”Kendimi cok kotu hissediyorum, huzursuz ve sinirliyim. Aslında ben bu değilim. Araba kazası altı ay once oldu, ama hala arabaya bindiğimde kendimi guvende hissedemiyorum, o kadar korkuyorum ki, mumkun olduğunca yolculuk etmemeye calışıyorum. Kaza anı kafamda tekrar tekrar canlanıyor, bir turlu kafamdan cıkaramıyorum, hatta geceleri kabus şeklinde, kazayı tekrar tekrar yaşıyorum. Bunlardan cok yoruldum artık.”

”Hayat hakkındaki goruşlerim değişti, neden bize oldu diye duşunmekten kendimi alamıyorum. Olen arkadaşımı kurtarmak icin daha fazlasını yapabilirdim diye kendimi sucluyorum. O anı, tekrar tekrar yaşıyorum, ”keşke bunu yapsaydım”, ”keşke şunu yapsaydım” diye duşunuyorum.... bazan, cok moralsiz ve gergin oluyorum...bir turlu gevşeyemiyorum ve cok korkuyorum, olebilirdim diye duşunuyorum,..... geleceği duşunemiyorum....., kendimi caresiz hissediyorum...”

Eğer, siz de travmatik bir olay yaşadıysanız, bunlara benzer duygularınız olmuş olabilir.

Bu kitapcık, psikologlar tarafından, size bu tepkilerinizi anlamada ve bunlarla başa cıkmada pratik yontemler sunmak uzere hazırlanmıştır.

Travmatik olay nedir?
Travmatik bir olay, gunluk olağan olayların dışında olan ve kişiyi derinden rahatsız eden bir olaydır.

Bircok olay boyle bir etki gosterebilir. Bu, bir yangın, kaza, hırsızlık, saldırı, olum gibi travmatik bir olaya tanık olmak veya, bircok insanı kapsayan bir felaket veya sizi, arkadaşlarınızı veya ailenizi, kapsayan kişisel bir olay olabilir.

Travmatik bir olaydan sonra kişiler nasıl tepki gosterirler?
Aşağıdakiler, travmatik bir olaydan sonra tecrube edebileceğiniz duygulardan bazılarıdır. Genel olarak, kişilerin tepkileri aşağıdaki uc gurupta toplanabilir:

Travmayı kafanızda tekrar yaşamak.
Travmayla ilgili veya hatırlatan şeylerden kacınmak.
Daha fazla gergin, huzursuz veya her zamankinden daha tetikte olmak.
Bunalımda olmak, ağlamak.
Bu duygulardan herhangi birini tecrube edip etmediğinizi anlamak size yardımcı olabilir.


Travmayı kafanızda tekrar yaşamak
Kafanızda travmayla ilgili istenmeyen goruntuler veya anılar yaşamak (genelde bunlara gecmişe donuş (flashback) denir).
Travma ile ilgili rahatsız edici veya sizi korkutan başka şeylerle ilgili ruyalar gormek.
Travmanın tekrarlandığını hissetmek - travmayı cok kuvvetli olarak, tekrar yaşamak.
Size travmayı hatırlatan olaylarla veya duygularla karşılaştığınızda, cok rahatsız, huzursuz olmak.
Size travmayı hatırlatan olaylar veya anılarla karşılaştığınızda, orneğin, kalp carpıntısı, baş donmesi gibi, rahatsız eden fiziksel tepkiler tecrube etmek.
Travmayla ilgili olaylardan kacınmak ve hissizleşmek
Travmayla ilgili duşunce, duygu ve konuşmalardan kacınmak.
Size travmayı hatırlatan, yer, kişi ve olaylardan kacınmak.
Travma ile ilgili şeyleri hatırlayamamak.
Hayata kusmek, cevrenizdekilerden ayrı hissetmek veya her zamanki duygularınızı hissedememek.
Normal bir geleceğinizin olmayacağını duşunmek - sanki odunc alınmış bir zamanı yaşıyor gibi hissetmek.
Her zamankinden daha gergin ve huzursuz olmak
Kızgın veya huzursuz hissetmek.
Konsantre olamamak.
Uykuya dalmada zorluk cekmek.
Her zaman tetikte olmak ve kolayca korkmak.
Travma sonrası bunalımı bizi en az dort farklı şekilde etkileyebilir:

