Bir bireyin tutarlılığı ve kendisiyle ilgili tahmin edilebilirliği olan kişiliği, uzun yıllara dayanan karmaşık bir surec sonrasında ortaya cıkmakta ve tum yaşamı boyunca da onu etkilemektedir.

Kişiliğin oluşmaya başlaması ile ilgili ceşitli goruşler olmasına rağmen, pragmatik bir yaklaşımla bir insanın eşini secimiyle cocuğunun kişiliği oluşmaya başlamıştır. Secilen eşin genetik etkisi yanında; duygu, duşunce ve davranışlarıyla da cocuğun gelişimine ve kişiliğine olan etkisi buyuktur. Bu etkinin yanında iki partnerin birbiriyle olan uyumu, sosyal ilişki ve iletişim duzeyi de kişiliğin gelişimi uzerinde buyuk bir etkiye sahiptir.

Temel olarak kişilik gelişimi uzerinde iki ana faktor olarak cevre ve genetik etkendir. Genetik etken daha cok cocuğun potansiyelinin belirlenmesinde on planda iken, cevresel faktorler de bu potansiyelin kullanımına yoneliktir. Cevresel faktorler dediğimiz zaman da aklımıza oncelikle cocuğun icinde doğduğu aile ve ozellikle de ilk yıllarda ana baba gelmektedir. Cocuğun buyumesiyle beraber de cevresel faktorler değişmeye ve genişlemeye başlamakta, ailenin etkisi azalırken; arkadaş cevresi, okul, oğretmen, kultur ve sosyal yapı gibi diğer psikososyal değişkenlerin etkisi artmaya başlamaktadır.

Doğuştan gelen genetik ozellikler ve potansiyelin bahsedilen bu cevresel faktorlerle etkileşimi, sadece kendine ozgu ve eşi benzeri olmayan bir kişilik oruntusu ortaya cıkarmaktadır. Kişilik dediğimiz bu yapının gelişimi ve oluşma surecine ilişkin cok sayıda farklı teori vardır ve hepsi de farklı bakış acılarıyla bu karmaşık sureci acıklamaya calışmıştır. Bilinen ilk teorilerden olan psikanalitik yaklaşım daha cok cocukluk yaşantıları ve travmalarının gelecek yaşama olan etkisi uzerinde durmuştur. Bu yaklaşımın devamı olarak psikososyal (Eric Ericson, Adler, Sullivan gibi) kuramlar da psikanalitik yaklaşımın sosyal ve iletişim boyutları ile cocukluk sonrası etkileri ele almışlardır. Biyolojik kuram ve humanist yaklaşımların ardından 1950'li yıllarla beraber oğrenme ilkelerinin daha populer olmasıyla beraber gelişen bilişsel/sosyal oğrenme kuramları kişiliği yaşam boyu suren bir oğrenme sureci olarak değerlendirme eğilimine girmiştir. Bugun geldiğimiz noktada sadece tek bir kuramın acıklamalarını değil, eklektik bir yaklaşımla bir cok yaklaşımı bir arada ele alan modern goruşlerle kişiliği acıklamaya calışıyoruz.

Kişilik ile ilgili bir cok kuramın birleştiği goruşlerden biri de, yaşam surecinde cocukluğun kişiliğe olan etkisinin azımsanmayacak kadar buyuk oluşudur. Ozellikle ilk 5-6 yılı kapsayan donemler gelecek yaşama buyuk etki vurabilecek bir surectir. Bununla beraber cocukluğun da farklı alt bolumlerinde, her bolumun kendine ozgu sorunları ve başarıyla atlatılması gereken koşulları mevcuttur. Bir nevi gelecekteki daha zor aşamalara hazırlanmak amacıyla aşamalı bir gelişim sureci yer almaktadır. Bu donemlerde başarısız olunması gelecekteki yıllarda daha sorunlu bir surecin de habercisi olarak duşunulebilir. Her donem de cocuğun gelişimi acısından farklı onem ve değerde bir takım gelişmelere sahiptir. Bu nedenle bir birleriyle bir butun halinde birbirlerini destekleyen yada ketleyen değere sahiptir.

