M.O. Xll. Brigler adı verilen toplulukla başlar.
M.O Vll. Bithynialılar hakimiyetinde,

M.O 547-46 Lidya prenslikleri

Vll.yy-560 Justinianos koprusunun Bizans İmparatoru 1. justinianos tarafından sakarya (sangarios) ırmağı uzerine yapımı

Xl.yy. Sakaryayı ortadan ikiye bolen Sakarya Nehri,. Selcuklu ve Bizanslıları hudut kaleleri ile (Seyifler, Harmantepe, Domuztepede, Tersiye Tepeleri, K.Mahmudiye, Adiye, Kurtkoy, Cobankale, Paşalar, Mekece) muhafaza kontrol kuleleri şeklinde birbirinden ayırıyordu

1071 Selcuklu donemi
1313 Geyve-Mekece-Akhisar (Pamukova) ve yoresindeki kalelerin Osmanlılar tarafından ele gecirilişi

1323 Umurhan Beyliğinin bağlı Akyazının Konuralp tarafından fethi.

1324 Sapanca Golunun batısında bulunan Ayan Koyunu zapteden ve Osmanlı tarafından izmit yoresine gorevlendirilen Akcakocanın Sapanca Golu ile bugunku Adapazarı yoresini Osmanlı Beyliğine kazandırması

XlX,yy. Kırım Savaşı, Şeyh Şamil olayı ve Osmanlı-Rus savaşı sonucunda bolgede multeci akımı olmuştur.

XlV.yy. İlk yarısında yarısında yore Konuralp tarafından ele gecirilerek gunumuzde kentin mahallelerinden biri olan "Tığcılar Karyesi (koyu)" adıyla kurulması, Adapazarı,Soğutlude birleşen Sakarya Nehri ile Sapanca Golunun gideyeni Carksuyu arasında bir adayı andırdığı ve bir Pazar yeri olarak kurulduğundan,adını buradan almıştır.


İDARE VE YERLEŞİM (ADAPAZARI)

1536 Koy
1559 Kaza (Ada kadılığı)
1646 Nahiye
1658 Koy (Tığcılar Karyesi)
1692 Kaza
1701 Sapancaya bağlı bir koy
1742 Nahiye
1837 İzmit sancağına bağlı bir kaza (ll.Mahmut zamanı
1868 Belediye teşkilatının kurulması
1877-78 Kafkas ve Balkanlardan yoğun goc
1890 İzmit Arifiye demiryolu hattının birleştirilmesi
1916 TZDK Fabrikasının (Cumhuriyet Doneminde DA-TA Demir tahta Fabrikası) kuruluşu
1921 21 Haziran Adapazarının Yunan işgalinden kurtuluşu
1954 Sakaryanın il oluşu. Adapazarının merkez ilce oluşu
1999 Adapazarı Depremi
2001 Adapazarı Buyuk şehir statusune kavuştu

Adapazarı; coğrafi konumunun yerleşmeye uygun olmaması sebebiyle, ulkemizde kuruluşu yeni olan şehirler arasında yer almaktadır.

Bolgede onceleri Bitinyalıların, ardından Bizanslıların yaşadıkları bilinmektedir. Nitekim bolgenin en onemli tarihi eseri olan Beşkopru’yu Bizans İmparatoru II. Justinyanus’un inşa ettiği kayıtlarda mevcuttur.

Ote yandan ilim adamlarının yaptıkları araştırmalara gore, Sakarya Nehri’nin birkac asır oncesine kadar biri şehrin doğu yakasından gecen bugunku yatağından, diğeri Beşkopru’nun altından olmak uzere iki farklı koldan aktığı tespit edilmiştir.

Nitekim 1324’de Orhan Gazi zamanında Bizanslılardan fethedilen yerleşim birimine “Ada Karyesi” (Adakoy) adının verilmesi, soz konusu bilgileri doğrulamaktadır. Halen mevcudiyetini koruyan Orhan Camii, deprem ve yangınlarla mimarisi değişse de, Osmanlı fethinin en onemli ayak izlerini taşımaktadır.

Başta Gubarizadeler, Arapzadeler, Abasıyanıkzadeler ve Rencberzadeler olmak uzere 12 aile tarafından kurulan koy, bolgede ziraatın canlanması uzerine pazarıyla ilgi cekmiş, ardından nufus artmağa başlamış 16. Yuzyılda “Ada Nahiyesi”ne donuşmuş, 18. yuzyılda Kocaeli vilayetine bağlı “Ada Kazası” adını almıştır.

