ANNE BABA TUTUMLARIN COCUK GELİŞİMİ UZERİNE ETKİSİ
AİLE KAVRAMI VE ONEMİ
Okul oncesi donem cocuğun sağlıklı bir kişilik gelişimi sağlaması acısından onemli bir donemdir. Bireyin doğumdan olumune kadar olan surecte temel davranış ve tutumlarının gelişmesinde en onemli birim ailedir. Cocuğun anne ve babasından aldığı ilk etkileşimler onun ileride nasıl bir birey olacağının gostergesidir. Aile ortamı okul oncesi donemde cocukların kendilerini en rahat hissettikleri ve en ozel alanlarıdır. Okul oncesi donemde cocukların zihinsel gelişimleri hızla gercekleştiği icin cocuk kendisine ne verilirse onu hızla algılayıp hayatına gecirir bu anlamda aile ortamında cocukla yeterince ilgilenilmesi, istek ve beklentilerine doğru yanıtlar verilmesi ve sağlıklı bir iletişim kurulabilmesi onemlidir.
Gordon’a (1993) gore; anne babanın cocuk uzerindeki etki alanı cok geniştir. Bir bakıma, anne babalar, 0-6 yaş doneminde hem cocuklarının tum gereksinimlerini yerine getirmede en yakınında olan kişiler, dolayısıyla ihtiyaclarını karşılayanlar; hem de onların yetişmesinde etkili olan ilk oğretmenleridirler. İnsan kişiliğinin gelişimsel temellerinin 0-6 yaş doneminde atıldığı goz onune alındığında; eğitsel kimliğin belirlenmesinde, anne baba rolunun onemi daha da iyi anlaşılmış olur. Cocuğun aile icerisinde edindiği statu, kazandığı değer ve geliştirdiği kimlik; onun giderek toplum icerisinde kazanacağı kimliğin, statunun ve değerin belirleyicisi olmaktadır.
İlk cocukluk yıllarında temel eğitim ailenin cocuğuna verdiği eğitimdir. Cocuğun kalıtsal olarak getirdiği bir takım ozelliklerinin yanında aile ve cevresinden kazandığı bir takım ozellikleri onun kişiliğin oluşmasında etkilidir.
Cocuğun sağlıklı bir kişilik geliştirmesinde ve icinde bulunduğu cevreye uyum sağlamasında, anne-baba-cocuk ilişkilerinin onemi daha iyi anlaşılmaktadır (Cağdaş ve Secer, 2006). Aile icinde anne baba tutumlarının cocuğun sosyal ve psikolojik gelişiminde etkisi oldukca buyuktur. Anne baba tutumlarının ayrıca vicdan ve ahlak gelişiminde etkisi oldukca buyuktur. Cocuğun kişilik yapısının oluşumunda temel de anne baba tutumları yatar. Cunku cocuk anne ve babasının taklit ederek ya da model alarak nasıl davranması gerektiğini oğrenir ve her tutumunu davranış olarak oğrendiği şekilde yansıtır. Orneğin anne ya da babası ofkeli tutum sergiliyorsa cocuk da benzer durumlarda kaldığında o da ofkeli tutum sergiler.
Maccoby (2002) belirttiği gibi, anne ve babalar, cocuklarının sosyalleşme surecinde “tek” kaynak olmamakla beraber, bu surecte en temel faktor olarak gorulmektedirler. Cunku cocuğun kişilik ozelliklerini, sosyal uyum ve sosyal becerilerini, ayrıca değerlerini edindiği yaşamının bu ilk doneminde ilk etkileşim, ailede başlamaktadır.
Bu nedenle cocuğun temel gelişim sureclerinde anne babamın tutum ve davranışları onemlidir.
ANNE VE BABA TUTUMLARI
Tutumlar gozle gorulmese bile davranışlar olarak karşımıza cıkarlar. Anne ve babanın cocuğuna gosterdiği tutumlar cocuğun fiziksel, sosyal ve psikolojik olarak gelişiminde onemli bir yere sahiptir.
Gungor (2002) ebeveynlerin kendi anne-babalarından oğrendiği davranış kalıpları, yaşadıkları cevre, eğitim durumları vb. etmenlerle beraber kendi kişilik ozelliklerinin de cocuk yetiştirme tutumlarını etkilediğini ifade etmiştir.