Ne hissettiğimizi.
Nasıl duşunduğumuzu.
Vucudumuzun nasıl calıştığını.
Nasıl davrandığımızı.
Duzenli bir şekilde tecrube ettiğiniz duyguların yanına bir carpı işareti koymak, nasıl hissettiğinizi anlamanıza yardımcı olabilir:

Ne hissediyorsunuz?
Endişeli, rahatsız, huzursuz hissediyor, korkuyorsunuz.
Cok kotu bir şey olacakmış gibi hissediyorsunuz.
Gergin, kasılmış, ucurumun kenarında, karışıksınız.
Gercek değilmiş gibi, tuhaf, hayalde gibi, herşeyden uzaksınız.
Bunalımdasınız.
Vucudumuzda neler olur?
Kalbimiz daha hızlı carpar.

Goğsumuz sıkışır.
Kaslarımız gergin/kasılmış olur.
Yorgun, tukenmiş hissederiz.
Vucudumuzda ağrılar olur.
Başımız doner.
Panik oluruz.
Bunalım, moral bozukluğu olur.
Kızgın oluruz.
Ağlarız.
Nasıl duşunuruz?
Surekli endişeleniriz.
Konsantre olamayız.
Gecmişe donuş tecrube ederiz, travma goruntuleri kafamızda canlanır.
Travma sebebi olarak kendimizi suclarız.
Olayın tekrar olacağını duşunuruz.
Karar veremeyiz.
Pişmanlık, utanc veya kin duyarız.
Duşuncelerimiz karışır.
Sinirli veya huzursuz hissederiz.
Midemiz calkalanır.
Uyku/kabus sorunumuz olur.
Urkek oluruz.
Neler yaparız?
Aşağı yukarı dolanırız.
Bize travmayı hatırlatan şeylerden kacınırız.
Oturup gevşeyemeyiz.
Kişilerden kacınırız.
Tek başımıza kalmaktan kacınırız.
Kişileri tersleriz ve huzursuz oluruz.
İlişkilerimizi bozarız.
Daha cok icki ve/veya sigara iceriz.
Başkalarına daha bağımlı oluruz.
Yaygın duşunceler
”Benim sucumdu”.

”Dağılıyorum”.

”Kalp krizi gecireceğim”.

”Bu olay beni kontrol ediyor”.

”Dayanamıyorum”.

”Bayılacağım”.

”Neden benim başıma geldi?”.

”Artık bir anlam bulamıyorum”.

Travmaya neden bu kadar yoğun tepki gosteriyoruz?
Travmanın, bizim ustumuzde duygusal olarak, bu kadar yoğun bir etki bırakmasının, bircok sebebi vardır.

İlk olarak, hayatın genelde: bizim icin belli bir şekli, anlamı ve amacı olması, ve korunur ve guvenli olması gibi, hayat hakkındaki temel inanclarımızı sarsar. Bizim kendimizle ilgili olan inancımız sarsılmış olabilir, kriz anında beklediğimizden veya istediğimizden cok farklı bir tepki vermiş olabiliriz.

İkinci olarak, travma aniden ve habersiz gelir. Bu yeni duruma alışmak icin zamanımız olmaz. Bu, genelde normal olarak yaşadığımız durumların cok dışında olan bir durumdur ve bu durumda neyle karşılaştığımızı veya nasıl hareket edeceğimizi bilemeyiz. Oleceğinizi hissetmiş olabilirsiniz, cevrenizdekiler olmuş olabilir, ve siz şokta olabilirsiniz. Tehlike karşısında, travmaya sıkıca tutunursunuz, bu belkide, aynı tehlikeye tekrar duşmemek icin, bir nevi savunma olabilir. Sonuc olarak, yukarıda tanımlanan, travma sonrası tepkilerini gosterebilirsiniz.

