Gecen gun sosyal medya uzerinden Turkiye ’deki adaletsizliği konuşurken arkadaşlarımızdan birisi “Adalet artık sadece bir bayan ismi” dedi. Ben ve kadın arkadaşlarım durur muyuz, hemen “Bayan değil, kadın” dedik. Bunu dediğimiz zaman ortalığı aldı bir kıyamet. Bayan kelimesinin kullanılmasına karşı cıkanlar ve kullanılmasını destekleyenler arasında kıyasıya bir tartışma yaşandı. Yazımızda oncelikle neden ‘bayan değil, kadın’ dediğimizi acıklamaya, ikincil olarak da gelen eleştirileri dile getirmeye calıştık.

İlk once cinsiyet ve hitap bicimleri arasındaki farkı ortaya koymakta fayda var. Bir bireyin cinsiyeti tanımlanırken kadın ve erkek kelimeleri kullanılır. Ote yandan bir hitap bicimi olan ‘bay’ ve ‘bayan’ kelimeleri ise cinsiyet kullanımının uygun olmadığı yerlerde bir hitap bicimi olarak bu gereksinime cevap verir. Burada vurgulamak istediğimiz, karşı cıkılan noktanın orneğin bir tiyatronun ya da bir programın acılışındaki “Baylar bayanlar hoş geldiniz” ifadesi olmadığıdır. Sorun, cinsiyetten bahsedilirken kullanılması gereken ‘kadın’ kelimesi yerine ‘bayan’ kelimesinin kullanılmasıdır. Peki bir kişi kibar olma niyetiyle bayan demiş olamaz mı?
Kibarlık ve niyet meselesi

Sosyal medyadaki tartışmada ilk goze carpan kibarlıktan doğan niyet meselesiydi. Bayan demek hem kibarlık, hem de iyi niyet gostergesi olabilirdi. Kibar olma niyetiyle bayan diyen birine biz nasıl “Bayan değil, kadın” diyebilirdik ki? Hele de bize “Bunu soyleyen kişinin niyetine bakmak lazım. İnsanların dillerine yerleşmiş kelimeler ile gercek niyetlerini ayrıştırmak lazım” diyen erkekler karşımızda bekliyorken. Bunu duyunca insanın, “Hakikaten ya, ne doğru dedin arkadaş” diyesi geliyor. Evet, bayan diyen kişiler kibarlık icin boyle diyor olabilir. Peki bu durum gercekten de iyi niyet meselesiyle acıklanabilir mi?

Kibarlık olsun diye soylenen bayan kelimesi aslında kadını cinsel kimliğinden uzak tutan erkek egemen zihniyetin dile yansımasının bir sonucudur ve her seferinde tercih edilen bu sozcuk, utandığımız, kabullenmediğimiz bir durumdan kacmak icin kullandığımız toplumsal bir zihniyetin urunudur. Kısaca bu durum kadın cinselliğinin yok sayılması, kadının cinsel kimliğinden uzaklaştırılması ve kadın kelimesinin utanılacak bir kelime olarak gorulmesi olarak yorumlanabilir.

