Dunya nufusunun yaklaşık %63 ’u bugun internet yoluyla anlık olarak iletişim kuruyor, alışveriş yapıyor, bilgi paylaşıyor veya sadece okuyor. İnternet uzerinden tum bunların yapılmasını (veri paylaşımı) sağlayan ve her gun milyarlarca insanın etkileşim kurmasını mumkun kılan World Wide Web (www) 12 Mart 1989’da hayatımıza girdi. İnternetin ilk versiyonu olarak adlandırılan o yıllar, yalnızca bir ana ekrana yuklenilen okuma sayfalarından ibaretti ve birbirine bağlı basit linklerden oluşuyordu.
O gunden bugune Web cok değişti ve değişmeye devam ediyor. İlk zamanlara kıyasla baştan yaratılan Web evrimi, uc aşamaya ayrılıyor: Web 1.0, Web 2.0 ve Web 3.0.
Web 1.0, Web 2.0 ve Web 3.0 platformları, gorsel: dev.to Bu internet evrimin en yeni ve karmaşık sureci ise Web 3.0 ’da yaşanıyor. Kimi geliştiricilere gore Web 3.0 semantik Web ’in on planda olacağı bir teknolojik surec. Daha cok yapay zeka gibi teknolojiler kullanılarak bireyselleştirilmiş web duşunulmekte, insan ve programlama dillerinin doğrudan iletişimi hedeflenmekte.Ancak bu yazımızda insana temel mulkiyet haklarıyla beraber yeni ve guvenli bir ekonomik altyapı sunmayı hedefleyen blok zinciri tabanlı Web 3.0 ’ı inceleyeceğiz. Şimdi internet evriminin ilk olarak Web 1.0 ve Web 2.0 ’ına yakından bakalım.
İçindekiler
1 Web 1.0 nedir?2 Web 2.0 nedir?3 Web 3.0’a gecmeden once4 Web 3.0 nedir? (Okuma, yazma, sahip olma)4.1 Mevcut Web 3.0 teknolojileri4.2 Web 3.0’ın avantajları4.3 Web 3.0 ve kripto para4.4 Web 3.0 projeleri5 Son sozler
Web 1.0 nedir? Web 1.0, internet evriminin ilk aşamasını ifade eder. 1989 ’da Tim Berners-Lee tarafından icat edilen ve kullanıma sunulan web, belli isimlerin paylaşım yapıp, geri kalan coğunluğun ise genelde okumakla yetindiği ve cok az etkileşimin kurulduğu bir surecti.
O donem veriler ve icerikler, bir veritabanından ziyade statik bir dosya sisteminden sunuluyordu. Bu surec daha sonraları yeni gelişmelerin ışığında Web2’ye gecişle birlikte Web 1.0 olarak tanımlandı.
Web 2.0 nedir? İlk kez 1999’da Darcy DiNucci tarafından ortaya atılan Web 2.0 terimi “Parcalanmış Gelecek” makalesinde kullanılmıştır. Daha sonra 2004’un sonlarında ilk Web 2.0 konferansında Tim O’Reilly ve Dale Dougherty tarafından populer hale getirildi. Javascript, HTML, CSS vb. web teknolojilerdeki gelişmeler sayesinde; internetin daha hızlı ve etkileşimli halini ifade eder.
Herkesin geliştirme ve oluşturma surecine katılabildiği Web 2.0, birlikte calışabilirliği, kullanım kolaylığını, katılımcı kulturunu ve en onemlisi kullanıcı etkileşimini sağlar. İlk haline gore oldukca fazla imkanlar sunan Web 2.0’ın en buyuk dezavantajı ise merkezi veri depolama ile ilgilidir.