19. yuzyılda bolgenin zirai ve ticari yapısına gore şekillenen yerleşim; Semerciler; Tığcılar; Hasırcılar; Papuccular ve Cıracılar adını taşıyan merkez mahalleler kurulmuş ve ilce Sakarya Nehri’nin iki kolu arasında kurulan pazarıyla, gercek bir “Adapazarı” huviyetine donuşmuştur.

1868 yılında “Adapazarı Belediyesi” adıyla belediye teşkilatı kurulan ilce, 93 Harbi diye bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi sonrasında, bilhassa Kafkasya ve Balkanlar’dan yoğun goce maruz kalmış ve bir nevi “Der Saadet” (huzur yurdu) huviyeti kazanmıştır.

19. asrın ikinci yarısında ilcede, gayri muslim unsurların (Rum ve Ermeni cemaatlerinin) onemli bir ticari gelişme gosterdikleri Uzuncarşı ve Orta Camii civarındaki dukkanlarda ticaret yaptıkları, Komurpazarı, Karaağacdibi ve Tuzla Mahallelerinde ikamet ettikleri gozlenmiştir.

I. Cihan Harbi neticesinde işgal kuvvetlerinin Anadolu’ya uşuştukleri donemde; 3 kez Yunan ve onların işbirlikcisi yerli cetelerin işgaline maruz kalan Adapazarı ilcesi; bir kısmında Cerkez Ethem Kuvvetleri, diğerlerinde Halit Molla liderliğindeki Mahalli Milis Kuvvetleri sayesinde, gayri muslim unsurlardan temizlenerek 21 Haziran 1921’de duşman işgalinden kurtarılmıştır.

“Akova” adıyla bilinen ve ulkenin en verimli ovasında ziraat ağırlıklı bir gelişme gosteren Adapazarı’na, 1940 ve 1950’lerde bilhassa Karadeniz sahillerinden Bulgaristan ve Yunanistan’dan yoğun gocler olmuş; Şeker Fabrikası, Ziraat Aletleri Fabrikası ve Vagon Fabrikası gibi tarımsal sanayinin gelişmesi ise, koyden kente gocu daha da hızlandırmıştır.

Uzun yıllar Kocaeli’ye bağlı bir ilce olarak yaşayan Adapazarı, TBMM’de 17 Haziran 1954 tarihinde kabul edilen bir yasa ile “Sakarya” adıyla vilayet haline gelmiştir. Sakarya ilinin merkez ilcesi ise Adapazarı’dır.

17 Ağustos 1999 tarihinde yaşanan deprem Adapazarı’nda da buyuk hasara yol acmıştır. Resmi kayıtlara gore 3.988 insanımız hayatını kaybetmiş 5.180 kişi de yaralanmıştır. Sakarya ili icinde 81.702 konut ve işyeri ceşitli duzeylerde hasar gormuştur. Bunlardan 29.701’i yıkık ve ağır hasarlı, 22.157’si orta hasarlı geriye kalan 29.844’u ise hafif hasarlı olarak kayda gecmiştir.

17 Ağustos 1999 Depremiyle; konutların coğu oturulamaz hale gelmiş, halkın onemli bir kısmının gecici de olsa yakın ilcelerde ve koylerde ikamet etmesine neden olmuş ve boylece şehir nufusunda azalma gorulmuştur.

6Mart 2000 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 593 sayılı Kanun Hukmunde Kararname ile “Adapazarı Belediyesi” Buyukşehir statusune kavuşmuştur.

22 Ekim 2000 tarihindeki nufus sayımıyla ilgili İl Planlama Mudurluğu’nun kesin olmayan sonuclarına gore Adapazarı merkez nufusu 160.757, buyukşehir nufusu ise 309.150 olarak saptanmıştır.

Bugun Adapazarı; farkklı kulturlerdeki insanların depreme rağmen yeniden huzur ve sukun icinde yaşadığı geleneksel hayat tarzını korurken, diğer yandan ticari ve sanayi yonunden hızla gelişerek, yeşili bol, havası temiz, doğa guzelliklerinden fazlasıyla payını almış yaşanabilir bir Anadolu şehri olma yolundadır.