1-ANTİPSİKOTİK (NOROLEPTİK) İLACLAR:Antipsikotik ilaclar beyinde dopamin ve seratonin adı verilen maddelerin etkilerini değiştirerek gorev yaparlar.Bu ilaclar kullanım şekillerine,etki ve yan etki şekillerine gore sınıflandırılabilirler.Kullanım şekillerine gore baktığımızda kabaca uc şekilde ayırabiliriz.A-Sadece ağızdan alınabilen antipsikotik ilaclar bunlar:Mellerettes,Melleril,Stilizan,Burunon,Lepon ex,Dogmatil,Norofren,Risperdal,Zyprexa,Sulpir.B-İğne formunda olanlar:Norodol,Largactil,Clopixol,Fluanxol,Prolix ine.C-Depo formu olanlar:Clopixol,Prolixine,Fluanxol gibi ilacların 15 gun boyunca vucutta etkili olan depo şekilleride vardır.Bu antipsikotik ilacların etkileri gibi yan etkiler de uzun sure devam eder.Bu ilaclar ozellikle duzenli ilac kullanımında sorunları olan hastalarda kullanılır.Etki şekillerine gore sınıflanırken bu tablo goz onune alınarak hareket edilir.Bu ilacların eş değer dozunun bir taraftan sakinleştirici etkisi artarken diğer taraftan antipsikotik etki denilen psikotik bozukluk veya şizofreniye etkili gucu azalmaktadır.Bu nedenle zaman zaman farklı gruplar icinden ilaclar birlikte kullanılabilmektedir.Bu ilaclarda yan etkilerine gore iki temel gruba ayrılırlar.1-Uyku verici,sersemlik,tansiyonduşmesi,idrar tutukluğu,cinsel problemler daha fazla yapanlar:Largactil,Melleril,Leponex,Zyprexa,Risper dal 2-Hareket bozuklukları:Yerinde duramama,katılık,maske yuz daha fazla yapanlar:Norodol,Prolixine,Clopixol,Fluanxol,Norof rendir.Şizofreni hastalarında temel olarak uc nedenden dolayı antipsikotik ilaclar kullanılır.Bu etkileri kısaca şoyle sıralayabiliriz.1-Antipsikotik etki
sikotik yaşantılar denilen;Hayal gorme,ses işitme,yanlış duşunceler,dikkatini toplamada gucluk,duşunce ve konuşmada bozukluklar,garip ve nedensiz davranışlar gibi coğu zaman hastayı ve cevresini de rahatsız eden durumu duzeltmek amacıyla ilac kullanılır.2-Sakinleştirci etki:Uykusuzluk,gerginlik,taşkınlık,kaygı durumu,huzursuzluk,aşırı hareket ve kontrolsuz davranış durumunda bu etkisinden yararlanılır.3-Hastalığı onleyici etki:Hastalığın alevli donemlerinin tekrarlanmasını,yatışların onlenmesini,nukslerin şiddetinin azaltılmasını,hastalığın oluşturduğu dikkat azalması,duşuncede yavaşlama,oğrenmedezorlukla belirgin olan bilişsel bozuklukları azaltmayı hedefler.Antipsikotik ilacların yan etkileri de 3 grupta toplanabilir.1-Hareket bozuklukları 2-Metabolik dolaşım ve sorunları 3-Diğerleri;Hareket bozuklukları ilac kullanımı ardından kısa zaman saatler ve gunler icinde sonar ortaya cıkanlar ve gec donemde ortaya cıkanlar diye ayrılabilir.Noroleptik ilac alımını takiben ilk gunler icindeki yan etkiler;Kasılma,Katılık,Huzursuzluk,Hareketlerde yavaşlama,Yerinde duramama,Kucuk adımlarla yurume,Titreme,Maske yani donuk yuzdur.Gec donemde ortaya cıkan yan etkiler ise:İstemsiz kas hareketleri,dilde ağızda oynamalar,yerinde duramama,yatamama,yılansı vucut hareketleri.Metabolik yan etkiler ise:Ağız kuruluğu,salyada artma(leponex),kabızlık,ishal,iştah artışı,kilo