11. yuzyılda Diokaisareia’ya gelen ilk Turk yerleşimciler burayı, hellenistik kuleye gore Uzuncaburc olarak adlandırırlar. Kent antik cağda Hellenistik ve Roma donemlerine rahip krallık olan Olba hanedanlığının yerleşim yeri ve başkentidir.Ancak, Ortacağda, 8.yuzyılda, kendisi de Olba diye anılan Dşokaisareia kenti (bugunku Uzuncaburc) ile, doğusundaki asıl Olba ayrı ayrı birer antik kentlerdir. Roma İmparatorluğu doneminde Diokaisareia “zeus’un Caesar (İmparator) Kenti (Yurdu)” adını alan ve devlet belgelerinde yuzlerce yıldır bu isimle anılan kentin eski adı Prakana’dır. Luvi dilinde “hisar yerinin ulkesi” anlamına gelmektedir.
Prakana’dan daha eski asıl Olba kenti ise Diokaisareia (Uzuncaburc)’un 4 km.doğusundaki bir tapınak kentidir. Bugun de kalıntıları bulunmaktadır. Bu tapınakta saygı goren tanrı Zeus ceşitlemesi, Olbios (Olbalı) diye anılıyor, dolayısı ile tapınak Xeus Olbois Tapınağı olarak biliniyordu. Asıl olba kenti sonukleştikten sonra, tapınağın bulunduğu yerdeki Prakana, Diokaisareia’nın olba diye anılması bundan kaynaklanmaktadır.
Rahip hanedanlık sulalesi Teukridler yoreyi İ. O.III. ve II. yuzyılda yonetmişler ve Eliaiussa ve Korykos antik kentleri civarında da denizle bağlantı oluşturmuşlardır. İ. O. II. yuzyıldan itibaren zaman zaman tiranlar tarafından sıkışırılan Teukrid hanedanlığı M. Antonius ve Augustus donemlerinde de hukmunu surdurmuştur. Zeus tapınağı, kule ve piramidal mezar buradaki Hellenistik donem yapılarıdırlar.
Zeus Olbios Tapınağı
Olba halkının kult merkezi Diokaesareia’daki Zeus Olbios Tapınağı Hellenistik donemde yaklaşık İ.O. 295 yıllarında Suriye Kralı Seleukos I. Nikator zamanında yapılmıştır. Bununla ilgili bir yazıt şoyle der: “Seleukos bir tapınak inşa alanı olarak yaptırdı ve korunması icin bir duzen oluşturdu”. Tapınak 39.70 X21.20 m boyutlarında peripteros planlı olup gunumuzde 30 tanesi ayakta duran sutunlarından dordu korinth başlıklarıyla susludur. Sutunlar 9.80 m yuksekliğinde, 1.55 m capındadır. Tapınak Hıristiyanlık doneminde bazilikaya donuşturulmuş, ahşap semerdam catı ile doğu tarafındaki apsis bu aşamada yapılmıştır. Kapılarıyla duvarları arasına sutunlar yerleştirilmiş ve zemin kısmen de olsa bugune dek korunabilmiş mozaiklerle doşenmiştir. Guneyde, tepenin zirvesinde yer alan mauseleum benzeri mezar ve yuksek kule Hellenistik donem yapılarındandır.
Toren Yolu
Guney, kuzey ve doğu taraflarında bulunan uc kapılı surlar kenti cevrelemekte olup, doğu kapısı uc kemerlidir. Kuzey ve doğu kapılarından gelen yollar Zeus Tapınağının koşesinde kesişmektedir. Ana cadde batıda Tyche Tapınağıyla başlayıp, oradan Zeus Tapınağının karşısındaki ceşmenin onunden gecerek anıtsal kapı ile tiyatronun onunden doğu kapısına gecmektedir. Orijanilinde 15.30 m. uzunluğunda ve 8 m. genişliğinde olan ana caddenin ortasındaki anıtsal kapının 5 gecidi bulunur ve korinth başlıklı sutunlarıyla arşitravı gunumuze iyi durumda gelebilmiştir. Sutunlarda heykeller icin konsoller bulunmaktadır. Bu sutunlar 6.75 m yuksekliğinde 1.05 m capındadır.
