Ana baba tutumlarıAna-Baba Tutumları
Ana-baba tutumları, cocuğun kişiliğinin oluşumunda ve karakterinin bicimlenmesinde buyuk onem taşır. Ana-baba tutumu, gelişmekte olan cocuğa ornek model oluşturacağından cocuğun kişilik oluşumunu etkiler ve ozdeşim modellerinden edindiğini benzer tutumları sergilemesiyle ortaya koyar. Uyumlu ve ozgur bir aile ortamı icinde, tutarlı ve sağlıklı ilişkiler icinde yetişen cocuk, ozerk bir birey olarak yetişkin yaşamına ulaşabilir (Yavuzer, 2009). Ana-baba cocuğun en uzun sure ve en yakın etkileşimde bulunduğu kişilerdir. Cocuk kulturel değerlerini, temel alışkanlıklarını gelişim gorevlerine karşı yaklaşımlarını aile ortamında kazanır. Cocuğun olumlu bir benlik tasarımı oluşturmasında yeterlilik duygusu kazanmasında ana-babası ile etkileşimi sırasında aldığı geri bildirimler cok onemli rol oynar (Akkaya, 2008). Ergenlerin coğu yaşamlarında durağanlık ve yapılanmışlığa buyuk gereksinim duymaktadırlar. Davranışların uzun vadeli sonuclarını duşunmedikleri icin rehberlik ve disipline muhtactırlar. Bu sebeple karşılaşılması olası sorunlarla etkili bicimde bas edebilmeleri icin ana babanın ilgi ve yakınlığına duydukları gereksinim cok yuksektir (Altuğ, 2004). Ergenlik donemindeki ergen uzerinde var olan ana-baba tutumu, ergenin gelişimini yoğun bir şekilde etkilerken, yapılan baskılar ve sınava donuk olarak tekrarlanan ana-baba davranışları, ergeni ister istemez tukenme durumu ile karşı karşıya bırakmaktadır. Aşırı bir sınav yuku altında yorulan ergen, ana ve babasının da tutumları ile ya daha fazla bunalmakta ya da kolay bir şekilde bu yorucu surecten zaferle ayrılmaktadır.
Ana-baba tutumları, cocuğun kişiliğinin oluşumunda ve karakterinin bicimlenmesinde buyuk onem taşır. Ana-baba tutumu, gelişmekte olan cocuğa ornek model oluşturur ve cocuğun kişilik oluşumunu bu şekilde etkiler. Uyumlu ve ozgur bir aile ortamı icinde, tutarlı ve sağlıklı ilişkiler icinde yetişen cocuk, ozerk bir birey olarak yetişkin yaşamına ulaşabilir (Yavuzer, 2009). Anne baba tutumlarının sağlıklı ve işlevsel olması, onların kendisiyle barışık, huzurlu, dengeli ve birbirlerine karşı sevgi ve saygı duymalarına bağlı olmaktadır. Bu ortamı; anne babanın kendi cocukluk yıllarında baskılı ya da aşırı gevşek eğitimle buyutulmeleri, eşlerin mutsuz ilişkisi, sosyo-ekonomik duzeyin duşukluğu, genc yaşta cocuk sahibi olma durumu olumsuz yonde etkilemektedir (Candemir, 2000). Cocuğun icinde yaşadığı topluma uygun bir birey olarak yetişmesi once aile cevresinde sağlanmaktadır. Her ne kadar cocuk buyudukce ailenin dışındaki okul ve akran gruplarından oluşan cevre onu etkilemeye başlarsa da, cocuğun kişilik gelişimi uzerinde ana-baba tutumlarının etkileri onemini korumaya devam etmektedir (Bilal, 1984). Cocuk dunyaya geldiği an ilk etkileşimde bulunduğu kişiler aile bireyleri ve ozellikle ana-babasıdır. Bu etkileşim cocuğun tum yaşamı boyunca devam eder. Aile cocuğun kişilik yapısının oluşmasında ana-baba etkisinin onemli bir yeri ve değeri vardır (Yorukoğlu,1989).