alma,baş donmesi,terlemede artma,beyaz kan hucrelerinde azalma(leponex),memelerden sut gelmesi(galaktore) diğer başlık altında toplanan yan etkiler ise:Cabuk yorulma,Cinsel bozukluklar,Kilo alımı,Gorme bozuklukları,Adet duzensizliği,Nobet gecirme,Noroleptik maliyn sendrom,Carpıntı,Deri dokuntuleridir.Bunların icinde ozellikle onem taşıyan durum sebepsiz (herhangi bir infeksiyon veya ateş yukselmesine neden olabilecek diğer tıbbi sorunlar) ateş yukselmesi ile giden noroleptik maliyn sendromudur.Kısa sure icinde en yakın sağlık kuruluşuna başvuru yapılması lazımdır.Yan etkilerle karşı karşıya kalındığında yapılması gerekenler 1-Telaşa kapılmayın 2-Bu durumun gecici bir yan etki olduğunu duşunun ve hastanıza bilgi verin.3-Mumkunse kendi doktorunuza veya tedavi gorduğunuz birimin nobetci doktoruna ulaşın.4-Eğer uzakta iseniz kullandığınız ilacların listesi ile birlikte en yakın sağlık kuruluşuna baş vurun.5-Uygun onlemlere rağmen ilacların vucutta kalma surelerine bağlı olarak bu etkilerin bir sure daha devam edeceğini bilin. 2-ANTİDEPRESAN İLACLAR:Secici olmayan monoamin geri alım inhibitorleri:Bunlar Tofranil,Anafril,Laroxyl,Tolvon,Desyrel,Ludiomil,S erzone,İnsidon,İnsomindir.Bu grup ilacların buyuk kısmı Trisiklik anti depresanlardan oluşur ve bazı yan etkileri vardır.100 hastadan ortalama 7'sinde bu yan etki gorunur.1-2 hafta icinde bunların bir coğu ortadan kalkar.Bunların bazıları:Bulantı,kusma,ağız kuruluğu,gorme bozukluğu,kabızlık,sık idrar yapma veya idrar yapma zorluğu,carpıntıdır.Secici serotonin geri alım inhibitorleri ise
rozac,Depreks,Zedprex,Lustral,Seralin,Serdep,Faver in,Seroxat,Cipram,Efexor,Stablon,Remerondur.Bu grup antidepresanların yan etkileri diğer gruba gore daha azdır ve coğu ilk 2 hafta icinde gorulur.İlac kesildikten sonra ortadan kalkar.Bunların bazıları:Bulantı,kusma,sıkıntı hali,ishal,uyku hali,baş ağrısı,uykusuzluk,cinsel işlev bozukluğudur.3-ANTİSİYOLİTİK (SIKINTI GİDERİCİ) İLACLAR:Xanax,coğu yeşil recete ile verilir.Diazem,Rivotril,Tranxilene,Lidanil,Buspon, Ativan,Nervium,Librium,Luminaldir.Deri dokuntuleri,sersemlik hali,uyku artışı,kilo alma,sinirlilik gibi yan etkileri olabilir.En onemli yan etkisi uygunsuz ve doktor kontrolu olmadan alındığında oluşan bağımlılık ve kotuye kullanımdır.Bu nedenle diğer tum ilaclar gibi doktor kontrolunde alınmalıdır.4-ANTİKOLİNERJİK VE YAN ETKİ AZALTICI İLACLAR:aKİNETON,Benadryl,Dideraldir.Ozellikle noroleptiklerin oluşturduğu hareket ve bozukluklarının azaltılmasında ve giderilmesinde kullanılan ilaclardır.5-DUYGU DURUM DUZENLEYİCİLER:Lithuril,Tegretol,Karbalex,Karazepi n,Depakin,Lamictaldir.