Eskicağda bir cok Anadolu şehrinin
kurucu (ktistes) tanrısı veya kahramanının
olduğu bilinmektedir. Bu mitolojik kuruluş Amasya icin de gecerlidir.

Roma İmparatoru Septimius Severus (M.S. 193-211) donemine ait bir Amasya sikkesi uzerinde yer alan ERMHC KTICAC THN POLIN yazıtından hareketle Hermes’in Amasya kentinin kurucu tanrısı olduğu kabul edilmektedir.

Bu kısa acıklamadan sonra Amasya adının tarihcesine gelecek olursak;

Hitit belgelerine gore Amasya’nın bilinen ilk adının Hakmiş [Khakm(p)is] olduğu sanılmaktadır. Bu isimin Perslerin Amasya’yı fethine kadar devam ettiği değerlendirilmektedir.

Amasya’nın Mitridates Krallığı Donemi'ndeki adı “Amasseia” dır. Ozellikle M. O. II. yuzyıldan itibaren darp edilen Amasya şehir sikkelerinde AMASSEİA ibaresi acıkca gorulmektedir. Zaten coğrafyacı Strabon’da Amasya icin Amaseia sozcuğunu kullanmaktadır.

Amaseia sozcuğu, “Ana” anlamına gelen ve ozellikle “Ana Tanrıca” yı kasteden ‘Ama’ ve onun ceşitlemesi olan ‘MÂ’ ibaresi ile bağlantılıdır. Bundan hareketle denilebilir ki Amaseia “Ana Tanrıca MÂ’nın şehri” anlamına gelmektedir.

Ana Tanrıca MÂ, Perslerin Anadolu’yu fethinden sonra tapımı yaygınlaşan doğu kokenli bir tanrıcadır. Aynı zamanda bu tanrıca Mitridates ve Kapadokya’nın yerel tanrıcasıdır. Amaseia sozcuğu de Persler zamanındaki asıl soyleniş şeklinin Hellen ağzına uydurulmuş bicimidir.

Roma doneminde Amaseia adı fazla bir değişikliğe uğramadan AMACIAC (Amasia) olarak kullanılmıştır. Orneğin, İmparator Septımıus Severus, Caracalla ve Severus Alexander doneminde darp edilmiş Amasya şehir sikkelerinde AMACIAC adını gormekteyiz.

Bizans Devri'nde de Amasia adının değişmeden devam ettiği bilinmektedir.

Amasya’nın adı Danişmendliler zamanında ise bazen Amasiyye, bazen de Şehr-i Haraşna olarak anılmıştır.

Selcuklu, İlhanlı, Beylikler ve Osmanlı İmparatorluğu doneminde de Amasya adı herhangi bir değişikliğe uğramadan gunumuze kadar gelmiştir.