Ana-babalar cocuklarını yetiştirirken ceşitli yontem ve metotlar kullanmaktadırlar. Bu metotlar cocuğa ve cocuğun o anda sergilediği davranışa gore değişim gostermektedir. Ana-babalar bir taraftan cocuklarının kendi kendini kontrol etme becerisini geliştirmeyi amaclarken, diğer taraftan kendi başına karar vermesini kısıtlayıcı davranışlar sergilerler. Bu celişki icinde kalan ana-baba, ceşitli davranış bicimlerinin yoğun olarak yaşanması ile farklı gruplaşmalara yol acmaktadır. Bunları farklı kategoride incelemek mumkundur Bircok ana-baba eğer cocuk zorlanmazsa iyi eğitim verilemez duşuncesindedirler. Oysa ana babalar davranışları ile cocuklarına modeldirler. Eğer cocuklarına değer verirlerse, onlara karsı acık olurlarsa, cocuklarının duygularını paylaşırlarsa, kendi duygularını cocukları ile paylaşırlarsa, cocuklarını oldukları gibi kabul ederlerse, yetenekleri doğrultusunda gelişmelerine olanak sağlarlarsa ve cocuklarının yapmak istemediklerini kendileri yapmazsa, cocuklarda daha sonraki yıllarda diğer bireylerle kurdukları iliksilerde bu tarzda davranırlar. Ana-babalar bu tarzda davranışları ile hem cocuklarının kişilik gelişimine olumlu etkide bulunmuş olurlar hem de bir model olurlar (Demiriz ve Oğretir, 2007).
Ana-baba tutumlarıyla ilgili literaturde kac ceşit ana-baba tutumu olduğunu belirlemeyi amaclayan araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmaların daha cok ana baba tutumlarını olcen olcme araclarını geliştirmeyi amaclayan calışmaların olduğu dikkati cekmektedir. Turkiye’de ergenler ve genc yetişkinler icin Kuzgun (1973) uc tur ana baba tutumu belirlemiştir. Bunlar; otoriter, koruyucu ve demokratik ana baba tutumlarıdır. Aşağıda bu ana baba tutumlarının genel ozellikleri ozetlenmiştir.
a. Otoriter Ana-Baba Tutumu
Otoriter anne-baba, cocuğa olan sevgisini cocuk istenilen şekilde davrandıkca, şartlı olarak gosterir. İstenen davranışlar da coğunlukla geleneklere ve daha ust otoritelerce saptanmış kurallara uygun olanlardır. Otoriter kişiliğin temel nitelikleri olan dogmatik duşunce tarzına yatkın olduğundan, cocuk ile dil alışverişinde bulunmaz. İstek ve emirlerin tartışmasız yerine getirilmesini ister. Aksi halde, ceza soz konusudur (Kuzgun 1972).
Otoriter ana-babaya sahip ergenler anne-babanın istediğinden farklı davrandıklarında dışlanacaklarını bildiklerinden ve cezalandırılma korkusundan dolayı boyun eğerler. Boyle ailelerde yetişen cocuklar duygu ve duşuncelerini daha cok bastırırlar. Bu ailelerde yetişen gencler, ofke ve kızgınlık duygularını acık bir bicimde ifade edemezler coğu zaman cocuğun istenmeyen davranışları ana-baba tarafından dayakla engellenebilir. Cocuk ve ergenin fiziksel olarak cezalandırılması ve ofke duygularının bastırılması onlarda pasif saldırganlık yaratır (Kulaksızoğlu, 2007).
Otoriter ana-babanın olduğu ailede uygulanan sıkı disiplin kuralları, eğitimde cezaya başvurulması cocuğun duşuk ozguvenli, kaygılı ve norotik bir kişilik geliştirmesinde onemli etken olmaktadır. Bunların yanı sıra ana-babaları otoriter olan genclerin cevrelerine koru korune uyan, başarılı ancak sosyal konularda kendilerine daha az guvenli, depresyona, sucluluğa ve madde kullanımına daha yatkın oldukları belirtilmektedir (Kuzgun ve Eldeleklioğlu, 2005).
b. Demokratik Ana-Baba Tutumu
Demokratik ana-baba cocuğa karşı icten ve koşulsuz sevgi duyar. Cocuğun ilgi ve ihtiyaclarına karşı hassastır. Ozerk davranmasına izin verir. Cocuğa kendini istediği zaman kullanabileceği bir kaynak olarak sunar ve aile kuralları hakkında bilgi verir. Demokratik ana-baba cocuğunu denetmekten kacınır, amacına ulaşmak icin baskı yerine mantık ve manipulasyonu kullanır (Baumrind, 1966).
Demokratik anne-baba tutumuna sahip ebeveynler, cocuğunu disipline etmek amacıyla onu sevgiden mahrum bırakmazlar. Sevgiyi bir yaptırım aracı olarak kullanmazlar. Cocuğa aile icinde eşit haklar tanırlar. Cocuğun fikirlerini acıkca ifade etmesi desteklenir ve bu konuda cesaretlendirilir. Ozellikle cocuklarına hoşgoru ve sevgi gosterme demokratik ana-babaların temel davranışlarındandır. Bu ana-babalar aile icinde sevgi gosterme davranışları acık olarak sergilenir (Kulaksızoğlu 2007). Demokratik ortamlarda buyuyen cocukların zihinsel gelişmeye daha yatkın oldukları, demokratik ortamın cocuğa sadece ozgurluk olanağı tanımakla kalmayıp, aynı zamanda onu kendini anlatmaya ve denetim kazanmaya da ozendirdiği ortaya cıkmaktadır. Boyle bir ortamda yetişen cocuklar hareketli, saldırgan, korkusuz ve bağımsız olmaktadır (Eldeleklioğlu 1996).