Nymphaeum
İ.O.III - II. yuzyıla ait nymphaeum, anıtsal kapının batısında ve ana caddenin sağında, 17 m. uzunluğunda ve 11 m. genişliğindedir.Temelin uzerinde sağda ve solda bulunan dortgen kirectaşı bloklar gorulmektedir. Bunların yanında sutun parcaları bulunur. Burası nymphaeumun girişidir. Su haznesi uzerindeki oturaklar ve nişler dikkati cekmektedir. Her iki yandaki odaların ne amaclı yapıldığı belirlenememiştir. Kaynağını Latmos Nehrin’den alan ceşmeye su, kemersiz 36 km. uzunluğundaki tunelle gelir. Ceşmeler dışında Diokaisareia’ da bircok sarnıc bulunmaktadır.
Tyche Tapınağı
Sutunlu yolun sonunda yer alan şans tanrıcasına adanmış olan Tyche tapınağı alışageldiğimiz klasik tapınak planlarından biraz farklıdır. İ.S.I.yuzyıl tarihli bu tapınağın catısı yoktur ve cella’sı (ana oda, kult heykelinin bulunduğu yer) kare planda yapılmıştır. On yuzde 6 sutunludur (bu sutunlardan biri gunumuzde kayıptır) ve herbir sutun 0.85 cm. yuksekliğindeki pedestaller uzerine oturmaktadır. Tek parca granitten oluşan sutunların yuksekligi ise 5.50 m. dir. Sutunların uzerinde korunmuş olan arşitrav uzerinde ki yazıtta ise” Obrimus oğlu Oppius ve Oppius’un karısı ve Leonidus’un kızı Kyria Tychaeum’u kente adadılar” yazısı bulunmaktadır.
Kule
22 m. yuksekliğinde ve kare planda inşa edilmiş bu kule 5 kattan oluşmaktadır. Kulenin uzerindeki ‘triskeles’ sembollu yazıttan, buranın rahip Teukros oğlu Tarkyares tarafından İ.O. III.yuzyıl ikinci yarısında ya da İ.O.II.yuzyıl başlarında yapıldığı anlaşılmaktadır. Bunun altındaki ikinci bir yazıttan ise kulenin yeni bir yapım evresi gecirdiği ve İ.S. gec III.yuzyılda proconsul Petronius Faustinus tarafından onarıldığını oğrenmekteyiz.
Kent Kapısı
Zeus tapınağının kuzeyinde, kente doğru gelen ve 112 m. genişliğinde ikinci bir sutunlu yolun bağlı oldugu giriş kapısı yer almaktadır. Uc kemerli gorkemli bir girişi olan bu kapı 31 m. uzunlugunda ve 12 m. yuksekliğindedir. Uzerinde heykellerin duruduğu konsollere sahip olan kapı İ.S.II.yuzyıla tarihlendirilmiştir. Bu kapı, antik kentin en onemli yapılarından biridir cunku uzerinde bulunan yazıtta kentin ismi olan ‘Diokaesareia’ yazılıdır. Yine bu yazıttan, Roma imparatorları Arcadius (İ.S. 395-408) ve Honorius (İ.S. 395-423) ‘un birlikte hukum surdukleri donemde oanrım gorduğunu oğrenmekteyiz.
Tiyatro
Toren yolunun başlangıcında yer alan tiyatronun alt bolumu yamac uzerine kurulmuş, ust bolumu ise buyuk taşlı duvarlarla cevrilmiştir. Sahne binası tamamen yıkık olmasına karşın yapı elamanlarının parcaları halen durmaktadır. Bu parcalar arasında yeralan bir yazıttan tiyatronun, Roma imparatorları Marcus Aurelius (İ.S. 161-180) ve Lucius Verus (İ.S. 161-169) donemlerinde yapıldığını oğrenmekteyiz.
Mezar
Zeus tapınaginin karşısındaki tepede bulunan bu mezar yapısı 15 m. yuksekliğinde iki bolumlu ve piramidal catılı bir yapıdır. Yapı elemanları olarak dor tarzı kullanılmasına karşın piramidal catısından dolayı doğulu bir kimliği de vardır. Tartışılan tarihi ise İ.O.II.yuzyıl başı-I. yuzyıl ortalarıdır.