Travmayı atlatmak icin neler yapabilirim?
Tecrube ettiğiniz tepkilerin, travma sonrasında cok yaygın olduğunu ve bir ”zayıflık” veya ”dağılma” olmadığını anlamak cok onemlidir. Aşağıdaki oneriler, size travma sonrası tepkileriyle başa cıkmada yardımcı olabilirler. Size yardımcı olmada tanımladığımız şeyler:

Travmayı anlamaya calışmak
Gecmişe donuş ve kabuslarla başa cıkmak
Gergin olmayı, huzursuzluğu ve kızgınlığı yenmek
Kacınmayı aşmak
Duşuk morali yenmek
1.Travmayı anlamaya calışmak
Gercekte olanlar hakkında, mumkun olduğunca fazla bilgi edinmeye calışın. Bu size parcaları birleştirmenizde ve olayı bir butun olarak gormenizde yardımcı olacaktır. Bu iyileşme surecine yardımcı olabilir.

Eğer, olay başkalarını kapsıyorsa, onlarla konuşup, olayla ilgili ne duşunduklerini sorun. Olayı yaşayan başka kişiler, kurtarma ekibinden olanlar, yoldan gecenler, size olaya daha geniş olarak bakmanızda yardımcı olabilirler. Kurtarma ekibindekiler, genelde bu şartlar altında, size yardımcı olamaktan memnun olurlar.

Başkalarıyla beraber olayı duşunmeniz size yardımcı olabilir. Travmanın, hayat hakkındaki duşuncelerinizi değiştirdiğini duşunebilirsiniz, başkalarıyla konuşmak, nasıl duşunduğunuzu tanımlamanızda size yardımcı olabilir.

Bazı kişiler arkadaşlarıyla, eşleriyle veya bir aile bireyi ile konuşurlar, diğerleri de aile doktorlarına gidip, konuşma terapisine başvurabilirler. Daha başkaları ise, duygularını yazmanın faydalı olduğunu keşfedebilirler.

Yaşadığınıza anlam vermek icin, ne gibi şeyler yapmanız gerektiğini bulmak icin biraz duşunun. Oturup, aşağıdakilerle ilgili, bazı fikirlerinizi bir kağıda yazın:

*Daha fazla bilgi almak icin konuşacağınız kişileri.

*Olayı tartışabileceğiniz kişileri.

*Kendi kendinize yapabileceğiniz şeyleri, orneğin, tecrubelerinizi yazmak.


2.Gecmişedonuş ve kabuslar
Bircok insanın travmayı yenme yontemleri, olayı duşunmemeye calışmaktır. Bu doğal gibi gorunse de, her zaman sorunu cozmez. Kişiler, istemedikleri, onları rahatsız eden travma ile ilgili goruntulerin (gecmişe donuş) kafalarından cıkmadığını ve travma ile ilgili kotu ruya ve kabuslardan kurtulamadıklarını fark edebilirler.

Her gun, bu tatsız anılar ve kabusları tekrar hatırlamak icin, birkac dakika harcamanın, kabus ve gecmişe donuşu azaltan en etkili yaklaşımlardan biri olduğu duşunulmektedir.

Bircok kişi, her gun 20 dakika ayırıp, olanları sakince duşunduklerinde, veya birisiyle bu konu hakkında konuştuklarında, veya duşuncelerini kağıda doktuklerinde, istenmeyen gecmişe donuşlerin ve kabusların yavaş yavaş zayıfladığını ve etkilerinin azaldığını fark etmişlerdir. Eğer, kabus goruyorsanız, bunu yatağa yatmadan hemen once yapmanın yardımcı olduğunu goreceksiniz.

Bunu yapmak, olayların size hakim olmasındansa, sizin olaylara hakim olmanıza yardımcı olacaktır. Yaşadığınız travmayı hatırlarken, şimdiki durumunuzdaki olumlu yonler ustunde yoğunlaşmayı hatırlamak onemlidir.