Bahsede geldiğimiz bu cocukluk donemi uzerinde cok onemli bir etkiye sahip olan ana babaların cocuk yetiştirme tutumları, onların nasıl bir kişiliğe sahip olacağının belirlenmesinde onemli bir yere sahiptir. Farklı ana baba tutumları cocuklara icinde yaşadıkları aile ortamı ile sosyalleşme imkanı vererek, cevreye karşı nasıl bir tepki geliştirerek, problem cozme ve yaklaşımları ile ilgili ongoruleri sunmaktadır. Boylece bir prototip icinde gelecekte yaşayacakları dunyaya hazırlanmaktadır. Belirli boyutlarda yoğunlaşan aile tutumlarının bir kısmı olumlu iken, bir kısmı da olumsuz olarak değerlendirilir. Otoriter, aşırı koruyucu, aşırı serbest aile tutumları olumsuz iken, demokratik tutumlar olumlu olarak değerlendirilmektedir. Demokratik aile tutumları dışındaki tum diğerleri, cocukların kişiliğinin gelişimi uzerinde negatif etkiye sahiptir. Kendine guven gelişimine olumsuz etkisi nedeniyle bireyin kendisini tanıması ve kabullenmesine ket vurmaktadır.

Belirlenmiş aile tutumları dışında; ana babanın benzer tutumlar sergilememesi, yetiştirme tutumlarındaki tutarsızlık, odul ve ceza dengesinin bozuk olması, aile ici iletişim ve eş ilişkilerinin bozuk olması gibi olumsuz davranış ornekleri de yine cocuklardaki kişilik gelişimini olumsuz etkileyen faktorler icinde sayılabilir.

Ergenliğin sonlarına kadar devam eden kişilik gelişimi, duygu, duşunce davranış boyutlarında bireyin tutarlı ve butunluk sağlayan bir yapıya ulaşması ile oluşmuş sayılmaktadır. İcinde catışmaları daha az ve dengeli olduğunu duşunduğumuz bu yapı elbette zaman surecinde değişikliklere uğramasına rağmen, temel ozelliklerini surdurme eğilimindedir.

Eğer bahsedilen bu tutarlılık ve butunluk yoksa ve denge sağlanamamışsa, bireylerde farklı kişilik sorunları ortaya cıkabilmektedir. Ya bazı kişilik ozelliklerinin yoğunluğu nedeniyle sorunlar yaşanabilirken, yada kişilik bozuklukları ortaya cıkabilmektedir. Ozellikle kişilik bozukluklarında tedavi diğer psikiyatrik sorunlara gore daha zor surdurulmektedir. Coğu kişilik bozukluklarında bireyler kendilerini sorunlu gormedikleri gibi, tedaviye de yanaşmamaktadır. Ancak depresyon, panik atak, takıntılar ve sosyal fobi gibi bir cok psikiyatrik soruna kişilik bozuklukları buyuk oranlarda eşlik etmektedir. Bu durumda belirli kişilik ozelliklerinin yoğunluğu ve bozukluğu psikiyatrik sorunların da ortaya cıkışında onemli bir etken olarak kabul edilmektedir.

Kısaca ozetlemeye calıştığımız kişilik gelişimi, yaşamın devam ettiği surece birlikte olacağımız en onemli parcamızdır. Buyuk oranda cocukluk donemi ve aile icinde şekillenen kişiliğin sağlıklı ve uyumlu bir şekilde oluşmasında ana babaların rolunun cok buyuk olduğu cok acıktır. Kişiliği sağlıklı bireyler yetiştirmenin; ana babaların elindeki en buyuk guc yada zayıflık olduğu bilincine en kısa surede kavuşabilmek dileğiyle…

[h=2]Ankara Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]