canakkale tarihi canakkale tarihi kısaca
Canakkale ili bircok uygarlığa beşiklik etmiş, yoreye yerleşmek icin gelenler olduğu gibi istila amacıyla gelenler de olmuştur. Mitolojide Hellespontos adıyla anılan Canakkale Boğazı'nın kuzeybatısında yer alan Gelibolu Yarımadası eskiden Khersonesos (Hersonesos), Biga Ya- rımadası'ndaki topraklar ise Troas olarak bilinirdi. Yapılan kazı ve araştırmalar Canakkale ilinin Troas bolumunde ilk yerleşme yerlerinin İ.O 3500 de kurulduğunu gostermiştir. İl toprakları uzerinde Truva, Dardanos, Abydos, Asos, Sestos ve Gallipolis gibi onemli ilk cağ kenleri kuruldu.

Akha, Dor, Trak, Aiol, Frig ve Lidya egemenliklerinden sonra Troas İ.O 6. yy. da Persler' in eline gecti. Canakkale yoresi birsure Spar-talılar, Atinalılar ve Persler arasında el değiştirdikten sonra İ.O 4. yy da Buyuk İskender' in egemenliğine girdi. Buyuk İskender Pers ordula-rını bu topraklar uzerinde eski adı Granikos olan Kocabaş (Biga) Cayı kıyısında yapılan bir savaşta yenilgiye uğrattı. Yore Serevkos, Pontos ve Roma egemenliklerinden sonra Bizans yonetimi doneminde, İS 5. yy da Hunlar' ın 8. yy da da Araplar' ın istilasına uğradı. Daha sonra, bir sure Haclılar' ın ve Venedikliler' in egemenliğinde kalan il toprakları 14. yy başlarında Karesioğulları' nın, aynı yuzyılın ikinci yarısında da Os-manlılar'ın eline gecti. Canakkale Boğazı' nın sık sık batıdan gelen yabancı donanmalar tarafından tehdit edildiğini goren Fatih Sultan Meh-met, İstanbul' u altıktan sonra denetimi sağlama amacı ile boğaz kıyılarında kaleler yaptırdı. Daha sonra Koprulu Mehmet Paşa' nın da bazı onlemler almasına karşın Canakkale Boğazı Cumhuriyet donemine kadar yabancı donanmaların bircok kez saldırısına uğradı.

CANAKKALE SAVAŞLARI :

I. Dunya Savaşı' nda İngilizler ile Fransızlar' ın Canakkale Boğazı' nı ele gecirmek amacıyla Osmanlı Devleti' ne karşı actıkları savaşlar-dan oluşur. 1915 yılı boyunca denizde başlayıp karada suren savaşlar boğazı gecemeyeceklerini anlayan İngiliz ve Fransız kuvvetlerinin geri cekilmeleri ile son bulmuştur. I. Dunya Savaşı' nda İngiltere ve Fransa kendileri aynı safta yer alan Rusya' ya yardım etmek istiyorlardı. Bu yardımı karada Avrupa Kıtasındaki guclu Almanya engelini aşmadıklarından, deniz yolu ile gercekleştirmeye karar verdiler. Aşmalrı gereken ilk engel ve ele gecirmeleri gereken ilk gecit Canakkale Boğazı' ydı. Bu boğazı aşarlarsa İstanbul Boğazı' da kolaylıkla ele gecirilebilir duşun- cesindeydiler. Boylelikle Akdeniz - Karadeniz yolu İngiltere- Fransa ve Rusya' nın denetimine girecek, başkenti İstanbul2 u bile yitiren Os-manlı Devleti' de savaş dışı kalmış olacaktı.

İngiliz - Fransız donanması Osmanlı Devleti ile savaşa girdikleri Ağustos 1914' ten başlayarak Canakkale Boğazı' na giriş cıkışı denetimi altına almışlardı. Kasım - Aralık 1914' te boğazı savunan Turk tabyalarına karşı birkac da saldırı duzenlediler. Ama asıl deniz harekatı 19 Şu-bat 1915' te başladı. 40 gemiden oluşan İngiliz-Fransız filosunun saldırısını Turk topcuları boğazın iki yakasından actıkları şiddetli ateşle geri puskurttuler. 25 Şubat 1915' teki ikinci buyuk saldırılarında boğazı savunan dış tabyaları susturmayı başardılarsa da ic tabyaların direnmesi karşısında boğaza giremediler. Bu durum karşısında ellerindeki butun gucleri toplayarak kesin sonuc almak icin bir harekat duzenlemeye ka-rar verdiler. Boyle bir gelişmeyi bekleyen Turkler' de boğazın iki yakasındaki savunma guclerini artırdılar. Boğazın sularına da cok miktarda mayın doktuler. 18 mart 1915 gunu başlayan buyuk saldırının daha başlangıcında İngiliz-Fransız filosunda dort zırhlı mayınlara carptı. Bun-lardan ikisi battı, ikisi de hareketsiz kaldı. Birkac kucuk gemi de kıyıdan acılan ateş sonucu savaş dışı kaldı. Bu gelişmeler uzerine geri cekil-meye calışan iki Fransız zırhlısı da mayına carparak ağır yara aldı. Uzun hazırlıklar sonunda giriştikleri saldırının daha ilk gununde boylesi bir yenilgiye uğrayınca İngiliz-Fransız filosu Canakkale Boğazı' dan cekilmek zorunda kaldı.

Denizden boğazı gecemeyeceklerini anlayan İtilaf Devletleri, 25 Nisan' da İngiliz, Fransız,Avusturya ve Yeni Zelanda (Anzak) askerlerinden oluşan 70 bin kişilik bir kuvveti Gelibolu Yarımadası' nda Seddulbahir ve Arıburnu' na cıkardılar. Canakkale Şavaşları' nın en kanlı donemi bunda sonra başladı. Arıburnu' nda karaya cıkan ve Conkbayırı' na doğru ilerleyen İngiliz birliklerini Mustafa Kemal' in komuta ettiği 19. Tumen karşıladı ve bir karşı saldırı ile geri puskurttu. Ama saldırıların ardı arkası kesilmedi. Mayıs, Haziran, Temmuz ayları boyun-ca goğus goğuse carpışmalar surup gitti. Ağustos ayı başlarında savaş bir ara durakladıysa da Canakkale' yi kesinkes gecmeyi amaclayan İngiltere hukumetinin bakısı sonucu yeni bir saldırı planlandı. Donanmanın koruması altında yeni bir gucle 9 Ağustos da Anafartalar yo-resine buyuk bir cıkarma yaptılar. O sırada Anafartalar Grubu komutanlığına atanmış olan Mustafa Kemal bu saldırıyı da puskurttu. 20 Ağustos' taki ikinci saldırı da itilaf guclerinin geri cekilmesi ile sonuclandı. Canakkale' yi karadan da gecemeyeceklerini anlayan İngilizler ve Fransızlar, bir iki ay daha kucuk saldırılarla oyalandıktan sonra savaşı sona erdirmeyi kararlaştırdılar. Şubat 1916 ya gelindiğinde Gelibolu Yarımadasında hicbir İngiliz-Fransız askeri kalmamıştı.

Kaynaklar:Temel Britannica 4.cilt (s.242)