TV de Siddet ve Cocuklariniz: Etkilenmemeleri Icin Neler Yapabilirsiniz? Cev: Prof.Dr. Nesrin H. Sahin Arastirmalar siddete ve saldirganliga yonelik davranislarin yasamin erken donemlerinde ogrenildigini gostermektedir. Ancak, yine arastirmalar, cocuklarin duygularini siddet kullanmadan ifade edebilmeleri icin ailelerinin buyuk yardimi olabilecegini de gostermektedir. Bu yazi, anne-babalarin genclerde gozlenen siddeti azaltmak icin aile icinde, okullarda ve toplumda neler yapabileceklerini gormelerinde yardimci olmak uzere hazirlanmistir. Cocuklariniz icin yapabilecekleriniz: Anne-babalar cocuklarinin guven ve sevgi dolu bir evde yasamalarini saglayarak siddeti azaltmada onemli bir rol ustlenebilirler. Asagida bu konuyla ilgili bazi oneriler verilmektedir. Bunlarin hepsini harfiyen yerine getiremeyebilirsiniz. Ama elinizden geleni yaparsaniz, cocuklarinizin icinde yasayacaklari dunyayi onlara daha az zarar verici hale getirebilirsiniz. Cocuklariniza yonelik sevgi ve ilginiz surekli ve tutarli olsun: Kendisini guvencede hissedebilmesi ve digerlerine guvenebilmesi icin, her cocugun anne-babasiyla ya da bir yetiskinle guclu , sevecen bir iliski, bir "bag" kurabilmesi gerekir. Kendisine sevgi ve ilgi gosteren bir yetiskinle boyle bir bag kuramayan bir cocugun, dusmanlik duygulari icinde gelismesi ve "zor" bir genc olmasi ihtimali vardir. Kendileriyle cok kucuk yaslardayken ilgilenilmis cocuklar arasinda , "sorunlu davranislari" olan genclere daha az sayida rastlanmaktadir. Bir cocuga her zaman sevgi gosterebilmek hic de kolay bir sey degildir. Hatta eger genc, deneyimsiz ya da cocugunu tek basina yetistirmek durumunda kalan bir anne ya da babaysaniz, cocugunuz hasta ya da ozel ihtiyaclari olan ozurlu bir cocuksa, bu is daha da zordur. Eger cocugunuzu idare etme konusunda herkesinkinden daha farkli guclukler yasiyor ve cok zorlaniyorsaniz, bunu cocugunuzun doktoru ile ya da bir baska hekimle tartisiniz. Eger cocugunuzun gorunen tibbi bir problemi yoksa, bu durumda bir psikologa basvurabilirsiniz. Boylelikle, cocuk yetistirme konusunda bilimsel kanitlara dayali bazi yontemler hakkinda bilgiler edinebilirsiniz. Cocuklarin kendi akillarinin oldugunu unutmamak cok onemlidir. Cocuklarinizin giderek artan bagimsizlik ihtiyaclari ve bu ihtiyaci doyurmaya yonelik davranislari bazan sizleri kizdirabilir, engelleyebilir ya da hayal kirikligina ugratabilir. Onlara herhangi bir tepki gostermeden once, durumu cocugunuzun bakis acisindan degerlendirme konusunda gostereceginiz istek, sizin de kendi duygularinizla basetmenize ve daha sabirli davranmaniza yardimci olur. Cocuklariniza ofke ve dusmanlik dolu sozler ve davranislarla tepki vermekten kacinmak icin elinizden geleni yapin. Cocuklarinizi gozetim altinda yonlendirin Cocuklar kendi ayaklari uzerinde duruncaya kadar, cesaretlendirilmek, korunmak ve destek almak icin ebeveynlerine ve aile uyelerine muhtactirlar. Uygun yonlendirme ve gozetim olmadigi zaman, ihtiyac duyduklari bu rehberlikten yoksun kalacaklardir. Arastirmalar, zamaninda ve yapici bir yonlendirme almayan cocuklarin davranis problemleri oldugunu gostermektedir. Cocuklarinizin her zaman nerede oldugunu, arkadaslarinin kimler oldugunu bilmekte israrli olun. Cocuklarinizi kendiniz gozetemeyecekseniz, bir baska yetiskinin gozetiminin altinda olduklarindan emin olun. Cok kisa bir sure icin bile olsa cocuklarinizi evde yalniz birakmayin. Ilk-okul yasindaki ve daha ileri yasta olan cocuklarinizin, bir yetiskinin gozetiminde yapilan, okul-disi spor faaliyetlerine, egitim