Aşağıdaki yaklaşımları deneyin:

1.Kabuslarınızın ve gecmişe donuş tecrubelerinizin ayrıntılarını yazın.

2.Olanları hatırlamak icin zaman ayırın. Bu guvenli ve sakin bir ortamda olmalıdır.

3.Şu andaki durumunuzda, olumlu şeyler bulun: orneğin, ”Ben kurtuldum ve hala buradayım”, ”Bana destek olacak iyi arkadaşlarım var”, ”Şimdi yeni bir gelecek planlamaya başlayabilirim”.

3.Gerginliği, huzursuz olmayı ve kızgınlığı yenmek
Gerginlik, huzursuzluk ve kızgınlık travma sonrası tepkiler arasında cok yaygındır. Nefessizlik, kalp carpıntısı, hızlı nefes almak, baş donmesi, ve kasların kasılması gibi fiziksel belirtiler de olabilir. Fiziksel etkilerden kurtulmak icin aşağıdaki yolları deneyin.

Fiziksel belirtilerin yoğunluğunu azaltmak icin, gerginlik belirtilerini erkenden fark edip ”yılanın başını kucukken ezmek” gerekir.

Gerginlik belirtilerini erkenden fark ederseniz, rahatlama teknikleri kullanarak, huzursuzluğun ciddi boyutlara cıkmasını engelleyebilirsiniz. Bazı kişiler, egzersiz yaparak, muzik dinleyerek, televizyon seyrederek veya kitap okuyarak rahatlayabilirler.

Başkaları icin ise, takip edilecek bir dizi eksersiz daha faydalı olur. Bazı kişiler, gevşeme veya yoga kurslarına gitmenin cok faydalı olduğunu duşunurler, bazıları ise kasetleri faydalı bulurlar. Gevşeme kasetini, aile doktorunuzdan temin edebilirsiniz, aynı zamanda dukkanlarda da bircok farklı gevşeme kasetleri mevcuttur.

Gevşeme, her beceri gibi, zaman ve emek isteyen bir hunerdir. Aşağıda tanımlanan eksersizler, derin kas gevşeme tekniklerini anlatmaktadır, Bircok kişi, bunları, genel gerginlik ve huzursuzluğun azaltılmasında faydalı bulmuşlardır.

Derin kas gevşemesi - once bunların nasıl yapıldığını anlamak ve sonuc olarak iyice oğrenmek gerekir. Buna rahatsız edilmeyeceğiniz, rahat, sessiz, sıcak bir yer secmekle başlayın. Başlamak icin, gunun kendinizi en rahat hissettiğiniz bir zamanını secin. Yere yatın, rahat olun ve gozlerinizi kapatın. Birkac dakika nefes alıp vermenize yoğunlaşın, yavaş ve sakin bir şekilde nefes alın: iki-uc ve nefesinizi verin, iki-uc. ”Sakin” ve ”rahat” kelimelerini, nefes verirken, kendi kendinize tekrarlayın. Gevşeme eksersizleri, size farklı kas guruplarınızı rahatlamada yardımcı olur, size once germeyi, sonra da rahatlamayı oğretir. Gerinirken, nefes almalı, rahatlarken de nefesinizi vermelisiniz. Ellerinizle başlayın, bir elinizi sıkıca yumruk yapın. Bunun eliniz ve kolunuzun alt kısmındaki kaslarda yarattığı baskıyı duşunun.

Birkac dakika buna yoğunlaşın, sonra elinizi gevşetin. Baskı ve rahatlama arasındaki farkı gorun. Hafif bir karıncalanma hissedebilirsiniz, bu rahatlamanın bir işaretidir.

Diğer elinizle aynı şeyi yapın.