Aileler cocuk yetiştirirken tamamen farkında olmadan kendi anne babalarının onlara olan yaklaşımlarını benimseyecekleri gibi kendi cocukluk yaşantısında gorduğu tutumların zıttı olacak şekilde de cocuklarına davranabilirler.
Anne baba tutumları bircok farklı araştırmacı tarafından ele alınmış ve onemi vurgulanmıştır. Yavuzer (2008) yaygın olarak gorulen tutumları aşırı koruma, hoşgoru sahibi olma, aşırı hoşgorulu olma, reddetme, kabul etme, aşırı duşkunluk, cocuklara boğun eğme ve baskı altında bulundu. Yorukoğlu (1978) anne baba tutum ve davranışlarını; sıkı tutum, gevşek tutum, tutarsız tutum ve demokratik tutum olarak ele almıştır. Baumrind (1966), alana yeni bir bakış acısı getirmiş ve tutumların altında yatan duygu ve davranış kalıplarını birlikte incelemiştir. Baumrind (1966) da anne babanın cocuk yetiştirme stilleri; izin verici(aşırı hoşgorulu) tutum, baskıcı(otoriter) tutum ve demokratik (ılımlı-otoriter) tutum olmak uzere modellemiştir.
Tum bu araştırmalar sonucunda anne ve baba tutumları 8 farklı tutum olarak karşımıza cıkmaktadır.
1)Demokratik Tutum:
Bu tutumu benimseyen anne babalar adından da anlaşılacağı uzere demokratik kararlar veren, cocuklarının secimlerine onem veren, onun bireyselliğini on planda tutan anne babalardır. Cocuklarına değer verirler ve onların ozerk bireyler olması icin calışırlar. Bu tutuma sahip anne babalar cocuklarının aile ve toplumda uymaları gereken kuralları nedenleri ile beraber cocuklarına anlatırlar ve herhangi bir aksi durumda neden oyle davranması gerektiğini cocuklarına oğretirler.
Boyle bir ailede cocuklar kucuk yaştan itibaren sorumluluk almaya hazır hale getirilir, onlara iş başarmanın zevki tattırılır. Başarısızlıklar yerine başarılar one cıkarılır. Yapılması gereken davranışlar oğut yerine model olunarak cocuğa gosterilir.
Bu sebeple demokratik anababa tutumu ile yetiştirilen cocukların kendine ve cevresine saygılı, sınırlarını bilen, yaratıcı, aktif, girişken ve yaratıcı ilişkiler kurabilen, ozguveni yuksek, hoşgorulu, acık fikirli, toplumsal ve uyumlu bir birey olarak yetiştiği belirtilmiştir (Yılmazer, 2007).
Dış denetim yerine ic denetime gelişir. Davranışlarını kontrol etmede dışarıdan yonlendirmeye ihtiyacları yoktur. Cocukluktan itibaren davranışlarının sonucuna katlanma ve sorumluluk alma oğretildiğinden dolayı denetime ihtiyac duymadan kendilerini kontrol edebilirler.
2)İlgisiz (Serbest) Anne Baba Tutumu
İlgisiz tutumla cocuklarına yaklaşan anne babalar sorumluluk almayan anne babalardır. Bu tutumdaki anne babalar cocuk yetiştirme de isteksiz bir tutum sergilerler. Bu tutumdaki anne babalar cocuklarından ziyade daha cok kendi hayatlarına odaklanmışlardır ve cocukları ile ilgili olan surecler de genelde dışarıdan bakmaktadırlar.
Bu gruba giren anne babalar icin cocuğun gelişimi onemli değildir. Cocuklarını kontrol etmede yetersizdir. Acık bir umursamazlık yansıtırlar. Bu aile ortamında anne baba cocuk ucgeninde iletişimsel sorunlar soz konusudur. Anne baba cocuğunu umursamadığı ve ihmal ettiği icin cocuk anne babasına ofke duyabilir. Boyle bir aile ortamında yetişen cocuklar insan ilişkilerin de ve toplumsallaşma surecinde ofkeli ve saldırgan tutum benimseyebilir. Kendisine ve cevresine karşı ozguven sorunu yaşayan, icine kapanık ve kendi dunyasında yaşayan bir cocuk olabileceği gibi tersine iletişim sorunları yaşayan ve ofkeli bir birey olarak da yetişebilir.
