havza tarihi
Samsun'a uzaklığı 86 km. olan ilcenin kuzeyinde Bafra Guneyinde Amasya'nın Suluova ve Merzifon , batısında Vezirkopru, doğusunda LÂdik ve Kavak ilceleri yer alır. Bu dağların etekleri yayla konumundadır. En onemli Akarsuları; Tersakan, Derinoz ile İstavruz'dur.

Havza'nın ekonomisinde tarım hakimdir. Buğday ve şeker pancarı tarımsal uretimde en on sırayı alır.

İlcenin koylerinde hayvancılık yaygın olarak yapılmaktadır.

Dağlarla cevrili ilcede orman alanları geniş yer kaplar. Ozellikle Orman koylerinde yaşayan halk gecimini buyuk olcude orman urunlerinden sağlamaktadır.

Havza ekonomisinde turizmde onemli bir yere sahiptir.

Ayrıca ilcede cok sayıda un fabrikası faaliyet gostermekte, elde edilen unlar ceşitli illere gonderilmektedir. Eski ve Yeni Celtek denilen mevki de ise Linyit komuru cıkartılan ocaklar vardır.


Tarihi yerleri

Lerduge Tumulusleri: Havza'nın 21.km doğusunda Lerduge koyunde beş tumulus saptanmıştır. 1946yılında başlatılan calışmalarda cıkan buluntular Ankara Arkeoloji Muzesine gonderilmiştir.

Ortaya cıkartılan yapının, mimari tekniği ve diğer buluntulardan M.O. 100- M.S. 200 yılları arasında kullanıldığı anlaşılmıştır.

Mustafa Paşa Cami: Havza'nın imaret mahallesindedir. 1256 yılında yapılmıştır. Mustafa Paşa Turbesi: 1429 yılında yaptırılmıştır.

İmaret : Havza ilce merkezinde imaret mahallesindedir. Amasya emirlerinden Atabeyzade Mustafa Beyin damadı Yorguc Paşazade Mustafa Bey tarafından 1429 yılında yaptırılmıştır.

Kurt Koprusu : Havza ilcesine bağlı Kayabaşı (Tahna) koyundedir. Kesin yapılış tarihi bilinmeyen koprunun Roma doneminde onarıldığı tahmin edilmektedir.

Gazi Konağı: M. Kemal Ataturk'un Milli Mucadele yıllarına Havza'da ikamet ettiği, o gunku adıyla Mesudiye Oteli'dir. Ataturk 25 Mayıstan 12 Haziran tarihine kadar burada kalmıştır.

İstasyon Binası : İki katlı olan yapı kesmetaştan inşa edilmiş olup catısı Marsilya kiremiti ile ortuludur.

Buyuk Hamam (Vakıf Hamamı): İmaret mahallesi, Hamam sokağında bulunan tarihi kaplıca; Bizans doneminde yapılmış olan eski yapı yıkılarak yerine yeniden inşa edilmiştir. Adeta Havza'nın sembolu haline gelen bu tarihi hamam vakıf kayıtlarına gore 1256 yılında Selcuklu sultanı II. Mesud tarafından yaptırılmıştır.

Kucuk Hamam (Şifa Kaplıcası) : 1429 yılında Amasya Emiri Mustafa bey tarafından buyuk hamama ilave olarak yaptırılmıştır. Bir havuzu olan bu hamam 50 kişi kapasiteli olup devamlı erkeklere acıktır.

Maarif Hamamı : İmaret mahallesi Hamam sokağında Buyuk hamamın 50 m. batısında yer almaktadır. II. Abdulhamit'in son dahiliye nazırı Maznun Paşazade Mehmet Memduh Paşa tarafından Sivas Valisi iken "1890-1894" tarihleri arasında yaptırılmıştır. Ustunde bulunan ozel banyolar ve otel kısmı yenidir.


Tarihi

Havza'nın doğusunda yeralan Lerduge tumuluslerinde yapılan arkeolojik araştırmalar ilcenin tarihinin M.O. 100 yıllarına kadar uzandığını gostermektedir.

Havza'da Romalıların ve Bizanslıların yaşadığı da bilinmektedir. Eski tarihciler ilcedeki şifalı suların o donemlerde cok meşhur olduğunu hatta Romalıların buraya (Thermee) Phoseemeomitarem adını verdiklerini belirtmişlerdir.

Kasaba şifalı suları nedeniyle yıllarca buyuk krallar ve beyler arasında el değiştirmiştir.

Adını 1156'da Amasya hukumdarı olan Kavz Han'dan almıştır. Kavz adının 1245 tarihinde Selcuklu hukumdarlarından Sadi Paşa tarafından Havza olarak değiştirildiği ileri surulmektedir. Beylikler doneminde Havza Canik Beylerinden Taşanoğulları tarafından idare edilmiştir.

Osmanlılar ulkede birliğin sağlanması icin beyliklerin kendi egemenliğine girmelerini amaclamıştır. Bu amacla Amasya valisi II. Murat, Yoguc Paşayı gorevlendirerek, Taşanoğullarının egemenliğindeki Havza yoresini Osmanlı egemenliği altına almıştır. Boylece Havza 1430 tarihinde Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Osmanlılar doneminde Amasya iline bağlı olarak yonetilen Havza 1882 tarihinde ilce haline getiriliyor. 1926 yılında ise Samsun'a bağlanıyor.