İnternetin gucunu erken keşfeden şirketler, kişi ve kişilerin verilerini merkezi depolarda tutarak maddi cıkarlar icin kullanmıştır. Ornek olarak farklı bir şehirde yaşayan arkadaşınızla iletişim kurmak isterseniz Facebook veya farklı mesajlaşma uygulamasına kayıt olmak zorundasınız. Bu şirketler sunduğunuz veriler karşılığında size ucretsiz hizmet verirler karşılığında ise kayıt olurken verdiğiniz bilgilerinizi yeni platformlar oluşturmak, hedefli reklamlar sunmak ve ucuncu parti kişilerle paylaşarak kazanc elde etmek icin kullanabilirler. Ustelik bu surecte Web 2.0 kullanıcısı, yani bizler hicbir anlamda para kazanamayız. Diğer bir bağlamda Web 2.0 ’da kendi varlıklarınızı yoneterek odeme yapamaz veya alamazsınız. Mutlaka ucuncu bir aracı kurum devrede olmalıdır. Bu ve benzeri durumların getirdiği sorunların yanında bir cok yenilik Web 3.0’ın doğmasını zorunlu kılmıştır.
Web3 Foundation ’ın kurucusu Gavin Wood ’un da dediği gibi, “Merkezileşme uzun vadede sosyal olarak savunulabilir değil.”
Web 3.0’a gecmeden once Bircok Web2 şirketi, halihazırda geliştirilen Web 3.0 yeniliklerini kendi uygulamalarına eklemiş durumda. Ornek olarak Twitter, kullanıcılarına NFT tabanlı profil hizmeti ve doğrudan kripto para kazanma hizmeti olan “cuzdan” ozelliğini sunuyor.
Yine aynı şekilde Web 3.0’ın teknik yapısında bulunacak olan blok zinciri teknolojisine de bugun sayısız Web 2.0 şirketi yatırım yapmaya başlamış durumda. Listedeki 40 şirket, Eylul 2021 ile Haziran 2022 arasında blok zinciri girişimlerine yaklaşık 6 milyar dolar yatırım yaptı.
Blok zinciri girişimlerine yatırım yapan dev şirketler ve yatırım miktarları, gorsel: Blockdata.tech Web 3.0 nedir? (Okuma, yazma, sahip olma) Web 3.0, blok zinciri teknolojisine dayanan web ’in yeni bir surumudur. Hala uzerinde calışıp, geliştirildiği icin evrensel olarak kabul edilmiş bir tanımı yoktur.Merkezi veri sorunlarını ve kullanıcı gizliliğiyle ilgili artan endişeleri Web3.0 ile beraber cozme fikri ilk kez Ethereum kurucu ortağı ve aynı zamanda Polkadot kurucusu Gavin Wood tarafından 2014 yılında onerildi.
Blok zinciri tabancalı Web3 de; bilgilerin, paranın ve işlemlerin bir merkezde tutulması, ele gecirilmesi ve değiştirilmesi neredeyse imkansız hale gelecek şekilde tasarlanmıştır. Merkezden uzaklaşmış, “Dağıtılmış Defter” olarak da bilinen bir kayıt sisteminde, tum veri ve işlemler depolanır ve bu defter dunyanın her yerine dağıtılarak guvence altına alınır. Bu defterlere kaydedilen veriler hicbir hukumet veya şirket gucuyle değiştirilemez. Dunyaya yayılmanın etkisiyle yuksek “sansur direnci” bulunan bu ağlar, olası bir sansure karşı dayanıklılığı da beraberinde getiriyor.
Blok zinciri, Yapay Zeka, Makine oğrenimi, eşler arası (P2P) ve diğer birkac ileri teknolojiyi iceren Web 3.0’da ana odak; gizlilik ve guvenlik yoluyla kullanıcı yetkilendirmesi olacaktır. Nihai hedef kendi kendine yetebilen, doğrudan, guvenli ve şeffaf bir altyapıdır. Ornek olarak tamamen cevrim ici olarak calışan ve şu anda buyuk şirketler tarafından kontrol edilen hizmetlerin coğunu, merkezi olmayan ozerk kuruluşların (DAO’lar) yuruttuğu bir iş dunyasını hedeflenmekte.
Mevcut Web 3.0 teknolojileri Teknoloji bir icattan ziyade bir birikimdir. Web 3.0 tabanlı gelecek de icerisinde onlarca farklı yeniliği/teknolojiyi barındırıyor. Orneğin; blok zincirleri, kriptografi, akıllı sozleşmeler, depolama ağları, oracle ’lar, kripto paralar, hızla buyuyen merkezi olmayan teknoloji yığınları; DeFi, DAO, DApp ve NFT.
