara: Turk Dil Kurumu Yayınları,
451. (1978).
Guitar, B., Stuttering, An Integrated Approach to Its Nature and Treatment, Lippincott
Williams&Wilkins.,Baltimore, 14-16,112,117 (2006).
Jablon, D.A., Edited by Susan J. BEHRENS and Judith A. PARKER, 2010 Language in the
Real World (An Introduction to Linguistic).
Konrot, A., İletişim, Dil ve Konuşma Bozuklukları, Dil ve Kavram Gelişimi, S.Topbaş (Ed.),
Kok Yayıncılık, Ankara, (2007).
Konrot, A., İletiflim yetersizliği olan cocuklar. A. Ataman, (Ed.), Ozel gereksinimli
cocuklar ve ozel eğitime girifl icinde (263-289). Ankara: Gunduz E¤itim ve Yay. (2003).
Korkmaz, B., ve ark. 100 Soruda Dil ve Konuşma Bozuklukları, (2008).
Topbaş, S., Turkce Sesletim–Sesbilgisi Testi: Gecerlik-Guvenirlik ve Standardizasyon
Calışması, Turk Psikoloji Dergisi: 39-58, (Aralık, 2006).
Topbaş, S., Konuşma Dilinin Evrim Surecinde İletişim Dil-Konuşma Bağlantısı, Dil ve Kavram Gelişimi, S. Topbaş (Ed.), Kok Yayıncılık, Ankara, (2007).
Uzm. Psk.Dkt. Engin OLGUN


[h=2]Hatay Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]