Anne baba tutumları & cocuğun kişiliği uzerine etkisiKişilik gelişimi yaşam boyu suren, genetik ve cevresel faktorlere bağlı olarak şekillenen bir olgu olsa da,cocukluk donemi kişiliğin gelişmesi ve şekillenmesi acısından cok onemlidir. Erken cocukluk donemi olarak adlandırdığımız 0-6 yaş arasındaki donem cocukların cevreleri ile etkileşimlerinden en cok etkilendiği, kişiliklerinin buyuk olcude şekillendiği donemdir.Bu donemde cocuk, sosyal bir birey olmayı oğrenirken, kişilik oluşumu acısından gerekli olan ozdeşimi model alarak yapar. Cocuğun ozdeşim kurmak icin secmiş olduğu model genellikle anne babasıdır, bu nedenle ebeveynlerin cocuğa karşı tutumunun yanı sıra kendi aralarındaki iletişimleri de cocuğun sağlıklı kişilik gelişimi acısından onemli bir etkendir.
Anne babanın cocukla nasıl iletişim kurduğu, sevginin nasıl ifade edildiği, cocuğun aile icinde bir birey olarak kabul edilip edilmediği, eğitimde kullanılan disiplin yontemleri anne baba tutumlarını belirleyicidir. Bu tutumları şekillendiren pek cok etken vardır; anne babanın yetiştikleri aile ortamı, eğitim seviyeleri, genc yada gec yaşta anne baba olmaları, yaşam olaylarının aile uzerindeki etkileri, cocuğun dunyaya geliş zamanındaki ailenin icinde bulunduğu durum, cocuğun istenip istenmemesi, ailenin icinde bulunduğu kulturel faktorler gibi.
Cocuğun anne babasından aldığı iki temel şey vardır; sevgi ve eğitim. Her ikisinin de yetersiz veya aşırı olduğu durumlarda cocukta olumsuz davranışlar gozlemlenebilir. Sağlıklı bir birey anne babasından sevgi ve eğitimi dengeli bir şekilde alarak gelişir. Ailelerin sevgi ve eğitim ( disiplin) konusundaki aşırılığı veya yetersizliği cocukta sağlıksız psikososyal gelişim ozellikleri gorulmesine neden olabilmektedir. Aşırı sevgi gosteren ebeveynlerde cocuğa karşı aşırı kollayıcı, koruyucu tutum, cocuğun bir birey olarak ozerklik gelişimini olumsuz yonde etkilemekte ve cocuğu anne babaya karşı bağımlı hale getirmektedir. Yetersiz sevgi goren cocukta ise, sevgi ve guven eksikliğinden yoksun olarak daha ciddi sorunlar ortaya cıkabilmektedir. Eğitim konusunda ise, sıkı disiplin tutumu icindeki aileler cocuğa yaşından fazla sorumluluk yuklemekte, katı kurallar koyma ve ceza yontemi olarak sıklıkla dayağa başvurmaktadır. Gevşek eğitim tutumu sergileyen ailelerde ise cocuğun her yaptığı hoşgoru ile karşılanır. Bunların yanı sıra tutarsız anne baba tutumu vardır ve bu ailelerde ne zaman nasıl bir disiplin tutumu sergileneceği belli değildir, cocuğa karşı tutumun zamanla tutarsız farklı olabileceği gibi, anne babanın cocuğa yaklaşımı konusunda tutarsızlık, eşler arasında farklılık da soz konusu olabilmektedir.