Her kas gurubu gevşettiğinizde, kasların gevşemişken nasıl hissettiklerini duşunun. Gevşemeye calışmayın, sadece gerginlikten kurtulmaya calışın. Kaslarınızı gevşetebildiğiniz kadar gevşetin. Gerginken ve gevşemişkeki farkı duşunun.Şimdi bunu vucudunuzdaki farklı kaslar icin deneyin. Kaslarınızı birkac saniye kasın sonra gevşetin. Nasıl olduğunu anlamaya, sonra da gerginlikten kurtulmaya calışın.

Kas guruplarıyla calışırken aynı sırayı izlemek faydalıdır.

Eller - yumruğunuzu sıkın, ve gevşetin.
Kollar -dirseklerinizi bukun ve kollarınızı gerin. Ozellikle kollarınızın ust kısmında, gerginliği hissedin. Unutmayın, bunu birkac saniye yapın ve gevşeyin.
Boyun - başınızı arkaya doğru bastırın ve bir yandan obur yana yavaşca yuvarlayın. Gerginliğin nasıl hareket ettiğini hissedin. Sonra başınızı, rahat bir durumda one getirin.
Yuzunuz - burada birkac tane kas vardır, ancak, alnınız ve cenenizde yoğunlaşmak yeterlidir. Once kaşlarınızı catar gibi aşağa doğru indirin. Alnınızı gevşetin. Aynı zamanda, kaşlarınızı kaldırıp, sonra gevşeyin. Şimdi cenenizi sıkın, gevşettiğinizdeki farkı anlayın.
Goğus - derin bir nefes alın, birkac saniye nefesinizi tutun, ve gerginliği fark edin, sonra gevşeyin. Nefes alıp vermenizi normale getirin.
Karın - karın kaslarınızı sıkabildiğiniz kadar sıkın ve gevşeyin.
Kalcalar - kalcalarınızı sıkın, ve gevşetin.
Bacaklar - bacaklarınızı gerin ve ayaklarınızı yuzunuze doğru uzatın. Ayak parmaklarınızı hareket ettirerek hareketi bitirin.
Bir arkadaşınızın hareketlerin nasıl yapılacağını size okumasını faydalı bulabilirsiniz. Cok zorlamayın, olayları akışına bırakın.

Gevşemeyi en iyi şekilde kullanabilmek icin:

Hergun eksersiz yapmalısınız.
Gunluk olaylarda gevşeme tekniklerini kullanmalısınız. Kaslarınızı sıkmadan gevşemeyi oğrenmelisiniz.
Bazı gevşeme yollarını, zor durumlarda uygulamalısınz, orneğin, yavaş nefes almak gibi.
Daha rahat bir hayat tarzı edinmelisiniz.
Bu gevşeme eksersizlerini, aile doktorunuzun kasetinde bulabilirsiniz.

Unutmayın, gevşeme bir tekniktir ve başka her teknik gibi oğrenilmesi zaman alır. Gevşemeden sonra ve once ne kadar sinirli olduğunuzu, birden ona kadar bir değerlendirme kullanarak yazın.

Kontrollu nefes alma
Fazla nefes alma, kişi huzursuz, kızgın veya gergin olduğunda sıkca rastlanan bir durumdur. Bu nefes alıp vermelerinde değişiklikler olduğu anlamına gelir. Boğulduklarını duşunup, nefes almada zorluk cekebilirler veya cok hızlı nefes alıp vermeye başlayabilirler. Bu da baş donmesine ve dolayısıyla huzursuzluğun artmasına sebep olur.

Bunu yapıp yapmadığınız anlamaya calışın ve nefes alıp vermenizi yavaşlatın. Duzenli bir şekilde ”al iki-uc, ver iki-uc” ritmine girmek, nefes alıp-vermenizi normale getirecektir. Bazıları, bu eksersizi yaparken, saatin saniye gostergesini kullanmayı yararlı bulabilirler. Başkaları ise, kağıt torba veya ellerinin icinde nefes alıp-vermeyi faydalı bulabilirler. Bunun etkili olması icin hem ağzınızı hem de burnunuzu kaplamanız gerekir.

Kağıt torba icinde veya yavaş nefes alıp-vermenin, nefesinizi normale getirmesi icin en az uc dakika boyunca yapılması gerekir.