Ote yandan bir birey kadın yerine bayan demeyi neden kibarlık olarak gormektedir? Bunun en buyuk sebebi, bayan kelimesinin kibarlığı temsil eden, kadının ise kacınılması gereken ve kabalık iceren bir kelime olarak gorulmesidir. Peki cinsiyeti tanımlayan kadın kelimesi nasıl kaba olabilir? Kız-kadın ayrımı yapmadığından daha notr olduğu ve kadın cinselliğine dair atıf icermediği iddia edilen bayan kelimesi, bu ‘kabalığın’ ustunu orterek kadın kelimesinin kullanılmasının toplumda yaratacağı gerginliğin onunu almış olur. Peki aynı şekilde erkek kelimesi kaba mıdır? Bir erkeğin cinsiyetini ya da cinselliğini tanımla(ma)mak icin erkek yerine ‘bay’ kullanılır mı? Erkek olarak hitap edilmek hic utanılacak bir durum olur mu?
Bu sorunun ‘altı ustu kadın yerine bayan denmesi’ gibi onemsiz, anlamsız ya da sadece soylemsel bir sorun olmadığını soylemek de mumkundur. Bayan soyleminin yaygınlaşması ile hem kamusal hem de ozel alandaki adlandırma bicimleri de etkilenmektedir. Bunun sonucu olarak, kadın ve erkek icin ayrı bolumleri olan bircok mağazanın ya da umumi tuvaletin ‘Bayan-Erkek’ olarak yapılandırıldığı ve kadın yerine bayan kelimesinin yaygınlaştığı gozumuze carpmaktadır. Tam da bu noktada dil ve duşunce ilişkisinden bahsetmekte fayda var.
Dil-duşunce ilişkisi
Dil ile butun dunyayı anladığımız gibi, toplumsal gerceği de yeniden inşa ederiz. Duşuncelerimiz de yine dil ile şekillenir. Dil, bir yandan kelimelerle fikirlerimizi paylaşmamızı ve iletişim kurmamızı sağlarken diğer yandan duşunceyi kendi icinde sınırlandırarak ve kendi gercekliğini dayatarak duşuncenin kalıplarını hazırlayıp eyleme dokturur. Boylece dil ile toplumsal bilinci, onyargıları, onceden tanımlanmış toplumsal cinsiyet rollerini de bilincli bir şekilde acığa cıkarırız. Kısacası kullandığımız dil duşunduklerimizi, yaşayış bicimimizi, toplumu algılayışımızı yansıtır.
Dil, cinsiyetcilik ve iktidar arasındaki ilişkiye baktığımızda, dilin toplumsal guc dağılımının uretilmesinde, surdurulmesinde ve yeniden şekillenmesinde en etkili araclardan biri olduğunu gormekteyiz. Bu nedenle kadın yerine bayan kelimesini her kullandığımızda toplum tarafından kadına atfedilen butun rolleri, ayrımcılığı ve kadının toplumdaki yerini kabul edip, bu eşitsizliği pekiştirerek dil ile yeniden dolaşıma sokmuş oluruz.
Peki ne yapılabilir?
Bir kadının cinsiyetinden bahsederken bayan kullanıldığı her durumda karşımızdakine aslında cinsiyetten bahsettiği ve ‘bayan’ın cinsiyeti tanımlamadığı, aksine bir hitabet şekli olduğu hatırlatılabilir. Karşımızdaki kişiyle bu meseleyi tartışarak, ‘bayan’ meselesiyle kadın cinselliğinin kabul gormemesinin, cinselliğin kadın icin utanılacak bir durum olmasının, bekÂret baskısının, kadın somurusunun ic ice gecmiş meseleler olduğu anlatılabilir. ‘Bayan’ meselesini tartıştıkca, mesele daha fazla gorunur ve uzerine konuşulur hale gelecektir. Boylece yeni bir fikir dil ile dolaşıma girerken bugunden yarına bir değişiklik yaratmasa da uzun vadede toplumsal gercekliğin değişmesine katkıda bulunacaktır.
Ne zaman bu meseleyi dile getirsek neyi, nasıl ve ne şekilde tartışmamız gerektiğine karar veren, tartışma alanımızı kendi ayrıcalıklı konumlarından belirleyen ve bu meseleyi “Uğraşacak başka konu mu kalmadı?” diyerek değersizleştiren erkeklere de toplumdaki ayrıcalıklı konumları hatırlatılabilir. Hangi sınıftan gelirse gelsin kadınların her şekilde somurulduğu ve var olan cinsiyetcilikten de canının yandığı ortaya koyulabilir. Bize bayan yerine kadın denmesini sağlayacak kadar gucumuzun olduğunu soyleyerek de son soz koyulabilir.
Herkesin korkmadan kadın diyebildiği, kadınların bayan değil, ‘bağyan’ hic değil, kadın olduğunu yuksek sesle haykırabildiği gunlere...
*Feminist aktivist

Herkesin korkmadan kadın diyebildiği, kadınların bayan değil, 'bağyan' hic değil, kadın olduğunu yuksek sesle haykırabildiği gunlere...
Haber: Diren Yeşil - Melis Uluğ (*) / Arşivi