Kucuk bir cocuk gozlerinde oluşan tembelliği fark edemez. Bir gozu fonksiyonlarını tam olarak devam ettirdiği icin normal yaşantısına devam eder.
Goz tembelliği tıpta ambiyopi olarak adlandırılır. Her iki gozde veya gozlerden birinde gorme keskinliğinde %20 ve daha fazla azalma olmasıdır. Doğuştan olan goz kusurları, tam tedavi edilmemişse goz tembelliği ortaya cıkmaktadır. Ornek olarak, iki gozun farklı numaralarda olması durumunda beynimiz tarafından, daha iyi goren numarası duşuk olan gozumuz sağladığı goruntu daha net olduğu icin tercih ediliyor. Kotu, bulanık goruntu bir tarafa itiliyor. Ve boylece o goz daha az kullanılıyor ve gozde tembellik ortaya cıkıyor. Biz o goze tembel goz diyoruz.
Goz tembelliği neden olur?
Goz tembelliğinin doğuştan olması buyuk bir olasılıktır. Fakat travmaya yani kazalara bağlı olarak da sonradan gelişebilir. Gozlerin normal kullanılmasını ve gelişimini engelleyecek durumlarda ortaya cıkmaktadır. Genetik kokenli de olabilmekte, ailesinde goz tembelliği, şaşılık gorulen cocukların erken yaşta goz muayenesinden gecirilmesinde fayda vardır.Goz tembelliğinin en sık gorulen nedeni şaşılıktır. Kayan gozden gelen goruntu cift gormenin onlenmesi amacıyla yok sayılır ve cocuk sadece tek gozuyle gormeye yonlenir. Bu da kayan gozun gormesinde azalmaya neden olur.
Refraktif farklılıklar yani bir gozun diğerine gore daha miyopik, hipermetropik ya da astigmatik olması da goz tembelliğine neden olabilmektedir. Ayrıca katarakt ve goze duşen goruntunun net olarak odaklanmasına engel olacak her turlu durum gozde tembellik oluşturabilir.
Goz kapağı duşukluğunden kaynaklı olarak, goz yaralanmaları sonucunda gozun uzun sure kapalı kalması durumunda da gozde gorme azlığı, yani goz tembelliği gelişebilmektedir. Yine doğumsal katarakt veya ağ tabakadaki bazı hastalıklar da goz tembelliğine neden olabilmektedir.
Goz tembelliği, genellikle doğuştan veya erken cocukluk doneminde gelişir. Buna bağlı olarak da en cok cocuklarda gorulur. Gorulme sıklığı ortalama %2-3'tir. Erken yaşta tedavi gerektirmektedir. Belli bir yaşın uzerinde tembelliği tedavi etmek maalesef mumkun değildir.
Goz tembelliği nasıl fark edilir?
Kucuk bir cocuk gozlerinde oluşan tembelliği fark edemez. Bir gozu fonksiyonlarını tam olarak devam ettirdiği icin normal yaşantısına devam eder. Eğer gozde şaşılık gibi gozle gorulur bir durum da meydana getirmiyorsa aile de farkında olamaz. Normalde, uc boyutlu, yani derinlikli bir gormeye sahibiz. Goz tembelliği olan cocuğun derinlik hissinde bir azalma meydana gelir ve ince detaylarda, işlerde zorlanır. Bu durumu bazen dikkatli bir ebeveyn fark etse de genellikle gozden kacar. Goz tembelliği tanısı icin goz doktorunun muayenesi şarttır.
Goz tembelliği nasıl tedavi edilir?
Goz tembelliğinin tedavisinde dunyada kullanılan en yaygın tedavi olarak kapatma tedavisi uygulanır. Kapatma tedavisi oldukca pratik ve etkili bir tedavi bicimidir. Cocuğumuzun tembel olan gozu acıkta kalır ve gormesi iyi olan goz kapatılır. Bu tedavi cocuğun yaşına, gorme keskinliğindeki azalmaya ve tedavinin başlama yaşına gore değişir. Kapama tedavisi sırasında, belli bir sure de olsa cocuğun resim cizme, boyama, kesme gibi yakın calışma yapması istenir. Goz merkezlerinde ise goz tembelliğinin tedavisi icin uygulanan bazı yontemler vardır.
Tedaviye iki goz arasındaki gorme farklılığı azalıncaya kadar devam edilir, daha sonra idame tedavi olan kısa sureli tedaviye yaklaşık 8 yaşa kadar devam edilir. Goz tembelliğinin tedavisi uzun sure devam eden ve sabır gerektiren bir tedavidir. 6 yaşa kadar tespit edilip tedavi başlandığında genellikle gorme keskinliğinde tama yakın sonuclar elde etmek mumkundur, ancak daha gec tanı konup tedavi edildiğinde tedaviye yanıt daha yavaş ve gorme keskinliğindeki artış daha az olmaktadır. Her ne kadar duzeltilmesi zor ve başarısı az olsa da, gunumuzde gec tespit edilen hastalara da 10-15 yaşlarına kadar aynı tedavi daha yoğun olarak uygulanmaktadır. Tedavi edilmediği takdirde goz tembelliği kalıcı olur. Gorme keskinliğinde kendiliğinden duzelme olmayacağı gibi kotuleşme de olmaz.
Anne-babalara neler duşuyor?
Goz tembelliği yaratan nedenlerden korumak mumkun olmasa da bu nedenlerin tedavi edilip giderilerek goz tembelliğinin oluşmaması veya oluşmuşsa giderilmesi mumkundur. Goz tembelliğinin bazen gozden kacması imkansız gibidir, goz bebeğinde beyazlaşmayla kendini gosteren katarakt, gozlerde kayma gibi bir belirti olmadan da mevcuttur ve diğer goz iyi gorduğu icin de aile farkına varmayarak kolaylıkla atlanabilir. Bu nedenle cocuklarını 1 yaşında ve en gec 3-4 yaşa kadar goz doktoruna gostermeleri gerekir.
Anne ve baba, eğer ailede goz tembelliği veya şaşılık gibi bir goz problemi varsa cocuklarında gorulme riski daha fazla olabileceğinden, cocuklarını geciktirmeden goz muayenesinden gecirmeleri gerekir. Eğer goz tembelliği teşhis edilip tedavi verilmişse, bu tedaviyi aynen uygulamaları, cocuklarının gelecekteki gorme duzeyleri acısından oldukca belirleyici olacağını unutmamaları ve cocuğu da tedaviye teşvik edecek şekilde davranış yontemleri geliştirmeleri uygun olacaktır.
Op.Dr. Tulay Kılıc
Dunya Goz Hastanesi