programlarina ya da duzenli ve yapilandirilmis eglencelere, katilmalarini tesvik edin. Degerlerine saygi duydugunuz kurum, kurulus ya da bireylerin yonetiminde olan toplumsal programlara kaydettirin. Gozetim altinda yapilan eglence faaliyetlerine cocuklarinizla birlikte gitmeye calisin ve diger kisilerle iliskilerini izleyin. Diger cocuklarin asagilayici, tehditkar, kufurlu konusmalarina onun nasil cevaplar verdigine; vurma, carpma davranislari ile ofke ifadelerine nasil tepki gosterdigine dikkat edin. Kizginlik ve ofkenin ifadesi icin bu tur davranislarin uygun yontemler olmadigini cocugunuza anlatin ve benzer bicimde davranmasini engelleyin. Cocuklariniza uygun davranislari ogretebilmek icin kendiniz model olun Cocuklar genellikle taklit ederek ogrenirler. Ailelerinin degerleri, tutumlari ve davranislarinin onlar uzerindeki etkisi buyuktur. Saygi, durustluk, ailemizden ve akrabalarimizdan gurur duymak gibi degerler, cocuklarimiz icin onemli bir guc ve guven kaynagi olabilirler. Cocugunuzun olumsuz arkadas baskisi altinda oldugu, siddetin yogun rastlandigi bir ortamda yasadigi ya da davranis bozukluklari olan ogrencilerle ayni okullara gittigi durumlarda bu degerler ozellikle onemlidir. Cocuklarin cogu, bazan saldirganlasip bir baska insana vurabilirler. Bu tur siddete yatkin davranislarin olasi tehlikeleri hakkinda cocuklarinizla konusurken kesin olun. Sorunlarini siddete basvurmadan daha yapici yontemlerle cozmusse, onu bunun icin takdir ettiginizi hemen belirtin ve odullendirin. Iyi davranislarina daha fazla dikkat gosterilerek ve takdir dedilerek, cocuklarin bu davranislarini tekrar etmeleri ve surdurmeleri saglanabilir. Cocuklarinizin sorunlarini saldirgan olmayan yontemlerle cozmelerine yardimci olabilmek icin asagidsaki onerilerden yararlanabilrsiniz. Sorunlarini onlarla birlikte tartisin. Sorunlarini siddet kullanarak cozmeye kalkarlarsa neler olabilecegini sorun. Sorunlarini siddet kullanmadan cozmeye kalkarlarsa neler olabilecegini sorun. Bu tur bir, "birlikte sesli dusunme" egzersizi, cocuklarinizin siddete basvurmanin yararli bir yontem olmadigini gormelerinde yardimci olacaktir. Anne-babalar bazan farkinda olmadan siddet dolu davranislari tesvik edebilirler. Ornegin bazi ebeveynler, erkek cocuklarinin kavga etmeyi ogrenmeleri gerektigini ileri surerler. Cocuklariniza anlasmazliklarini, tehdit, yumruk ya da silah kullanarak degil, sakin ve yerinde kullanilan sozcuklerle cozmelerini ogretin. Bos zamanlari icin yapici, siddet-disi oyunlar, faaliyetler bulmalarinda cocuklariniza yardimci olun. Onlara sizin de bir zamanlar hoslandiginiz oyunlari, spor faaliyetlerini, hobileri ogreterek, kendi beceri ve yeteneklerini gelistirmelerinde destek olun. Kucuk cocuklariniza hikayeler okuyun, daha buyuklerini kutuphanelere goturun ya da akrabalariniz arasindan deger verdiginiz, hayran oldugunuz, cevresi ve diger insanlar icin birseyler yapmis olanlarin hayat hikayelerini anlatin. Cocuklariniza vurmayin Cocuklariniza ceza vermek icin onlari itmek, kakmak, tokatlamak, vurmak ya da dayak atmak gibi davranislar, onlara sorunlarini iterek, kakarak, vurup, carparak cozmenin uygun olacagi; ceza vermeleri gerektiginde onlarin da benzer sekilde cezalar verebilecekleri mesajini vermektedir. Fiziksel cezalar istenmeyen davranislari ancak belli bir sure icin durdurabilmektedirler. Hatta cocuklarin cok sert cezalara bile uyum yapabildigi bu nedenle de cezanin hic bir etkisi kalmadigi bilinmektedir. Oysa ki fiziksel olamayan disiplin yontemleri cocuklarin duygulariyla daha kolay