c. Koruyucu Ana-Baba Tutumu
Koruma/himaye etme normal bir anne-baba tutumudur. Ancak kollama ve koruma davranışını cocuğun kendini gercekleştireceği faaliyetleri engelleyecek şekilde yaygınlaştırmak “aşırı himayeci” olarak davranmak demektir. Bu tutumu sergileyen ebeveyn, cocuğun gelişimine has ozgurlukleri kazanmasını engelleyecek şekilde ona nasıl davranması, neleri yapması gerektiğini dikte ettirir. Bu anne-babalar cocuklarını kendilerinin bir uzantısı gibi gormekte ve onlarla duygusal yoksunluklarını gidermek istemektedirler. Bu aileler cocuğun anne-babasının kontrolunde daha cok tutulmakta, bağımsız ve ayrı bir birey olma yolundaki cabaları ebeveyn tarafından daha cok engellenmektedir. Bu anne-babalar cocuklarını kendilerinin bir uzantısı gibi gormekte ve onlarla duygusal yoksunluklarını gidermek istemektedirler. Bu aileler cocuğun anne-babasının kontrolunde daha cok tutulmakta, bağımsız ve ayrı bir birey olma yolundaki cabaları ebeveyn tarafından daha cok engellenmektedir (Kulaksızoğlu 2007).
Koruyucu anne-baba tutumunun beraberinde getirdiği en yaygın davranışlar ise; cocukla surekli birlikte olmak ya da cocuğa surekli bebek muamelesi yapmaktır. Bu tur tutumların bir diğer sonucu da; aşırı hoşgoru biciminde ortaya cıkar. Koruyucu anne-baba tutumunun cocuk uzerindeki etkisi ise; cocuğun bağımlı bir kişilik geliştirmesine yol acmasıdır (Cuceloğlu, 1991).
Ayrıca Yavuzer (2009)’a gore farklı ana-baba tutumlarını altı ana başlıkta toplamak mumkundur. Bunlar:
a. Baskılı ve otoriter tutum
b. Gevşek tutum
c. Dengesiz ve kararsız tutum
d. Koruyucu tutum
e. İlgisiz ve kayıtsız tutum
f. Guven verici, destekleyici ve hoşgorulu tutumdur.
Kaynakca
Akkaya, S. (2008). Ortaoğretim (lise) oğrencilerinde rekabetci tutum ile ana-baba tutumları arasındaki ilişki duzeyi. Sakarya Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı. Yayımlanmamış Yuksek Lisans Tezi.
Altuğ, D. (2004). Cocukluktan Yaşlılığa Kendilik Değeri. Başkent Universitesi İletişim Fakultesi, Haberal Eğitim Vakfı. Ankara: Matus.
Baumrind, D. (1966). Effects of authoritative parental control on child behaviors. Child Development, 37, 887–907.
Eldeleklioğlu, J. (1996). Karar stratejileri ile ana-baba tutumları arasındaki ilişki. Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Eğitimde Psikolojik Hizmetler Ana Bilim Dalı. Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Candemir, F. (2000). Anne baba tutumlarının cocukluktaki benlik kavramı uzerine etkisi. Cuceloğlu, D. (1991). İnsan insana. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Demiriz, S. ve Oğretir, A. D. (2007). Alt ve ust sosyo-ekonomik duzeydeki 10 yaş cocuklarının anne tutumlarının incelenmesi. KastamonuEğitim Dergisi, 15, (1), 105–122.
İstanbul Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu.Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Kulaksızoğlu, A. (2007). Ergenlik psikolojisi. (9. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Kuzgun, Y. (1972). Ana-baba tutumlarının kendini gercekleştirme duzeyine etkisi. Hacettepe Universitesi Eğitim Enstitusu Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı. Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Kuzgun Y. (1973). Ana- baba tutumlarının bireyin kendini gercekleştirme duzeyine etkisi. Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5 (1), 57–70.
Kuzgun, Y. ve Eldeleklioğlu, J. (2005). Rehberlik ve psikolojik danışmada kullanılan olcme aracları ve programlar dizisi.Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Yavuzer, H. (2009). Ana-baba ve cocuk. (20. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yorukoğlu, A. (1989). Değişen toplumda aile ve cocuk. (3.Baskı). İstanbul. Ozgur Yayın Dağıtım.

[h=2]Mersin Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]