Aşırı Koruyucu Anne Baba Tutumları
Bu tutumu sergileyen anne babalarda cocuğa karşı sevgi aşırıdır ve disiplin yok denecek kadar azdır. Ebeveynler cocuğun her istediğini anında yaparlar ve cocuğa karşı aşırı koruyucu, kollayıcı tutum gosterirler, cocuğa karşı denetim ve sınırlama yoktur ve otorite sağlayamazlar. Genellikle bu tutuma sahip ailelerin tek cocuklu, gec yaşta ve zorluklarla cocuk sahibi olmuş, ilk cocuğunu kaybetmiş veya kendi ailesinden yeterli sevgi gorememiş katı kurallarla yetişmiş aileler olduğu gozlemlenmektedir. Bu tarz aile icinde yetişen cocuklarda ozguven eksikliği ve anne babaya bağımlılık gorulmektedir. Gevsek disiplinle yetişen bu cocuklar genellikle okul donemine geldiklerinde karşılaştıkları kurallar karşısında hayal kırıklığına uğramaktadırlar ve aile dışındaki sosyal cevrede ilişkilerde başarısızlık yaşamaktadırlar. Cocukluğundan beri benmerkezci yaşayan birey, erişkinlik doneminde sosyal norm ve toplumsal ahlaki değerlere uygun davranma konusunda kendisini değiştiremez. Cocuk belli bir disiplin anlayışı ile kendisine doğru ve yanlışın gosterilmediği, sorumluluk almadığı bir ortamda yetiştiği icin erişkinlik yaşamında da sorumluluk taşımayan, doyumsuz, durtulerini kontrol edemeyen birey haline gelebilir.
Mukemmelliyetci Anne Baba Tutumları
Bu ailelerin tutumları aşırı sevgi ve sıkı disiplin şeklindedir. Anne baba bir yandan aşırı koruyucu ve kollayıcı tutum icerisindeyken diğer yandan cocuktan yaşının uzerinde bir davranış oruntusu beklemektedir. Bu tarz aileler daha cok eğitim ve sosyokulturel duzeyi yuksek ailelerdir ve cocuklarını kendileri belirlediği bir kalıba gore yetiştirmek isterler. Cocuğun bir birey olarak gelişimi, kendi tercih ve davranışları aile tarafından desteklenmez. Bu tutumdaki anne babalar cocuğunu olduğu gibi kabul etmezler, her alanda cocuğun kapasitesini zorlayıp, yanlış yapmasını kabul edemezler. Bu tarz ailede yetişen cocuklar genellikle yanlış yapmaktan korkan, kendine guveni olmayan birey haline gelirler. Anne baba sevgiyi genellikle başarı beklentisi ile sundukları icin cocuğa gore sevginin koşulu başarıdır ve başarısızlığı anne babasının sevgisini kaybettirecek bir tehtit olarak algılar, bu durumda yoğun anksiyete gozlemlenebilir.Kendi doğal icguduleri ve ailesinin kendisinden beklentileri arasında sıkışıp kaldıkları icin, cok fazla celişki yaşarlar.Bu cocukların ileride nevrotik olma ihtimalleri cok yuksektir
Otoriter ve Reddedici Anne Baba Tutumları
Bu tutumu sergileyen ailelerde cocuğa karşı sevgi ve şefkat yoktur ve eğitim konusunda sıkı bir disiplin vardır. Genellikle cocuk hata yaptığında dayak ve şiddet olarak cocukta cezalandırma yoluna gidilir. Anne babada otorite hakimdir ve cocuğa soz hakkı tanınmaz bu durumda cocuk anne ve babası ile ilişkisini korkuya dayalı geliştirir. Bu korku hissinden dolayı cocuklar genelde anne babaya karşı uysal, durust gorunur fakat icten ice nefret,ofke,duşmanlık hissine kapılabilirler. Ofke duygularını cezalandırılma korkusu ile dışa vuramadıklarından genelde kendilerine yoneltirler ve bu nedenle bu cocuklarda antisosyal davranışlar,saldırganlık sık gorulebilmektedir. Bu tutumla yetişen cocuklar kaygılı, guvensiz,suc işlemeye meyilli, insan ilişkilerinde başarısız ve tutarsız kişilik geliştirebilir. Genellikle karşı cıkma ve saldırganlık ile kendilerini kabul ettirmek isterler, sevgiden uzak bir ortamda yetiştirildikleri icin sevgiyi oğrenemez ve kendi cevrelerindekiler sevgi gosteremezler.