Dikkat dağıtma
Dikkatinizi belirtilerden başka yerlere verirseniz, genelde belirtilerin yok olduğunu fark edersiniz. Cevrenize bakın. Eşyaları ayrıntılı bicimde inceleyin, araba plakalarını, insanların ne ceşit ayakkabı giydiklerini, konuşmaları. Yine, belirtilerin azalması icin kendinizi en az uc dakika oyalamanız gerekir.

Gevşeme teknikleri, nefes eksersizleri ve dikkati dağıtma yontemi huzursuzluğu azaltmada faydalıdır, ancak bu arada, huzursuzluğun, ne tehlikeli, ne de zararlı olmadığını anlamak da cok onemlidir. Bu teknikleri kullanmasak bile, kotu hicbir şey olamaz. Huzursuzluk bize zarar veremez, ancak rahatsız edebilir. Bu teknikler rahatsızlığımız azaltmada yardımcı olabilir.

Kızgınlık
Kızgınlığınız hakkında cevrenizdekilerle konuşmak faydalı olabilir. Sonucta kızgınlığınız onlara değil, ama bazan onlar da bu kızgınlıktan paylarını alabilirler. Onlara kızgınlığınızın başınıza gelenlerden dolayı olduğunu anlatın. Onlardan bu durum gecene kadar sabırlı olmalarını isteyin ve olayları kişisel almamalarını soyleyin.

4.Kacınmaile başa cıkmak
Travmatik bir tecrubeden sonra, kacınma farklı şekillerde ortaya cıkabilir.Bu, travma hakkında konuşmaktan kacınma, travma ile ilgili can sıkıntısı, veya aynı zamanda, size travmayı hatırlatan herşeyden ve herkesten kacınma şeklinde de olabilir. Bu kacınma sizin, travmayı geride bırakmanıza ve ”ilerlemenize” engel olur ve bazı durumlarda normal hayatınızı surdurmenize de engel olabilir.

Kacınmaya calıştığınız şeyleri anlamaya calışın, bu şeyleri bir kağıda yazmak faydalı olabilir.

Bu korkularla başa cıkmak icin kendinize kucuk hedefler secin. Biz buna ”endişe merdiveni” deriz. En cok kortuğumuz şeyler en başta, en az korktuğumuz şeyler de en sonda yer alır.

Bu orneği incelemek faydalı olabilir.
Mary bir bankada calışırken, silahlı bir tutsaklık yaşadı. Şimdi, kucuk ofisi olan ve halka hizmet sunan hicbir yere gidemiyor, icinde saldırı ile ilgili bir haber olabilecek butun televizyon proramlarını seyretmekten ve gazeteleri okumaktan kacınıyor. Mary aşağıdaki ”endişe merdiveni” ni oluşturmuştur:
En az korktukları:
1.Saldırı ile ilgili gazeteleri okumak.
2.6 haberlerini dinlemek.
3.”Crime Watch”u (suclarla ilgili bir program) izlemek.
4.Yakınındaki kucuk bir bankanın dışında beklemek.
5.Yakınındaki kucuk bir bankaya girmek.
6.Kalabalık bir yerdeki bir bankaya girmek.
7.Saldırının olduğu bankaya girmek.
En cok korktukları
Mary birinci basamaktan başlayıp yavaş yavaş yedinci basamağa doğru tırmanacaktır. Her yeni basamağı tırmandığında, endişelerinin yavaş yavaş azaldığını ve kacınma olayını yendiğini fark edecektir.
Unutmayın, korktuğunuz durumun icinde olmak onceleri cok zor gelebilir, ancak bu durumda bir sure kalmayı başarırsanız, yavaş yavaş daha sakin hissedeceksinizdir.

5.Travma sonrası moral bozukluğunu yenmek
Travma sonrası moral bozukluğu cok yaygındır. Bu da bazan, kendini değersiz hissetme, kendine guvenin azalması, caresizlik ve sucluluk gibi duygulara sebep olabilir.