basacikmalarina yardimci olmakta; sorunlarini siddet-disi yontemlerle cozebilecekleri yollari ogretmektedir. Asagida bazi oneriler bulacaksiniz: Cocugunuzun her yasi icin bir dakika surecek sekilde, sesini cikarmadan bir kosede oturmasini isteyebilirsiniz. (Bu yontem cok kucuk cocuklarla kullanilamaz) Bazi izinlerini ya da harcligini geri alabilirsiniz Arkadaslari ile cikmasina ya da bazi okul/toplum etkinliklerine katilmasina izin vermeyebilir evden disari cikarmayabilirsiniz (Bu ceza daha cok buyuk yastaki cocuklar ve ergenler icin uygundur) Harcligin, onceden verilmis izinlerin geri alinmasi ya da evden disari cikarmama gibi cezalarin, tutarlilikla ve kisa sureler icin uygulanmasi daha uygundur. Hata yaptiklari zaman cocuklarin bu hatalarini duzeltebileceklerine inanabilmeleri lazimdir. Hatalardan nasil ogrenilebilecegini onlara gosteriniz. Hatalarini bulmalarina, gelecekte benzer hatalari yapmaktan nasil kacinabileceklerini anlamalarina yardimci olunuz. Bu tur durumlarda cocuklarinizi asagilamamaniz, utandirmamaniz ozellikle onemlidir. Cocuklarinizin her zaman icin sizin sevginizi ve sayginizi hissetmeye ihtiyaclari vardir. Davranis degistirme yontemlerinden biri de hatali davranislari cezalandirmak yerine, olumlu davranislari odullendirmektir. Takdir etme, ilgi, sevkat gostermenin en etkili oduller oldugunu unutmayin. Kurallariniz ve disiplin yontemleriniz konusunda tutarli olun Bir kural yaptiysaniz onu yerine getirin ve vazgecmeyin. Cocuklarin kendilerinden hangi davranislarin beklendigi konusunda acikliga ve belirginlige ihtiyaclari vardir. Olusturdugunuz bir kuralin yerine getirilmesi konusunda gelisiguzel bicimde davranirsaniz, bu sadece cocuklarinizin kafasini karistiracaktir ve "kacamak yollar" aramalarini destekleyecektir. Kurallarinizi olustururken olanaklar olcusunde cocuklarinizin da katilimlarini saglamaya calisin. Neyi beklediginizi ve kurallara uyulmadigi zaman ne tur sonuclarla karsilasacaklarini aciklayin. Boyle bir yaklasim, onlarin hem kendileri hem de cevrelerindeki insanlar icin en iyi olani elde edebilmeleri amaciyla neler yapmalari gerektigini ogrenmelerini saglayacaktir. Cocuklarinizin atesli silahlara ulasamayacaklarindan emin olun Silahlar ve cocuklar cok oldurucu bir bilesimdir ve biraraya getirilmemelidir. Eger kullaniyor ya da evinizde bulunduruyorsaniz, silahlarin ya da diger oldurucu araclarin tehlikeleri konusunda cocuklarinizi bilgilendirin. Eger evinizde tabanca ya da tufek varsa, icini bosaltip, kursunlari ve silahlari ayri ayri kilitli dolaplarda saklayin. Doldurulmamamis bile olsalar bu silahlari asla cocuklarinizin bulabileceklari yerlerde saklamayin. Asla uzerinizde tabanca ya da oldurucu bir silah tasimayin. Silah tasimanin cocuklara verdigi mesaj, sorunlarin silahlarla cozulebilecegidir. Cocuklarinizin cevrenizde ya da evinizde siddet gormelerini onlemeye calisin Evdeki siddet cocuklar icin korkutucu ve zararlidir. Cocuklarin korku duymadan, sevgi icinde yasayabilecekleri guvenli bir eve ihtiyaclari vardir. Evinde siddete tanik olan cocuklarin, ileridemutlaka siddet gosterecekleri soylenemese de karsilastiklari sorunlari siddete basvurarak cozmeye "yatkin" olacaklari soylenebilir. Evinizi siddetten uzak, guvenli bir yer haline getirmek icin elinizden geleni yapin ve kardesler arasindaki siddet iceren davranislari kesinlike engelleyin. Anneler babalar arasindaki dusmanlik ve saldirganlik dolu kavgalarin da cocuklari cok korkutacagini ve onlar icin kotu ornekler olusturacagini unutmayin. Eger evinizdeki bireyler birbirlerini