Carl Lewis'in ilacı

Umit Sinan Topcuoğlu

Dunya'nın en hızlı adamı olarak tanınan Amerikalı atlet Carl Lewis, spor hayatını bıraktıktan sonra eklem ağrılarından şikayet etmeye başlayıp doktora başvurmuş; doktor da unlu atlete zencefilden elde edilen antiromatizmal bir ilacı omur boyu kullanmayı tavsiye etmiş.

Şimdi Carl Lewis, bu ilacı rutin olarak kullanıyor ve eklem ağrılarından şikayet eden herkese, ozellikle de sporculara tavsiye ediyormuş.

Modern tıp, zencefilin sindirimi ve dolaşımı duzenlediğini, taşıt tutmasına ve anesteziye bağlı bulantı ve kusmaları onlediğini, soğuk algınlığı ve ateşe iyi geldiğini, romatizmaya karşı kullanılabileceğini kabul ediyor. Orneğin, Londra'da St. Batholomew Hastanesi'ndeki bir klinik calışma, anesteziden cıkan hastaların bulantı ve kusma belirtilerini onlemede zencefilin antiemetik (kusmayı onleyici) ilaclardan daha etkili olduğunu ortaya cıkarmış.

Bugun eczanelerde zencefilden elde edilmiş antiromatizmal, antiemetik ilaclar bulunabiliyor.
Modern tıbbın bu kabulunde, geleneksel tıbbın binlerce yıllık deneyimlerinin payı inkÂr edilemez.


Geleneksel tıpta zencefil
M.O. 3217'de yazılmış bir Cin farmakopesinde bitkisel ilaclar arasında zencefilin de adı geciyor.
Geleneksel Hint tıbbının maddî tedavi yontemlerinden bahseden 2700 yıllık kutsal kitabı Ayur Veda'da zencefilin ic organları kuvvetlendirdiği, sindirimi duzenlediği yazılı.

Geleneksel Turk tıbbına ilişkin tarihî eserlerde de zencefilin bir ilac olarak kullanımından bahsediliyor. Fatih Sultan Mehmed doneminin unlu hekim ve cerrahlarından şerefeddin bin Ali'nin "MucerrebnÂme" adlı denenmiş ilaclar risalesinde yer alan bazı ilacların bileşiminde zencefil bulunuyor. 16. yuzyılın unlu hekimlerinden NidÂi'nin ve 17. yuzyılın başlarında hekimbaşılık makamında bulunmuş olan Salih bin Nasrullah'ın kitaplarında da zencefilden elde edilmiş ilaclara rastlanıyor.

Zencefil, Osmanlı padişahları icin ozel olarak hazırlanan kuvvet macunlarının coğuna da girmiş. Ornek olarak Sultan 1. Abdulhamid icin ozel olarak hazırlanmış kuvvet macunu gosterilebilir. Bu macun, 35 dirhem sinÂmeki, 5 dirhem uzerlik tohumu, 5 dirhem corekotu, 4 dirhem kabuksuz badem, 5 dirhem rÂziyÂne, 24 dirhem zencefil, 24 dirhem karanfil, 24 dirhem gunluk, 24 dirhem mastaki karışımının dovulup elekten gecirildikten sonra bal ile karıştırılması ile elde ediliyormuş.

Bugun Cinli ve Hintli hekimler, geleneksel tıbbın tedavi yontemlerini kucumsemeyip, bir cok bitkisel halk ilacı gibi, zencefil preparatlarından da yararlanmaya devam ediyorlar. Ozellikle ısıtıcı, vucuttan toksinleri atıcı, ateş duşurucu, oksuruğu azaltıcı, bulantı ve kusmayı onleyici ve sindirimi duzenleyici olarak... Bunun yanında akut romatizmal hastalıklarda, bazı dolaşım bozukluklarında, zehirlenmelerde de zencefil preparatları hekimlerce tavsiye ediliyor.

Turk halk hekimliğinde de zencefil daha cok soğuk algınlığına karşı ısıtıcı, oksuruğe karşı goğsu yumuşatıcı, karın ağrısını giderici, bulantı ve kusmayı onleyici, aromatik (iştah acıcı) ve kuvvet verici olarak bilinip kullanılıyor. Orneğin, soğuk algınlığına karşı 10 gr. zencefil, 5 gr. havlıcan, 5 gr. karanfil, 10 gr. tarcın karıştırılıp 1.5 litre suda bal ve nobet şekeri ile kaynatılıyor; soğuduktan sonra iciliyor. 1 avuc ıhlamur, 1 avuc adacayı, 2 cay kaşığı toz zencefil karışımını cay gibi demleyip akşamları icmek de, soğuk algınlığına karşı yararlı kabul ediliyor.

Zencefilli halk ilaclarının hazırlanışını deneyimli aktarlardan, yani baharatcılardan ve piyasada bulunabilecek ciddî fitoterapi kitaplarından oğrenmek mumkun.

Aktarlar, zencefili kurutulmuş kokler ve toz halinde satıyorlar. Turkiye'de zor bulunan taze zencefili, ıstanbullular, Beyoğlu'ndaki Balık Pazarı'ndan temin edebilirler.


Baharat olarak zencefil
Geleneksel ve modern tıbbın kullandığı bir bitkisel ilac olan zencefil, aynı zamanda Dunya mutfaklarında itibar goren bir baharat... Ozellikle Cin ve Hint mutfağında, tıbbî yararları da goz onunde bulundurularak, zencefilin bir cok yiyecek ve iceceğe katıldığı gorulur. Dondurmalara, marmelatlara, keklere, turşulara bile...