Moral bozucu veya olumsuz duşuncelerle savaşmak cok onemlidir. Travma sonrası kişiler, kendilerinden, hayatlarından ve geleceklerinden umudu keserler. Bu duygulara yenik duşmeyin. Aşağıdakileri yapmayı deneyin:

Moralinizin duşuk olduğu zamanları tespit edin.
Boyle zamanlardaki tatsız duşuncelerinizi yazın.
Bu duşuncelerle, onlara karşı fikirler ureterek başa cıkmayı deneyin. Arkadaşlarınıza, kendileri hakkında boyle olumsuz duşunseler, neler soyleyeceğinizi duşunun. Bu ozellikle sucluluk hissettiğiniz zaman cok onemlidir.
Hafta boyunca yapmaktan hoşlandığınız veya yapmayı başardığınız şeylerin bir listesini tutmak yararlı olabilir. Bu size hayatınızdaki olumsuz duşuncelerden cok olumlu duşunceler ustune yoğunlaşmanızı sağlayacaktır.

Hareket gerektiren şeyler yapın
Fiziksel aktiviteler ozellikle yararlıdır. Yuruyun, koşun, bisiklete binin, ip atlayın: hareketliliğinizi arttırmak kendi hakkınızda daha iyi duşunmenizi de sağlayabilir. Başangıc olarak, her gun veya her iki gunde bir, 15-20 dakikalık bir aktivite planlayın. Bu tip fiziksel aktiviteler, gercekten de, kendinizi daha zinde hissetmenizi sağlayacaktır ve moralinizi de duzeltecektir.

Sizi ilgilendiren bir şey bulun ve buna zaman harcayın. Genelde yapmaktan hoşlandığınız şeyler ustune yoğunlaşın ve her gun bunlara zaman ayırın. Yeni bir uğraşı edinmeyi yararlı bulabilirsiniz. Bazı kişiler, resim yapma, şiir yazma veya muzik calmak gibi, kendilerini anlatabildikleri, yaratıcı aktivitelerin, onlara iyi geldiğini ve kendilerini daha iyi hissettiklerini fark etmişlerdir.

Kendinize dikkat edin
Moral bozukluğunuzla başa cıkmak icin, icki, aşırı şekilde sakinleştirici veya yasal olmayan uyuşturuculara yonelme isteğine karşı cıkın. Bunlar anlık olarak size kendiniz iyi hissettirebilirler, ancak, kısa zamanda sizin icin daha buyuk sağlık ve psikolojik sorunlara sebep olabilirler. İyi beslenin, iyi beslenme sağlığınızı koruyacak ve dolayısıyla iyileşme surecini kolaylaştıracaktır.

Normalde yemekten ”zevk” aldığınız şeyleri yeyin.

6.Ne zaman daha fazla yardım istemeliyim?
Burada size verdiğimiz onerilerin faydalı olmuş olduğunu umuyoruz. Travmayı takibeden sıkıntılar genelde zamanla kaybolur. Ancak, bu konuda fazla ilerleme kaydetmediğinizi duşunuyorsanız, sorunlarınızı cozme konusunda daha başka yardımlar da mevcuttur. Ozellikle, iş performansınız veya ilişkileriniz etkileniyorsa, sorunlarla başa cıkamadığınızı hissediyorsanız veya kendinize zarar vermeyi duşunuyorsanız, bu yardımlara başvurmak iyi bir fikirdir. Birkac aydan sonra, hissettiklerinizde bir ilerleme kaydetmediyseniz, daha başka yardımlara başvurmayı duşunmek yerinde olur.

7.Daha fazla yardım icin nerelere baş vurabilirm?
Oncelikle aile doktorunuzla konuşmak en iyisidir. Doktorunuz, size yardımcı olabilecek, mevcut yerel hizmetlerle ilgili bilgi verebilir. Aynı zamanda, hemşire veya ziyaretci sağlık memuru da size yardımcı olabilir.

Victim support