Şizofrenide diğer tedavi yontemlerine gelince: 1-ELEKTRO KONVULZİF TEDAVİ (EKT,ŞOK):Bu konuya uzmanlar tartışmalı bir konu demektedir.Daha once EKT alanların %90'ı tekrar EKT tedavisi alabileceğini soylemektedir.Az eğitimli ileri yaştaki,hic EKT yapılmayan hastalar EKT ye karşı yeni ilaclar EKT kullanımını azaltmıştır.Peki nasıl bir yontem? Başa iki yanlı yerleştirilen elektrotlar ile (200-1000 miliamperlik 2-3 sn suren,ancak %1'i beyne ulaşan devamlı akımla) 20-30 sn Jeneralize tonik klonik konvulsiyon oluşuyor.Hastalar once,EKG,EEG,AC grafisi ve kan tetiklerinin de yapıldığı dahili muayneden geciyorlar. Bu arada ilacları kesiliyor ya da azaltılıyor.6-8 arası bir aclık doneminden sonra,kısa sureli anestezik maddeler ve kas gevşeticiler veriliyor.Tedavi ekibi,psikiyatrist,anestezi uzmanı,hemşire ve hasta bakıcıdan oluşuyor.Peki kimlere EKT yapılır.Depresyon,Şizofreni,Manik epizod,Tıbbi hastalık,İlac kullanamama,Gebelik,Surdurum tedavisi olarak (haftada bir) Etki mekanizması ise:Beyinde oluşan elektriksel nobet ile hemisfeler arası dengenin yeniden duzenleniyor olması ve anormal aktivite tekrar baskılanıyor şeklinde goruşler vardır.Reseptor ve ikincil haberci sistemlere etkileri var.Bir başka goruşe gorede antidepresanlara benzer etki gosteriyor.Yan etkileri:Mortalite her tedavi icin binde 2,her hasta icin yuzde 1 ve gecici bellek bozukluğu,en sık gorulen yan etkidir.Baş ağrısı,kas ağrıları tedavi sonucu gorulebilir.Uygulama şemasına gelince:Haftada 3 kez,gun aşırı,toplam ortalama 7 kez yapılır.Kontrendikasyonlar,kafa ici yer kaplayan lezyonlar,mi,anevrizmadır. 2-BİREYSEL PSİKOTERAPİLER,GRUP TEDAVİLERİ:A-Bireysel pikoterapiler:Tek başına kullanılamaz,ilac tedavisi ile birlikte olmalı ve guven ilişkisi ilac kullanımında uyarımı arttırır.Her hasta icin kendine ozgu yaklaşımlar olmalı.Guvenli terapotik,iletişim,yedek ego,gerceğe yonelimli,destekleyici terapi,terapi sıklığı ve suresi değişkendir.B-Grup tedavileri:Yatan ayakta hastalara uygulanır.En az bireysel psikoterapiler kadar etkilidir.7-12 uyeli gruplar,haftada 1 kez toplanır.1 saat surer.Hastalara semptomları ile başa cıkmada yardımcı olur.Kişiler arası etkileşimin artması hedeflenir.Destekleyici yaklaşımla grup dışı iletişimde teşvik edilir.Sosyal beceri eğitiminde;Etkili konuşmada temel ilkeler,bir sohbeti başlatmak,surdurmek,sonlandırmak,sorun cozme teknikleri,şizofreni nedeni ile yekın cevre ile yaşanan sorunlar(hastalığı saklama,ailenin eleştirel tutumu),Hastalık belirtilerinin cevreyle ilişkilerde yarattığı sorunlar(paranoid duşunceler gibi)Okulu bırakma ya da kayıt dondurma ve ya işe başlama,bırakma gibi onemli olaylar oncesinde grubun goruşunu alma,İşyeri ya da okulda yaşanan sorunlar gibi konular ele alınır.Sohbet edebileceğimiz yeni insanlarla nerede karşılaşabiliriz?Bu kişilerin sohbet etmeye istekli olup olmadığını nasıl anlarız?Yeni tanıştığımız biriyle sohbete nasıl başlayabiliriz?Gibi soruların cevabı aranır.İstanbul Tıp Fakultesi Psikiyatri Ana Bilim Dalı Psikotik Bozukluklar Araştırma Programı halen 3 Şizofreni hasta grubu bu tarzda calışmaktadır.Bu yazıyı hazırlarken değerli Prof.Dr.Alp Ucok'un fikir ve yazılarından faydalanarak bu yazıyı yazdım burdanda şahsım adına cok değerli Prof.Dr Sayın Alp Ucok'a şukran ve saygılarımı sunuyorum.Siz sabredip bu yazıyı okuyan değerli okuyucularada huzur dolu,mutluluk dolu,sağlık dolu guzel gunler diliyorum.Hoşcakalın
