TARİHCE:

Kaya Tırmanışı icin belli bir tarih vermek mumkun değil. Kimileri tırmanmanın tarihinin milyonlarca yıl oncesine dayandığını soyler. Muhtemelen vahşi bir hayvandan kacan ilkel atalarımız bu sporun ilk uygulayıcılarıydı. İnsanlık ilerledikce, Mont Blanc, Everest tırmanışları birer efsane olarak tarihteki yerlerini aldı. Herbiri birer mihenk taşı olan bu tırmanışlar sırasında, teknolojinin bugunku kadar ileri olmadığını duşunursek, zirveyi bulan sporcuların hayatta kalmalarının bile ne denli buyuk mucizeler olduğunu gorebiliriz.Yine de zamanla, ve malzemelerdeki teknolojik gelişmelerle tırmanış ve dağcılık branşlara ayrılarak, bugun her biri başlı başına bir spor dalı olarak kabul gordu.

Kaya Tırmanışının başlangıcına kesin bir tarih veremesek de 100 yıllık bir gecmişi olduğu kabul ediliyor. 1970'ler boyunca fransızların etkisi ile bu sporda bazı değişiklikler oldu. Yapay duvarların kullanılması ise, gelişimde şimdilik bir ara durak. Yapay duvarla birlikte yeni yarışma sistemleri ortaya cıktı. Hız ve zorluk.

Hız yarışlarında, iki yarışmacı aynı anda tırmanmaya başlar. Duvarın tepe noktasındaki zile ilk dokunan diğerini eler. Bu yontemle, kalan son yarışmacı kazanır. Diğer yarış sisteminde ise, yarışmacılar kendi rotalarını belirleyip, yaptıkları hareket kombinasyonlarına ve sectikleri rotanın zorluk derecesine gore değerlendirilirler.

MALZEME:

Kaya Tırmanışı belki de en fazla malzemeye ihtiyacınız olan sporlardan biri. Şimdi bu malzemeleri tanıyalım

Sikkeler:
Kaya catlaklarına cakılarak emniyet alınan metal civilere sikke denir. Sikkeler; profil, universal, bıcak, yaprak ve halkalı iniş sikkeleri olarak sınıflandırılabilir. Profil sikkeler, geniş catlaklarda, universal sikkeler her turlu catlakta guvenle kullanılır. Yaprak sikke, derinliği az olan catlaklarda, halkalı iniş sikkeleri ise inişlerde kullanılır.
Sikkeler yumuşak ve sert olmak uzere iki ceşittir. Yumuşak sikkeler catlağın şeklini alır ve 500 kg yuk ceker, sert sikkeler ise catlak icinde eğrilmeden ilerler ve 2500 kg yuk ceker.

Takozlar:
Değişik şekillere sahip metal bir uc ve buna bağlı ip veya telden oluşan bir sapı olan takozlar kayadaki catlaklara yerleştirilerek ve saplarına karabin takılarak kullanılırlar. Sikkelere oranla daha hafif ve takılması kolay olduğu icin kayalara zarar vermez ve cekic kullanımı gerektirmezler.

Takoz Sapları:
Genel olarak kucuk başlıklı takozlarda tel saplar, daha buyuk başlılarda ise ip saplar kullanilir. Tel saplı takozların avantajı takılıp cıkartma kolaylığıdır. Ancak bu tip takozlarda sapın esnek olmaması sebebiyle tırmanıcının ipteki ani bir hareketi ile yerinden cıkabilirler. Oysa ip saplı olanlar daha esnektir.
Genel bir kural olarak, ip gecme deliğinin capı 6 mm'den kucuk takozlara tel sap takilir, cunku daha ince ipler duşme anında şoku taşıyamaz.
İp takılan takozlarda ipe mutlaka cift balıkcı duğumu atılmalı ve tırmanıcının ağırlığını taşıyıp taşımayacağı test edilmelidir.
Karabinler: :Kilitli veya kilitsiz olabilir. İyi bir karabin hafif ve guclu olmalıdır. UIAA standart damgasi bulunmalı ve kac kg cekebildiği uzerinde yazmalıdır. Kapıları cok iyi acılıp kapanmalıdır.

İpler:
Ana ipler belirli bir esnekliğe sahip olduklarından "dinamik ipler" olarak adlandırılırlar.Yardımcı ipler ise statiktir, yani esnemezler. İpler tam ve yarım olmak uzere iki cesittir. Tam iplerin capi 10 mm'den buyuktur ve tektirler. Yarım iplerin capı ise tahmin edeceğiniz gibi 10 mm'den kucuktur ve cifttir. En cok capı 8- 8.5 mm olan ipler kullanılır.

