Astronomi terimi eski Yunanca’daki astron ve nomos (άστρον et νόμος) sozcuklerinden turetilmiş olup, « yıldızların yasası » anlamına gelir. Asteroitlerin ve kuyruklu yıldızların keşfindeki katkıları gozonune alınırsa, gokbilim amatorlerin de halen etkin bir rol oynayabildikleri nadir bilimlerden biridir.
//
Gokbiliminin tarihi
Gokbilim yeryuzundeki en eski bilimlerden biri olarak kabul edilir. Arkeolojik bulgular en eski cağlarda bile insanların gokbilim hakkında bilgileri olduğunu ortaya koymaktadır. Neolitik cağda bile insanlar ekinoksların periyodik karakterini, mevsimlerle ilişkisini ve bazı takımyıldızları bilmekteydiler. Modern gokbilim gelişimini, ozellikle antik cağdaki ve onları izleyen matematikcilere ve Ortacağ’ın sonunda keşfedilmiş gozlem aletlerine borcludur. Başlangıcta ayrılmaz bir ikili ya da paralel olarak ilerleyen Astroloji ve gokbilim zamanla yollarını birbirlerinden ayırmak zorunda kalmışlardır.
Antik Cağ’da gokbilim
Tarantula nebulası
Antik Cağ'da gokbiliminin gelişimindeki onemli hususlar olarak şunlar soylenebilir :
Gokbilim onceleri yalnızca, cıplak gozle gorulen gok cisimlerinin gozlemi ve hareketleri hakkındaki ongormelerden oluşuyordu. Eski zamanlarda gozlemler cıplak gozle yapılıyorsa da o zamanlar gunumuzdeki gibi sanayi ve ışık kirliğinin bulunmayışı eski insanlara buyuk bir avantaj sağlıyordu. Bu yuzden antik cağda yapılan gozlemlerin gunumuzde yapılması olanaksızdır. Eski insanların dairesel tarzda dikmiş oldukları 6.500 yıllık megalitlerin (Nabta Playa, Stonehenge) gokbilimsel gozlem amacıyla kullanıldıkları sanılmaktadır. Eski cağlarda gokbilimde ilerlemiş uygarlıklardan bazıları, Cin, Hint, Sumer,Kalde, Mısır, Toltek, Zapotek ve Maya uygarlıklarıdır. Rig-Veda’da Guneş’in hareketine bağlanan 27 takımyıldızdan ve 13 bolumlu zodyaktan soz edilir. Mayalar ise teleskopları olmadıkları halde Venus’un evrelerini ve tutulmalarını tam olarak saptayabilmişlerdi. Antik Yunanlar’ın gokbilime yaptıkları en onemli katkı yıldızları kadir derecelerine gore sınıflandırmaya calışmış olmalarıdır. Ortacağ’da gokbilim
Eagle nebulasından ilginc bir goruntu
Apollo Teleskobu
Ortacağ’da gokbilim bilgilerinin İslam bilginlerince geliştirildiği ve bu bilgilerin sonradan Batı'ya aktarıldığı gorulur. Gokbilimini geliştiren bu İslam bilginlerinden başlıcaları şoyle sıralanır : Al-Farghani (805–880), Gok cisimlerinin hareketleri uzerine yazılar yazdı, ekliptiğin eğikliğini hesaplamasını sağladığı gozlemlerde bulundu. Al-Kindi (801–873), filozof ve ansiklopedici bilgin, gokbilim uzerine 16 eser yazdı. Al-Battani (855–923), gokbilimci ve matematikci Al-Hasib Al Misri (850–930), Mısırlı matematikci Al-Razi (864–930), İranlı bilgin Al-Farabi (872–950) buyuk filozof ve bilgin. Al-Khujandi 10. yy.’ın sonunda Tahran yakınında bir gozlemevi inşa etti. Omer Hayyam (1048–1131), cetveller hazırladı, takvimi geliştirdi. Ibn al-Haytham (965–1039), matematikci ve fizikci. Al-Biruni, (973–1048), matematikci, gokbilimci ve ansiklopedici. Al-Tusi (1201–1274), filozof, matematikci, gokbilimci ve ilahiyatcı; trigonometrinin kurucularından biri olarak kabul edilir. Al-Kashi (1380–1429), (Ozbekistan) Ali Kuşcu (1403 - 1474 ) Turk gokbilimci, matematikci ve dilbilimci Ronesans’ta gokbilimi Kopernik Guneş merkezli guneş sistemi modelini fikir olarak ortaya attı. Koperniğin fikri Galile ve Kepler tarafından savunuldu, geliştirildi ve duzeltildi. Kepler Guneş’in cevresindeki gezegenlerin hareketini belirleyen bir yasalar sistemi olduğunu duşunen ilk kişi oldu. Cekimi hareket yasalarıyla tanımlayan Newton oldu. Boylece gezegenlerin hareketine makul bir acıklama getiren ilk kişi de o oldu.Aynı zamanda yansıtıcı teleskobu icat etti. Gokbiliminin tarihsel surecinin son aşaması
Gokbilim 19. ve ozellikle 20.yy.’da baş dondurucu bir hızla ilerlemiştir. Gokbiliminin son aşamasında keşif ve gelişmelerle ilgili olarak şunlar soylenebilir: Teleskopların geliştirilmiş olmasının yanısıra diğer bilim dallarındaki ilerlemelerin de gokbilimine yardımcı olmaları sayesinde evrenin gizleri bir bir acığa cıkmaktadır. Gokbilimindeki en onemli gelişmelerden biri tayfolcumu de denilen spektroskopinin (maddelerin ışıkla olan etkileşimlerini anlamaya calışma, maddelerin soğurduğu ve yaydığı ışığı, yani elektromanyetik dalgaları saptayarak maddenin yapısı hakkında sonuclara varma tekniği) yani yıldız ışığının elektromanyetik spektral analizine başlanmış olmasıdır. Diğer yıldızların ışıklarının analizi bu yıldızların ışığının temelde Guneş’imizin ışığından farksız olduğunu, fakat yıldızlar arasında ısı, kutle ve boyut bakımından son derece buyuk farklılıklar bulunduğunu gostermiştir.
