İlce merkezi 1891 yılına kadar Gumuş’e ait ve “HACIKOYU” adıyla anılan bir bucak iken, 1890 yılında belediye 1892 yılında ilce merkezi olmuş ve GUMUŞHACIKOY adıyla anılmaya başlanmıştır.

 Coğrafi Yapı ve Ulaşım

İlcenin yuzolcumu 653 km², rakımı 810 metredir. Amasya’ya 70 km., Merzifon’a 18 km, Hamamozu’ne 23 km ve Osmancık’a 35 km uzaklıktadır. Yazları sıcak ve kurak, kışları ilce merkezinde ılıman ve yağışlı, yuksek kesimlerde soğuk ve kar yağışlı olarak gecer.

İlce Merkezi Orta ve Doğu Karadeniz Bolgesini İstanbul’a bağlayan Devlet karayolu uzerinde kuruludur.

 Nufus ve İdari Yapı

2000 yılı Genel Nufus Sayımı sonuclarına gore Gumuşhacıkoy ilce merkezi nufusu 14.057, Belde ve koyler 15,718 olmak uzere toplam 29.795 nufus mevcuttur.

İlceye bağlı 42 koy, İlce merkezinde altı ve Gumuş beldesinde altı mahalle mevcuttur.

 Ekonomik ve Sosyal Durum

İlce Merkezi Orta ve Doğu Karadeniz Bolgesini İstanbul’a bağlayan Devlet karayolu uzerinde kurulu olmakla birlikte ekonomik hayat canlı değildir.

İlce ekonomisi buyuk oranda tarıma dayanmaktadır. Tarım alanları 14,750 hektar olup bunun 6,300 (% 43’u) hektarı İlcede bulunan Balıklı, İmirler ve Citlibağlıca sulama goletleri ile sulanabilmektedir. Başlıca tarım urunleri buğday, arpa, yulaf ve mercimek ile şeker pancarı, tutun, soğan ve haşhaş’tır. Tutun ve şeker pancarında kota uygulaması nedeniyle, alternatif tarım olarak seracılık, kultur boğurtleni, ahududu ve meyvecilik uretimi artmıştır. 2004 yılı verilerine gore 14840 adet buyukbaş ve 19620 adet kucukbaş hayvan mevcuttur.

İlcede 164 kişinin istihdam edildiği TEKEL Yaprak Tutun İşletmesi, 3 adet un fabrikası ve yeni faaliyete başlamış 1 adet tekstil atolyesi bulunmaktadır.

İlce Merkezinde icme suyu ve kanalizasyon yeterli olup, ilce merkezinden gecen dere ıslahı calışmaları devam etmektedir. Bağlı belde ve koylerde elektrik, su ve telefon yeterli olup, tum koy yolları asfaltlanmıştır

 Eğitim, Kultur ve Sağlık

İlce merkezinde 1 Genel Lise, 1 Cok Programlı Lise (bunyesinde kız meslek lisesi), 1 İmam Hatip Lisesi, Sağlık Meslek Lisesi ve Anadolu Lisesi olmak uzere toplam 5 lise, 8 ilkoğretim okulu ve koylerde 9 birleştirilmiş sınıflı ilkoğretim okulu vardır. Bu okullarda toplam 4,320 oğrenci mevcuttur.

İlce merkezinde 50 yataklı Devlet Hastahanesi ve bir sağlık ocağı, Gumuş beldesinde ve Saraycık koyunde birer Sağlık Ocağı bulunmaktadır.

 Tarihi Değerler

Yorguc Paşa Camii

Gumuş Beldesi merkezindedir.1429 yılında Yorguc Paşa tarafından yaptırılmıştır. İlk yapılışı yarı ahşap olduğu bilinen yapı 1560 yılında yeniden ve kÂrgir olarak inşa edilmiştir. Yorguc Paşa Vakfından olan cami zaman icerisinde bir cok tamirat gormuş 1939’da meydana gelen depremde gorduğu hasar uzerine 1946 da yeniden yapılmıştır.

Boyuna dikdortgen plan şemasına sahiptir. İc mekan dort dikdortgen ayak uzerinde, orta bolumde arka arkaya uc kubbe, yanlarda tonoz ortuludur. Beden duvarları yarı hizaya kadar derzli moloz taştan ve yukarı kısımları sıvalı ve kirpi sacaklıdır. Cami giriş cephesi altı sutunlu, beş kemerli, ahşap kiriş uzerine duz ahşap tavanla ortuludur.

Avluda yer alan şadırvan ise uzerinde bulunan bir kayıtta 1903 yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır.

 Maden Camii

Gumuşhacıkoy İlcesi Gumuş Beldesi’ndedir. 1800’lu yıllarda kilise olarak yaptırılmış daha sonraları camiye cevrilmiştir .Doğu-batı yonunde tumuyle dikdortgen planlıdır. İc mekan uc sahına bolunmuş olup; ahşap suslemelerinin tumu, kiliseden cevrilen caminin orijinal suslemeleridir.

Cephe duvarlarının koşeleri silme taş, beden duvarları normal taş orguludur. Son cemaat yeri, batıdadır. Dort sutun uzerine oturan uc adet kubbeyle ortuludur. Ana mekanın catkısı ise alaturka kiremitle kaplı olup uc sıra kirpi sacaklıdır.

 Haliliye Medresesi

Gumuşhacıkoy İlcesi, Gumuş Beldesi’nde yer almaktadır. Celebi Sultan Mahmed’ in Gumuş Madeni Emirliği’ne tayin ettiği Halil Paşa tarafından 1415 yılında yaptırılmıştır. Dikdortgen avlunun etrafını ahşap ve sivri kemerli, duz tavanlı revaklar cevirmekte olup, arka kısımlarda medrese odaları ve dershaneler sıralanmaktadır.

 Gumuşhacıkoy Bedesteni

İlce merkezinde, Koprulu Camiinin guneyinde yer alır. Koprulu Mehmet Paşa tarafından 1660 yılında kendi adına camiinin kulliyesi olarak yaptırılmıştır. Doğu-batı yonunde ince uzun dikdortgen planlıdır. Dort kapılı yapının ozellikle meydana bakan kapısı diğerlerine gore daha ozenli olup uzerine 1900 yılında Yanyalı Mustafa Paşa’nın oğlu Ali Rıza Bey tarafından saat kulesi ilave edilmiştir.

Arada uzun dikdortgen iki yanına sıralanmış beşik tonoz ortulu dukkanlardan oluşmaktadır. Avluya bakan cepheler her bolumu oluşturan yuksek sivri kemerler ve bunların aralarındaki payandalarla susludur.Ust kısımda cephe boyunca payandaların cevresini de dolaşarak uzanan derin silmeler ic mekana ayrı bir gorunum ve hareket kazandırmıştır.

Zamanla yapılan restorasyonlar sonucu kısmen değişikliğe uğrayan bedestenin giriş kapılarındaki kırmızı-beyaz kemer orgusu dikkat cekmekte olup yapıya ayrıca renk katmıştır.1900’lerde yapılan saat kulesinin yıkılması uzerine yerine bugunku kulelerin yapıldığı bilinmektedir.