Kask:
Kask her tur tırmanış sırasında kullanılması gereken bir malzemedir. Tırmanıcıyı yalnız yukarıdan duşecek taşlardan değil, duşme sırasında başta meydana gelebilecek yaralanmalardan da korur.

Kaya Tırmanış Ayakkabıları:
Kaya tırmanışları spesifik ayakkabıların kullanılmasını zorunlu kılar.Bunların bir kısmı hafif ve esnek, bir kısmı daha sert ve ağırdır. Surtunme faktorunun onem taşıdığı duz ve kısa duvarlarda hafif ve esnek, daha az eğimli ve uzun tırmanışlarda sert ve ağır ayakkabılar tercih edilmelidir.

NEREDE YAPILIR?

Turkiye
Adından da anlaşıldığı gibi kayalık yerlerde ve yapay tırmanış salonlarında. Gebze yakınında, Tavşanlı Koyu'ndeki Ballıkayalar Kanyonu İstanbul'a yakın olan cok populer bir yer. Bilecik'te Osmanlı ve Pelitozu, Fethiye'de Faralya ve Antalya'da Akyarlar ulkemizde kaya tırmanışının yapıldığı başlıca yerler.
Ancak dağcılık eğitimsiz yapıldığı zaman trajik sonuclara yol acabilecek bir spor olduğu icin once ciddi bir eğitim almak şart. Temel bir eğitimden sonra yapacağınız top-rope (tecrubeli birisi tarafından doşenmiş yukarıdan emniyetli bir rotada) tırmanışlar tamamen tehlikesiz ve son derece haz verici olabiliyor.

Dağcılık eğitimi nerede alınır?
Universitelerin dağcılık kulupleri kaya tırmanışı eğitimi veren en guvenilir yerler. İTU, ODTU, Yıldız, Akdeniz ve Cukurova Universiteleri bu konuda yardımcı olabilir. Ayrıca Turkiye Dağcılık Federasyonu'nun da kaya tırmanışı eğitimi var. Son yıllarda sayısı hızla artan ozel kuruluşlar da, tırmanmak icin bir başlangıc adresi olabilir. İstanbul'da Doğa Sporları Merkezi (DSM), Adrenalin, Ankara'da Explorer ve İzmir'de Dağcı size yardımcı olabilecek guvenilir adresler.

Dunyada..
İlle de Turkiye sınırlarını aşmak istiyorsanız dunyada en cok ziyaret edilen tırmanma noktalrını da aşağıda sizin icin sıraladık:
El Capitan, Red River Gorge, Garden of the Gods, The Gunks, Little Cottonwood Canyon, New Jack City, Rumney, American Fork Canyon, Jackson Falls, Wichita Mountains. Serbest Kaya tırmanışcılarının cenneti ise Sierra Nevada'da bulunan Yosemite Vadisi'dir. En fazla tırmanış noktasına sahip ulkeler ise; A.B.D. (Kaliforniya, Colorado, Utah), İngiltere, İspanya, Avustralya, Belcika, Canada.

FAYDALI BİLGİLER:

 Kaya tırmanışı yapmaya başlamadan once dengenizi sağlamayı, ayak ve ayak bileklerini guclendirmeyi, teknikler hakkında bilgilenmeyi ve dikkatinizi toplamayı cok iyi şekilde oğrenmelisiniz.

 Sporu oğretecek olan uzmanları cok iyi dinlemelisiniz. Ellerin ve ayakların nasıl kullanılacağını ve bir hareketi yaptıktan sonra genellikle bir daha geri donuşun olmayacağını sakın unutmayın.

 Bu sporu yaparken dikkatli duşunmek ve ani karar vermemek zorundasınız. Pratik ve aynı zamanda zeki hareketlerde bulunmak gerek.

 Bir de, aklınızda bulunsun; dağlarda tepelerde cep telefonunuz cekmeyebilir. Boyle durumlarda bir Thuraya telefon işinizi gorur.

 Kaya tırmanışı derslerine başlamadan en az 3 hafta once, fitness ve egzersiz calışmaları yapmak daha avantajlı olacaktır. Spor yapmaya alıştığınız takdirde, cok daha esnek bir vucuda sahip olduğunuzu ve dersler sırasında zorlanmadığını goreceksiniz. Egzersizler sırasında ozellikle kardiovaskuler calışmalara daha fazla ağırlık vermelisiniz.

