Cocukların sağlık hakları ile ilgili olarak ebeveynlere duşen sorumluluklar var mı?

Bu sorunun tartışmasız yanıtı "evet, cocukların sağlık hakları ile ilgili olarak ebeveynlere duşen sorumluluklar vardır" şeklinde olmalıdır.

Bu sorumluluklar evrensel bir sozleşme olan "Cocuk Hakları Sozleşmesi (CHS)"nde de ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Aşağıda yer alan yazıda ebeveynlere duşen bu sorumlulukların bazıları uzerinde durulmuştur.

Cocuk tanımı, CHS’de belirtildiği uzere 18 yaşının altındaki herkesi kapsar. CHS’e gore cocuklar bazı haklara sahiptir ve bu haklara ulaşmasını sağlamak ebeveynlere ve taraf devlete duşer. Bu konuyu iceren madde şoyle der;

"Madde 18 1. Taraf Devletler, cocuğun yetiştirilmesinde ve gelişmesinin sağlanmasında ana-babanın birlikte sorumluluk taşıdıkları ilkesinin tanınması icin her turlu cabayı gosterirler. Cocuğun yetiştirilmesi ve geliştirilmesi sorumluluğu ilk once ana-babaya ya da durum gerektiriyorsa yasal vasilere duşer. Bu kişiler herşeyden once cocuğun yuksek yararını goz onunde tutarak hareket ederler.

2. Bu Sozleşmede belirtilen hakların guvence altına alınması ve geliştirilmesi icin Taraf Devletler, cocuğun yetiştirilmesi konusundaki sorumluluklarını kullanmada ana-baba ve yasal vasilerin durumlarına uygun yardım yapar ve cocukların bakımı ile gorevli kuruluşların, faaliyetlerin ve hizmetlerin gelişmesini sağlarlar.

3. Taraf Devletler, calışan ana-babanın, cocuk bakım hizmet ve tesislerinden, cocuklarının da bu hizmet ve tesislerden yararlanma hakkını sağlamak icin uygun olan her turlu onlemi alırlar.
Ebeveynlerin ve taraf devletlerin sağlamakla yukumlu olduğu hakların başlıcaları arasında cocukların "sağlık hakkı" yer almaktadır. "Eğitim", "adelet" vb. haklar diğer temel haklar arasındadır.

"Sağlıklı yaşam hakkı" CHS’nin 24. maddesinde ifade edilmektedir. Bu maddeye gore devlet ve aile cocuğunun sağlıklı bir yaşam surmesini sağlamakla yukumludur:

1. Taraf Devletler, cocuğun olabilecek en iyi sağlık duzeyine kavuşma, tıbbi bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini veren kuruluşlardan yararlanma hakkını tanırlar. Taraf Devletler, hicbir cocuğun bu tur tıbbi bakım hizmetlerinden yararlanma hakkından yoksun bırakılmamasını guvence altına almak icin caba gosterirler.

2. Taraf Devletler, bu hakkın tam olarak uygulanmasını takip ederler ve ozellikle:

a) Bebek ve cocuk olum oranlarının duşurulmesi;

b) Butun cocuklara gerekli tıbbi yardımın ve tıbbi bakımın; temel sağlık hizmetlerinin geliştirilmesine onem verilerek sağlanması;

c) Temel sağlık hizmetleri cercevesinde ve başka olanakların yanısıra, kolayca bulunabilen tekniklerin kullanılması ve besleyici yiyecekler ve temiz icme suyu sağlanması yoluyla ve cevre kirlenmesinin tehlike ve zararlarını gozonune alarak, hastalık ve yetersiz beslenmeye karşı mucadele edilmesi:

d) Anneye doğum oncesi ve sonrası uygun bakımın sağlanması;

e) Butun toplum kesimlerinin ozellikle ana-babalar ve cocukların, cocuk sağlığı ve beslenmesi, anne sutu ile beslenmenin yararları, toplum ve cevre sağlığı ve kazaların onlenmesi konusunda temel bilgileri elde etmeleri ve bu bilgileri kullanmalarına yardımcı olunması;

f) Koruyucu sağlık bakımlarının, ana-babaya rehberliğini, aile planlanması eğitimi ve hizmetlerinin geliştirilmesi; amaclarıyla uygun onlemleri alırlar.

3. Taraf Devletler, cocukların sağlığı icin zararlı geleneksel uygulamaların kaldırılması amacıyla uygun ve etkili her turlu onlemi alırlar.

4. Taraf Devletler, bu maddede tanınan hakkın tam olarak gercekleştirilmesini tedricen sağlamak amacıyla uluslararası işbirliğinin geliştirilmesi ve teşviki konusunda karşılıklı olarak soz verirler. Bu konuda gelişmekte olan ulkelerin gereksinimleri ozellikle gozonunde tutulur.

Yazının başında da belirtildiği gibi ebeveynler cocuklarının sağlıklarının korunmasından ve geliştirilmesinden sorumludurlar ve uzerlerine duşeni yapmalıdırlar.

Bu surec hamilelik surecinde; hatta gebeliğin planlama aşamasında başlamalıdır.

Ebeveynlere duşen temel sorumluluk ornekleri arasında cocuğun aşıları ihmal edilmemesi, bebeğin/cocuğun buyuduğu ve geliştiği ortamın yeterince temiz ve guvenli olması, bebeğin/cocuğun yeterli ve dengeli beslenmesine dikkat edilmesi, sağlık kontrollerinin duzenli aralıklarla yapılması yer almaktadır. Bu ornekler coğaltılabilir.

Yukarıda belirtilenlerin yanısıra ebeveynlerin cocukların sağlıklı yaşam davranışlarını kazanmaları konusunda iyi birer rol modeli olma sorumlulukları da bulunmaktadır.

Sağlıklı yaşam davranışları denildiğinde ise sigara icmemek, duzenli fizik aktivite yapmak, yeterli ve dengeli beslenmek, stresten uzak bir yaşam surmek, duzenli ve yeterli uyku uyumak, guvenli bir cinsel ilişki, alkol ve madde bağımlılığı sorunlarından uzak olmak gibi temel davranışlar akla gelmelidir.

Sonuc olarak ebeveynler; cocuklarının doğum oncesi donemlerinden başlayan ve onların bireysel sorumluluklarını alıncaya dek gecen uzun ve zorlu bir surecte cok onemli sorumluluklar ustlenmektedirler.

Bu sorumlulukların yerine getirilmesi uluslararası sozleşmelerde de yer almıştır.

Temel yaklaşım bu belirlenmiş olan sorumlulukların toplumda yaşayan bireyler tarafından icselleştirilmesi olmalıdır


Yararlanılan temel kaynak:
1. Cocuk Haklarına Dair Sozleşme. 27 Ocak 1995 tarihli ve 22184 sayılı Resmi Gazete.

Necati Enver, Dilek Aslan
Hacettepe Universitesi, Tıp Fakultesi
Dahili Tıp Bilimleri / Halk Sağlığı