sozel ya da fiziksel yontemlerle incitiyorlarsa ya da kotuye kullaniyorlarsa, cevrenizdeki bir psikologdan yardim almanizi oneririz. Bu profesyonel kisi, sizin ve ailenizin,siddetin hangi nedenlerle olustugunu ve durdurulabilmesi icin neler yapilabilecegini anlamanizda yardimci olacaktir. Bazan cocuklarinizin sokaklarda, okulda ya da evde siddete maruz kalmasini engelleyemeyebilirsiniz. Bu durumlar oldugunda, yasadiklari korku duygulariyla basedebilmeleri icin kendilerine yardim etmeniz gerekebilir. Onlara bu konularda yardimci olabilecek kisiler arasinda okulundaki rehber ogretmeni ya da bir psikologu sayabilirz. Cocuklarinizin medyadaki siddete cok fazla maruz kalmalarini onlemeye calisin Televizyonda, sinemada ya da bilgisayar oyunlarinda cok fazla siddet izlemenin de cocuklarda saldirgan davranislara yol actigi bilinmektedir. Bir ebeveyn olarak cocugunuzun izledigi siddet miktarini kontrol altinda tutabilirsiniz. Asagida bazi oneriler bulacaksiniz: Televizyon izlemeyi gunde bir ya da iki saat ile sinirlandirin. Cocuklarinizin hangi televizyon programlarini izlediklerini, hangi filimlere gittiklerini ve hangi tur bilgisayar oyunlarini oynadiklarini bilin. Televizyon programlarinda, sinemalarda ve bilgisayar filimlerinde izledikleri siddet hakkinda onlarla konusun. Bu tur davranislarin gercek hayatta ne kadar aci verici olduklarini ve ne tur ciddi sorunlara yol acabileceklerini anlamalarini saglayin. Sorunlarin siddet kullanmadan nasil cozulebilecegini onlarla tartisin Cocuklariniza siddet kurbani olmayacaklari yollari ogretmeye calisin. Cocuklarinizin siddet kurbani olmamalari icin ne tur onlemler almalari gerektigini ogrenmeleri cok onemlidir. Asagida kendinizi ve cocuklarinizi siddetten korumanizda yardimci olabilecek bazi yollar onerilmektedir: Cocuklariniza cevrenizdeki guvenli sokak ve caddelerin hangileri oldugunu ogretin Her zaman icin aydinlik, kalabalik yerlerde ve bir arkadasla yurumelerini ogut verin Gordukleri kuskulu davranislari ya da tanik olduklari suclari size, ogretmenlerine, guvenilir bir baska yetiskine ya da polise bildirmelerinin ne kadar onemli oldugunu anlamalarini saglayin. Polis Acil 155 nolu telefondan nasil arayacaklarini ogretin. Kendilerine zarar vermeye kalkan biri oldugunda , "Hayir" deyip kacmalarini ve guvenilir bir yetiskine bu konuyu mutlaka soylemeleri gerektigini anlatin. Yabancilarla konusmanin tehlikelerini vurgulayin. Bilmedikleri ve guvenmedikleri kimseye kapiyi acmamalarini ve bir yere gitmemelerini ogutleyin. Cocuklariniza siddete karsi olmalarini ogretin Siddete karsi davranislar sergiledikleri her ortamda cocuklarinizi destekleyin ve odullendirin. Arkadaslarindan birinin digerine vurdugu, kufrettigi, tehdit ettigi durumlarda cocugunuza sakin ama kesin sozcuklerle nasil tepki gosterebileceklerini ogretin. Siddete karsi durmanin ve direnc gostermenin, daha fazla cesaret gerektirdigini anlatin. Cocuklarinizin farkli yorelerden, farkli aile yapilarindan gelen kisilerle gecinmelerine, onlari kabullenmelerine yardimci olun. Insanlari sadece farkli olduklari icin elestirmenin ve etiketlemenin aci verici, incitici oldugunu ogretin ve kesinlikle bu tur davranislara izin verilmeyecegini anlamalarini saglayin. Siddeti baslatan ya da cesaretlendiren sozcukleri kullanmanin ya da siddet dolu davranislari sessizce seyretmenin, yanlis ve zararli oldugunu anlatin. Tehditlerin ve itip-kakmanin siddeti korukleyen davranislar olduklari konusunda kendilerini uyarin. Yetiskinler icin ekstra oneriler Ailenizle, arkadaslarinizla, cevrenizdekilerle