İlgisiz ve Kayıtsız Anne Baba Tutumları
Bu ailelerde cocuk başıboş bırakılmakta ve neredeyse cocuğun temel ihtiyacları dışında cocukla hic ilgilenilmediği gozlemlenmektedir. Disiplinsizlik soz konusudur ve bunun nedeni ilgisizliktir. Bu tutum daha cok sosyoekonomik duzeyi duşuk ,cok cocuklu ,ve her iki ebeveynin de yoğun calıştığı ailelerde gorulmektedir. Bu tip ailelerde cocuk, fiziksel ve duygusal yalnızlık icindedir ve anne baba cocuk arasında iletişim kopukluğu vardır. Bu tutumla yetiştirilen cocukların genellikle pasif ve donuk oldukları gorulur. Anne ve babasını kendisine model alamadığı icin dışarıdan bir modelle ve coğunlukla da olumsuz bir modelle ozdeşim yapması olasıdır ve zararlı alışkanlıklar edinmeye meyillidir. Aile icinde ilgi goremeyen cocuk, dikkat cekmek icin cevresine zarar verici davranışlar sergileyebilir. Sozlu iletişimin yetersizliğinden dolayı dil gelişiminde gecikme yada konuşma bozuklukları ortaya cıkabilir.
Tutarsız Anne Baba Tutumları
Bu tarz ailelerde genellikle anne babanın o anki psikolojik durumu ile ilintili olarak cocuğa karşı sergilenen tutum değişkenlik gosterir. Anne babalar kimi zaman bir davranışı olumlu karşılarken, kimi zaman cezalandırabilirler. Bu durumda cocuk neyin doğru neyin yanlış olduğu konusunda celişki yaşamaktadır ve dolayısı ile ne zaman nerede ne yapacaklarını bilemezler.Farklı zamanlarda gosterilen tutarsız tutumun yanı sıra, anne ve babanın birbirlerinden farklı tutum icerisinde olmaları da tutarsız anne baba tutumları icerisine girer. Anne ve babanın farklı disiplin anlayışı geliştirmesi sonucunda anne icin doğru olan bir şey baba icin yanlış olabilir. Bu tarz durumlarda anne ve baba mutlaka aynı goruşe sahip olmalı, biri davranışı olumlu gorup diğeri ceza uygulamamalıdır. Cocuk davranışını onaylayan ebeveyne yakın hissederken diğerine karşı ofke duyabilir bu da aile icinde kutuplaşmalara neden olur.Tutarsız tutum sergilenen cocuklar cevrelerine karşı guvensiz, şupheci ve kararsız bir kişilik yapısı geliştirebilirler.
Olumlu ve Sağlıklı Aile Tutumu
Olumlu ve sağlıklı aile tutumu sevgiyi ve eğitimdeki disiplini dengeli bir şekilde barındıran ve cocuğun temel ihtiyaclarını en olumlu şekilde karşılayan tutumdur. Tutarlı, esnek, ceza kadar odulu de barındıran disiplin, cocuğa istenilen davranış ve alışkanlıkları oğretir. Disiplin yeteri kadar ve cocuğun yaşına, icinde bulunduğu gelişim doneminin ozelliklerine uygun olmalıdır ve anne babalar cocuklarına disiplin verirken aynı zamanda sevgi ve hoşgoruyu yeterli duzeyde gostermelidir. Olumlu davranışlar desteklenerek odulle pekiştirilmeli, olumsuz istenmeyen davranışlara yonelik cezalar da cocuğun ozune değil, davranışına yonelik olmalıdır. Sevgi ve disiplini dengeli bir şekilde cocuğuna yansıtan ailelerde, cocuk kendi benliğini tanıma, kendini geliştirme imkanı bulur. Doğruları ve yanlışları ile kendisinin değerli olduğunu, kabul gorduğunu mesaj olarak algılayan cocuk, yapıcı,yaratıcı, ozguveni yuksek, sosyal ilişkilerinde başarılı ve davranışlarının sorumluluğunu alabilen bir kişilik geliştirir.
Psikolog Aslı Acar

[h=2]Antalya Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]