3)Baskıcı(Otoriter) Anne Baba Tutumu
Bu tutumda cocuk bir birey olarak gorulmez onun kararları onemsizdir aynı bir robot gibi anne ve babası cocuğun nasıl davranması gerektiğini onceden belirler ve ona uygun davranmasını isterler. Katı bir disiplin anlayışı vardır, kurallar onceden konur ve ona uyulması istenir. Onlar icin esas olan anne ve babaya itaattir. Cocuk anne ve babasının kendisini eleştirmesinden korkar ve siner. İletişim tek yonludur, kurallar anne baba tarafından konmuştur ancak o kuralların nedenleri cocuğa acıklanmaz.
Bol eleştiri, azar, aşağılama ve şiddet vardır. Cocuğa karşı takınılan tavır soğuk, anlayışsız ve kırıcıdır (Yorukoğlu, 1990). Bu cocukların akran ilişkilerinde başarısız oldukları gozlenmiştir. İlerleyen yıllarda ana babadan bağımsız, ozerk bir kişilik geliştirmede cok zorlanmaktadırlar (Bayraktar, 1998).
Baskı altında yetişen bu cocuklar da sessiz, cekingen, başkasının etkisinde kolayca kalabilen ve bağımlı cocuklar yetişebilir. Değersizlik duyguları ile beslendikleri icin ozguveni zayıf ve hayata korku ile bakan cocuklar yetişir.
4)Aşırı Korumacı Anne Baba Tutumu
Korumacı anne babalar cocuklarına olduğundan fazla ilgi gosterirler. Cocuğun tek başına herhangi bir sorumluluk almasına izin vermezler. Oyle ki kendi başına ustunu giyebilen ve yemeğini yiyen bir cocuğa bile bir bebek muamelesi yaparak kendileri yedirir ve giydirirler (Yorukoğlu,1990). Bu ozveri karşısında da cocuktan ezici isteklerde bulunma hakkı elde ettiklerini, cocuktan bu ozveriyi anlamasını beklerler (Yavuzer, 1998).Kendi kural ve sınırlarına cocuklarını uydurmaya calışırlar. Boyle bir aile ortamında yetişen cocuk sorumluluklarını alamayan, kendi başına hareket edemeyen bir cocuk haline gelir. Bu cocuklar yaşam boyu birine bağımlı olarak yetişirler.
5) Aşırı Hoşgorulu Anne Baba Tutumu
Bu tutuma sahip anne babalar cocuğa karşı duşuk denetim ve aşırı kabul sergilerler. Yani ne derlerse kabul ederler ve her istediklerini yapmalarına izin verirler. Ailenin odak noktasında cocuk vardır ve cocuk aileyi yonetmektedir. Bu cocuklar disiplinsiz, sınırlarını cizemeyen, nerede ne yapacaklarını bilemeyen, soz dinlemeyen cocuklar olarak yaşama başlarlar (Oz, 2004; Cuceloğlu, 1993).
Aile hayatında her istediğini yapmaya alışan bu cocuklar sosyal yaşantı da buna uygun davranmaya calışırlar ancak bocalarlar. Bu da onların sosyal cevreden dışlanması ile sonuclanır.
6) Reddedici Anne Baba Tutumu
Bu tutumu benimsemiş anne babalar cocuklarını ruhsal ve fiziksel olarak istemezler genellikle istenmeyen gebelik ya da evliliği kurtarmak icin dunyaya gelmiş cocuklardır. Boyle bir ortamda dunyaya gelen cocuk, gelecekte yardım duygusundan uzak, sinirli, duygusal kırıkları olan, korkak, diğerlerine ozellikle kendinden kucuklere karşı duşmanca duygulara sahip bir birey olabilir (Yavuzer, 2008).
7) Dengesiz Anne Baba Tutumu
Bu aile ortamında anne babanın cocuğa olan davranışlarında tutarsızlık egemendir. Anne baba bir gun kızdıklarına bir başka gun farklı tepki vermekte ya da hic tepki vermemektedir. Bu durum anne baba arasında da cocuk yetiştirme noktasında catışmalı bir iletişime neden olmaktadır.
Sonuc olarak; sağlıklı ve hayata guvenle bakabilen ve kendi kendine yetebilen cocuklar yetiştirmenin en temel yolu cocuğumuzu sağlıklı bir aile ortamında ve doğru iletişim modelleri ile bir arada tutarak yetiştirmektir. Birbirinden farklı anne baba tutumları ile cocuğumuza yaklaşırız yukarıda bahsettiğimiz modellerden birini benimseyebildiğimiz gibi bir kacından da ceşitli parcalar alarak cocuğumuza yaklaşabiliriz.

[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]