Orneğin, Hindistan'da zencefilli havuc turşusu yapılır. Bunun icin gerekli malzemeler şunlar: 1 kg. havuc, 6 diş kıyılmış sarmısak, 2 yemek kaşığı hardal tohumu, 2 cay kaşığı kimyon tohumu, 2 cay kaşığı toz zencefil, 1 yemek kaşığı biber, sirke ve tuz. Yapılışı da şoyle: Kaynatılan suda pişmiş havuclar dilimlenip tuzlanır. Bir gun bekletildikten sonra havuclar ve diğer malzemeler, sirke ile karıştırılır. Birkac gun bekletilince, havuclar baharat tadı alır. Boylece, turşu yapılmış olur.

Hindistan'da her yıl yaklaşık 50 bin ton taze zencefil yemeklerde kullanılarak tuketilir.
Cinliler, ozellikle kırmızı veya beyaz et yemeklerine zencefil katmadan edemezler. Zencefilin yemeğe tat katması yanında etin hazmını kolaylaştırdığını kabul ederler.
Şifalı sayılan butun baharatlar gibi zencefilin de yiyecek ve iceceklere yeterli miktarlarda katılması halinde hastalıklardan koruyucu olacağı bilinir. Ancak, ozel tıbbî bir etki beklendiğinde, yiyecek ve icecekten ayrı olarak belirli bir miktarda alınması gerektiği unutulmamalı.

Turk mutfağında zencefil
Turkiye'de zencefilin yemeklerde kullanılması, Cin'de veya Hindistan'daki kadar yaygın değil. Ama, bazı yore mutfaklarında zencefilli yemekler var. Orneğin, Sivas yoresine ait kızartma koftesi veya kadınbudu koftesi diye bilinen kofte turune zencefil girer. Yine aynı yoreye ait kara kofte diye bilinen bir başka kofte turunde de baharat olarak zencefil kullanılır.

Zencefil, Turkiye'de cacığa da girer. Zencefilli cacık icin malzeme olarak, 1 adet iri salatalık, yarım kilo yoğurt, 2 baş soğan (kıyılmış olarak), 1 diş sarmısak (ezilmiş olarak), 1 fincan zeytinyağı, 1 fincan sirke, 1 su bardağı ince doğranmış dereotu, 1 tatlı kaşığı karabiber, 1 tatlı kaşığı zencefil ve tuz gerekir. Cacığın hazırlanışı ise şoyle: Once salatalık ince doğranır. Bir tavada ısıtılan zeytinyağına kıyılmış soğanlar katılır. Tava kapatılarak buğulanmaya bırakılır. Sonra sarmısak ve salatalık eklenir. Bunun uzerine sirke dokulur. Tava hafif ateşte 5 dakika tutulur. Daha sonra soğumaya bırakılan karışım mikserde pure haline getirilip yoğurt ile karıştırılır. Buna da zencefil, karabiber ve tuz eklenir. Son olarak ince kıyılmış dereotu cacığın uzerine serpilir.

Zencefilli bir vejetaryen yemeği
Cin ve Hint lokantalarının, vejetaryen lokantalarının yaygınlaşması, Turkiye'de zencefilin yemeklerde kullanılmasını teşvik etmekte. Vejetaryen lokantalarının monulerinde yer alan zencefilli yemeklerin biri zencefilli kızarmış tofu. Bu yemek icin 1 paket tofu (yaklaşık 400 gr.), 3 dal taze soğan, buyukce bir parca taze zencefil veya 1 tatlı kaşığı toz zencefil, 6 yemek kaşığı soya sosu, 1 yemek kaşığı beyaz şarap, 1 yemek kaşığı bitkisel yağ, 1 fincan su gerekir. Yemek şoyle hazırlanır: Yağ, tavada orta ateşte ısıtılır. Kup şeklinde doğranmış tofu, sararıp biraz sertleşinceye kadar yağda kızartılır. Daha sonra kÂğıt havlu uzerinde yağ suzdurulur. Soya sosu, beyaz şarap ve su birlikte kaynatılır. Buna cok ince doğranmış taze zencefil veya toz zencefil katılır. Karışım bir kez daha kaynatıldıktan sonra kızarmış tofu da eklenip 3-4 dakika kısık ateşte pişirilir. Son olarak yemeğin uzerine ince kıyılmış taze soğan serpilir.

Zencefilli bir sıcak icecek
Turkiye'de rağbet goren zencefilli iceceklere ornek olarak da Hint cayı gosterilebilir. Soğuk kış gunlerinde garantili bir ısıtıcı olan bu cay şoyle hazırlanır: Bir caydanlıkta kaynatılmış 4 fincan suya buyukce bir parca taze zencefil veya 1-2 kok kuru zencefil, 1 cubuk tarcın (yaklaşık 3 cm.), 4 kakule tanesi, 3 diş karanfil, 1-2 yaprak taze nane katılır. Caydanlık ateşten alınıp kapağı kapalı olarak 15 dakika bekletilir. Daha sonra 2 yemek kaşığı siyah cay eklenir. Karışım, bir kez daha kaynatıldıktan sonra 5 dakika kısık ateşte tutulur. Suzuldukten sonra esmer şeker veya bal ile tatlandırılır. Arzuya gore suzmeden sonra caya sut de katılabilir. Tatlandırıcı olarak bal kullanılacaksa, cayın biraz ılınmasını beklemek gerekir.

Vucuda sıhhat ve ağıza tat veren zencefilden yararlanmak icin, Carl Lewis gibi, eklem ağrılarından şikayet etmeyi beklememeli...

-alıntıdır-