 Esnek bir vucuda sahip olabilmek icin, vucudun alt ve ust kas bolgelerini daha fazla calıştırmalısınız.

 Ve yine esnek bir vucuda sahip olabilmek icin, haftada en az 2 kez, vucudu esnetme calışmaları yapmalısınız.

 Free-solo asla hava atmak icin yapılmamalıdır. Her spor gibi.

Kategoriler:

Kaya tırmanışı kendi icinde cok sayıda bolume ayrılıyor. Herbiririnin kendine gore teknik ve zorlukları var.

Bouldering:
Sadece kaya tırmanış ayakkabısı ve toz torbası kullanılır. Bouldering, kaya tırmanışına yeni başlayanlar icin olduğu kadar, tecrubeli tırmanıcılar icin de iyi bir antremandır. Teknik, lokal dayanıklılık, kuvvet, kuvvete dayanıklılık gibi tırmanışa buyuk etkisi olan becerileri geliştirme olanağı verir.

Top-Rope:
İpli tırmanışlar icinde en guvenlisidir. Tırmanışcı duştuğunde herhangi bir şok yaşamaz, duşuş sadece bir kac santimdir ki bu da ipin esnemesinden oturudur. Tırmanış ipi rotanın tepesindeki istasyondan gecerek tırmanışcıya gider, diger ucu da emniyet alan kişidedir. Tırmanışcı tırmandıkca ipte olusan boşu emniyetci alır.

Antrenman icin bouldering'ten sonra en verimli yontemdir. Duşme kaygısı olmayan tırmanışcı bir cok hamleyi rahatlıkla deneyebilir.

Free Climbing (Serbest Stil):
Serbest Stilde tırmanış gunumuzde en populer cıkış turu sayılabilir, tırmanışcı yukselmek icin asla yapay tekniklere basvurmaz, ip sadece tırmanışcıyı herhangi bir duşuşte tehlikeden korumak icin kullanılır. Free Climbing ile Free-Soloing bir cok kişi tarafından karıştırılır.

Free-Solo:
İp veya herhangi bir emniyetten yoksun olarak sadece kaya tırmanış ayakkabısı (kimi zaman cıplak ayak) ve toz torbası kullanılarak yapılan tırmanış turudur. Free-Solo'da yapılan bir hata buyuk ihtimal ile olum getirir. Bu stilde bir cıkış kesinlikle cok guclu bir psikolojik kontrol gerektirir. Panik, korku vb. duygulara kapılan bir free-soloist'in sonu muhtemelen duşuşle noktalanan bir yasamdır.

Sport Climbing:
Free Climbing (Serbest Stil)'den tek farkı emniyet aletlerinin daha onceden rotaya yerleştirilmiş olmasıdır. Tırmanışcıya sadece quickdraw ya da diğer adı ile express takmak kalır. Tırmanıcıya sadece yukseldikce ipi expres'lerin ucundaki karabinden gecirmek kalır.Bu stil bir tırmanış, traditional climbing (Aletli Tırmanış)'den cok daha guvenlidir. Lider tırmanışcının rotada alet takacak yer aramasına gerek kalmaz, boylece enerjisini sadece trmanış icin kullanır.

Trad Climbing:
Trad, traditional kelimesinin kısaltılmasından gelmektedir. Tırmanışcının emniyet aletlerini kendisinin yerleştirdiği free-stil ve/veya aid-stil tırmanış turudur. Lider tırmanışcının yerlestirdiği emniyet aletleri (takoz, hexantric, sikke vb.) takipci tırmanışcı tarafindan toplanır. Emniyet aletlerinin yerinden cıkma veya patlama riski trad climbing'i sport climbing'den riskli kılar.

Aid Climbing (Yapay Tırmanış):
Gunumuzde sadece free (serbest) stilde tırmanılması mumkun olmayan uzun duvar cıkışlarında kullanılmaktadır. Artificial Climbing de denilir. Bu tarz bir tırmanışta lider, yukselmek icin cesitli aletlerden faydalanır (ornegin ip, sikke, jumar, hook, ip merdiven vb.) Herhangi bir cıkışta lider tırmanıcının sikkeye basması veya sikkeyi tutması cıkışın yapay sayılması icin yeterli sebeptir.
Yapay tırmanışta zorluk dereceleri A1 ile A5 arasinda değişmektedir. Zorluk A5'e kaydıkca lider tırmanıcının duşuşu olumculluğe yaklaşır. A5 olan bir rotada aletler sadece tırmanıcının yukunu taşıyacak kadar gucludur, herhangi bir duşuş şokunu kaldırma şansı yoktur.