Tum bunlar ve daha fazlası bizlere gelecekte Web 3.0 tabanlı interneti sunacaktır.
Web 3.0’ın avantajları Yeni iş modelleri ve farklı pazarlar yaratarak kuresel boyutta “dijital ekonomi” doğurmasını beklediğimiz Web 3.0 ’da tek bir merkezi nokta bulunmaması en buyuk faydalardan biridir. Birbirinden farklı 5 Web3.0 avantajına baktığımız zaman:
Merkeziyetsiz Uygulamalar (DApp); ademi merkeziyetcilik ile kullanıcının verilerine sahip olmasını mumkun kılan uygulamalardır. Merkeziyetsiz Finans (DeFi), geleneksel merkez bankacılığının sınırları dışına cıkarak hicbir kuruma ihtiyac duymadan, Web3.0 teknolojisinin icerisinde finansal işlemler yapmak icin ortaya cıkmıştır. Tek bir arıza noktası olmadığından minimum hizmet kesintisi olacaktır. Bu teknolojide veriler tamamen şifrelenir, Akıllı sozleşmeler ile beraber protokol kuralları kırılmaz. İcerik oluşturucular, halka acık defterde iceriklerinin kalıcı sahipleri olarak işaretlenir. Web 3.0 ve kripto para Web3, blok zinciri entegrasyonu ve altındaki bircok teknoloji ile kullanıcıların kendi veri ve varlıklarını kontrol etme hakkı sunarken kripto para kazanmalarının da yolunu acıyor.
Merkezi sistemlerden merkezi olmayan sisteme gecerken bircok finansal altyapının değişmesi bekleniyor. Bu yeni finansal altyapı, geleneksel finans sisteminden tamamen farklı olmayacaktır. Temel fark ucuncu şahıslara gerek duymadan ve fiat paradan vazgecerek farklı kripto paralar ile değer aktarımı, ticaret, faiz kazancı vb. şekilde işleyen yeni ve teknolojik (Web3) sistemdir. Faiz kazancı veya bir sanat eseri alımında Bitcoin veya Ethereum gibi kripto para birimlerinin kullanılması, kullanıcıların hem anonim kalmasını hem de bankalar gibi kurumları atlamasına fırsat tanır.
Halihazırda Web 3.0 ’da işleyen cok farklı kripto para kazanc yontemi vardır. Ornek olarak merkezsiz uygulamaların (DApp) birinin geliştirilmesinde, yurutulmesinde veya test edilmesinde yer alan kullanıcılar icin kripto para ile odeme yapılıyor. Bir başka ornek olarak merkezsiz otonom kuruluşlar da (DAO), aynı idealleri olan kişiler birleşir, ortak kararlar ile hareket ederler. Bu surecte yapılan oylamalara ve etkinliklere katılan kullanıcılar yine kripto para ile odullendirilebilir.
Web 3.0 projeleri Gunumuzde Web 3.0’ın temellerini oluşturan bircok blok zinciri tabanlı proje bulunmaktadır. Esasen blok zinciri dunyasındaki hemen hemen tum projeleri, Web 3.0 kapsamına almak mumkundur. Bunların başlıcaları ise şoyledir:
Polkadot Chainlink Filecoin Theta Network BitTorrent The Graph Helium Basic Attention Token Stacks Ethereum Name Service Son sozler Web ’in kurucusu Berners-Lee, 90’larda internet ve ademi merkeziyetcilik icin şu acıklamayı yapmıştı:
“Web’de herhangi bir şey yayınlamak icin merkezi bir otoriteden izin alınması gerekmez, merkezi bir kontrol duğumu yoktur ve bu nedenle tek bir başarısızlık noktası ve bir ‘oldurme anahtarı’ yoktur! Bu aynı zamanda ayrım gozetmeyen sansur ve gozetimden kurtulma anlamına da gelir.”
O gunden bugune merkezileşmiş mevcut sistem sizce Web 3.0 ile duzelecek mi?
Bu konuda daha fazlasını okuyun:
➤ Ethereum nedir?
➤ Kripto para nedir?
➤ Chainlink nedir?
➤ Metaverse coin’leri