Evrenin genişlemesi, galaksiler giderek birbirinden uzaklaşmaktadır.
20. yy.’ın başında diğer galaksilerden ayrı bir birim olarak galaksimizin varlığı kanıtlanabilmiştir. Ardından Hubble yasası ile evrenin bir genişleme icinde olduğu saptanmıştır; galaksiler giderek birbirinden uzaklaşmaktadır. Kozmolojik termik ışıma (fosil ışıması) ve kimyasal elementler ve izotoplarının maddeden ayrılmasını acıklayan farklı nukleosentez teorileriyle buyuk olcude gokbilim ve fiziğe dayalı olan Big-Bang teorisi yoluyla Kozmoloji ozellikle 20.yy.’da buyuk gelişmeler gostermiştir. 20.yy.’ın bu alandaki son gelişmeleri olarak, radyoteleskopların, radyoastronominin, modern bildirişim araclarının ortaya cıkması sayılabilir. Bunlar sayesinde, elektromanyetik dalgalarla uzayı aşan atomların ve farklı izotopların yayınlarının spektroskopik analizi yapılabilmiş ve boylece uzak gok cisimleri uzerinde yeni deney turleri olanaklı hale gelmiştir. Gokbiliminin dalları, alanları, konuları
Antikcağdaki başlangıc doneminde gokbilim yalnızca astrometriden ibaretti, yani yıldız ve gezegenlerin gokyuzundeki konumlarının olcumunden ibaretti. Daha sonra Kepler ve Newton’un calışmaları gok cisimlerinin cekim etkisi altındaki hareketlerinin matematik yoluyla ongorulmesini sağlayan gok mekaniğini doğurdu. Bu iki alandaki (astrometri ve gok mekaniği) calışmaların coğu, onceleri, elle yapılan işlemlerden oluşuyordu. Gunumuzde ise bu calışmalar bilgisayarlar ve fotoğraf aygıtları ile yapılabilmektedir ki, bu da gok cisimlerinin konum ve hareketlerinin cok buyuk bir hızla saptanabilmesini sağlamaktadır. Bu yuzden modern gokbilim daha ziyade gok cisimlerinin fiziksel doğasını gozlemlemleye ve anlamaya yonelmiştir.
20.yy.’dan itibaren profesyonel gokbilim iki alana ayrılma eğilimi gostermiştir : Gozlem astronomisi ve teorik astrofizik. Gokbilimcilerin coğunun her iki alanda da calışıyor olmasıyla birlikte, profesyonel gokbilimciler giderek bu iki alandan birinde uzmanlaşma eğilimi gostermektedirler. Gozlem gokbilimi esas olarak verilerin elde edilmesiyle ilgilenir. Teorik astrofizik ise esas olarak gozlemlenen fenomenleri anlamaya ve ongorulerde bulunmaya calışır. Teorik astrofizik gozlem gokbilimine bir tamamlayıcı etken olarak gokbilimsel oluşumları acıklamaya calışır da denilebilir.
Gokbiliminin bir dalı olan astrofizik yıldızların gozlemiyle sınıflandırılan fiziksel fenomenleri tanımlar, belirler. Gunumuzde gokbilimciler hepsi de belirli bir astrofizik bilgisine sahiptirler ve gozlemleri de hemen hemen her zaman, yine, astrofizik bie bağlamda incelenir. Bununla birlikte, kendilerini yalnızca astrofiziği incelemeye vermiş araştırmacılar da yok değildir. Astrofizikcilerin calışması gokbilimsel gozlem verilerini analiz etmek ve onları fiziksel olgulara indirgemektir.
Astrofiziğin bir dalı olan Kozmoloji evreni fiziksel bir sistem olarak inceler; yani evrenin doğuşu ve buyumesi, evrimi, gokcisimlerinin fiziksel ve kimyasal ozellikleri ve konumlarının hesaplanması ile ilişkilidir. Gokbilim gozlemleri salt gokbilim ile ilişkili değildir, aynı zamanda genel gorelilik kuramı gibi fizikte cok onemli bir yeri olan teorilerin ispatı icin de bilgi sağlar.
Kullanılan inceleme yontemi, amac ve konuya gore birbiriyle ic ice olan, genel gokbilim, astrofizik ve uzay bilimleri gibi bircok dala ayrılır. Gokbilimde inceleme alanları aynı zamanda şu iki kategoride ele alınır: Konuya gore gokbilim. Genellikle uzayın bolgelerine gore (orneğin galaktik gokbilim) ve ilgili meselenin tiplerine gore dallara ayrılır (yıldızların oluşumu, kozmoloji). Gozlem tarzına gore gokbilim. Saptanan partikullerin tipine (ışık, notrino) veya dalga genişliğine (radyo dalgaları, gozle gorunen ışık, kızılotesi ışınlar) gore dallara ayrılır.