yakin olun ve onlarla ilgilenin. Arkadaslardan olusan bir grup, size hos zaman gecirmenizde katkida bulunabilecegi gibi, zor zamanlarinizda destek vererek, yardim iletebilir. Cocuklarinizi buyuturken stresi ve yalnizligi azaltmak cok yararli olacaktir. Cevrenizle iliskiye gecin, komsularinizi taniyin. Oldurucu silahlarin komsu evlerde de bulundurulmamasini saglayin. Suclulugu ve siddeti azaltmaya yonelik sivil toplum girisimlerine gonullu olun. Cevrenizde bu tip programlar yoksa, siz baslatin. Sectiginiz milletvekillerinin ve belediye gorevlilerinin siddet konusundaki hassasiyetinizi bilmelerini ve konuyla iliskili onlemleri almalarini saglayin, baski gruplari olusturun. Siddet iceren programlar sunan televizyon kanallarina, onlara reklam veren ya da sponsor olan sirketlere sikayetlerde bulunun. Cocuklarinizin cevrenizdeki "cevre temizligi", "agac dikme", vb. etkinliklere katilmalarini ve icinde yasadiklari toplumla butunlesip, onunla gurur duymalarini saglayin. Bu tur gruplar, bir yandan cevrenizi daha "yasanir" ve guvenli bir hale getirmeye calisirken, diger bir yandan da cocuklarinizin guvenli, yararli ve odullendirici etkinlikler icinde hos zaman gecirmelerine yardimcidirlar. Potansiyel tehlike isaretleri Cocuklari asagidaki belirtileri gosteren ebeveynler, bu konulari profesyonel bir kisiyle gorusmeli ve cocuklarini anlamaya calismalidirlar. Bebekler ve okul-oncesi cocuklarda gozlenen tehlike isaretleri Bir gun icinde cok sik olarak ortaya cikan, 15 dakikadan daha uzun suren ve ebeveynler, bakicilar ya da diger aile uyeleri tarafindan sakinlestirilemeyen ofke nobetleri Nedeni olmadan cok sik ortaya cikan saldirganlik patlamalari Cocugunuzun asiri aktif, kontrolsuz ve korkusuz olmasi Yetiskinleri ve kurallari hice saymasi Ebeveynlerine yonelik baglilik davranislarini gostermemesi, yabanci yerlerde onlari aradigini, onlarin yakininda olmak istedigini gosteren davranislari sergilememesi Televizyonda siklikla siddet iceren programlar aramasi, siddet temasi olan oyunlara girmesi, diger cocuklara yonelik hain davranislarda bulunmasi Okula giden cocuklarla iliskili tehlike isaretleri Dikkat ve konsantrasyon sorunlarinin olmasi Sinif aktivitelerinde "oyun-bozan davranislar" gostermesi Okulda basarisiz olmasi Okulda diger cocuklarla sik sik kavga etmesi Hayal kirikliklari, elestiriler ve alaylara, yogun ofke patlamalari, suclamalar ya da intikam temali davranislarla tepki gostermesi Televizyonda cok sayida siddet icerikli program seyretmesi, bu tur filimlere gitmesi ve bu tur bilgisayar oyunlari oynamasi Cok az sayida arkadas sahibi olmasi, davranislari yuzunden arkadaslari tarafindan dislanmasi Saldirgan, kural dinlemez oldugu bilinen cocuklarla arkadaslik kurmasi Digerlerinin duygu ve dusuncelerine duyarsiz olmasi Ev hayvanlarina ya da sokaktaki hayvanlara yonelik hainlikler yapmasi Kendini cok cabuk engellenmis hissetmesi Ergenlik-oncesi ve ergenlik donemi cocuklariniz icin tehlike ,isaretleri Otoriteye surekli karsi durmasi Digerlerinin duygu ve davranislarini hice saymasi Insanlara kotu davranmasi ve problemlerinin cozumu icin fiziksel siddete ya da siddet tehditlerine basvurmasi Sik sik hayatin kendisine haksizlik ettigini vurgulamasi Okulda basarisiz olmasi ve "ders asma" davranislarinin sikligi Herhangi bir nedeni olmadigi halde okula gitmemesi Okuldan uzaklastirilmasi ya da atilmasi Cetelere, kavgalara katilmasi, hirsizlik ya da vandalizm gibi davranislarda bulunmasi Alkol, ilac ya da ucucu madde kullanmasi
Copyright © Turk Psikologlar Dernegi, 1999