Sodyum nedir diye soruyorsanız hemen mutfağa gidin ve tuzluğunuza bakın. İşte o tuzluğun icinde sodyumun bir formu olan sodyum klorur vardır. Peki endustriyel alanda nasıl kullanılıyor diyorsanız uzaklara gitmeyin ve yine mutfağınızdaki sabuna bakın, muhtemelen yağ cozucu etkisi nedeniyle kullanılmıştır. Yani sodyum gercek anlamda her yerde. Gelin sodyum nedir, ne işe yarar yakından bakalım ve sodyum elementinin ozelliklerini gorelim.
İcindekiler Sodyum nedir? Sodyum elementini kim buldu? Sodyum elementi ne işe yarar? Sodyum elementinin ozellikleri Sodyum elementi nerelerde bulunur? Sodyum elementi nerelerde kullanılır? İnsan sağlığı icin sodyum:
Temelden başlayalım, sodyum nedir? Latince adı natrium olduğu icin periyodik tabloda Na kısaltması ile gosterilen ve atom numarası 11 olan sodyum, alkali metaller grubuna ait olan bir elementtir. Yumuşak ve kaygan bir metaldir. Neredeyse her doğal bileşiğin icinde bol bol sodyum bulunur. Dunya kabuğunun yuzde 2.8 ’ini oluşturan sodyum, Dunya ’da en cok bulunan altıncı elementtir.
Reaktif bir yapıya sahip olan sodyum serbest halde bulunmaz. Su ile temasında reaksiyon gosterir, hava ile temasında oksitlenir. Hafiftir, yumuşaktır ve gumuşe yakın bir beyaz renge sahiptir. Sarı bir alevle yandığı zaman hidrojen acığa cıkarırır. Bir tur sodyum formu olan sodyum klorur, deniz suyu bileşenlerinin yaklaşık yuzde 80 ’ini oluşturur.
Sodyum elementini kim buldu?
İnsanlık bugun bildiğimiz anlamda olmasa da her zaman sodyum elementinin varlığından haberdardı. Hatta Orta Cağ doneminde Avrupalılar sodyum bileşiğini baş ağrısını gecirmek icin bir ilac olarak kullanıyorlardı. Kimyasal anlamda sodyumun bulunuşu ise 19. yuzyılda gercekleşti.
1778 - 1829 yıllar arasında yaşamış olan İngiliz fizikci, kimyager ve mucit Humphry Davy, 1807 yılında bir deney yaptı. Bu deneyde erimiş sodyum hidroksit iceren kostik sodaya elektroliz uygulayan Davy, element bileşiklerini ayrıştırarak sodyumu ortaya cıkarmıştır.
Sodyum elementi ne işe yarar?
Sodyum ilk olarak sodyum siyanur ve sodyum peroksit formlarında kullanılmıştır. Bunlar, benzinin ve deterjanın temel katkı maddeleriydi. Daha sonra sodyum hidrit ve sodyum borohidrit formlarında boya ve parfumlerde kullanıldı. Elbette en onemli sodyum formu, sofra tuzlarında kullanılan sodyum klorurdur.
Bugunlerde sodyum, eriyik halde sahip olduğu ısı transfer ozelliği nedeniyle yaygın olarak yuksek ısılı reaktorlerde kullanılmaktadır. Sofra tuzu ile aldığımız sodyum; sinirlerin uyarılmasını, kalp faaliyetlerini ve metabolik fonksiyonları duzenlemektedir. Elbette bu olumlu etki, alınan sodyum miktarı arttıkca olumsuz hale gelir.
Sodyum elementinin ozellikleri:
Atom numarası 11 olan sodyumun atom dizilişi 2 - 8 - 1 şeklindedir. Periyodik tabloda Na olarak gosterilen bir alkali metal olan sodyumun atom ağırlığı 22,99 ’dur. Parlak beyaz bir renge ve kırıklı bir yuzeye sahiptir. Havada hızla oksitlendiği zaman daha donuk bir renge burunur. Bu nedenle gaz yağı ya da vazelin yağı icinde saklanır.
Ametallerin neredeyse hepsiyle kolayca birleşir. Oksijen ve halojen icerikli bileşenleri ayrıştırma yeteneği vardır. Cıva icinde cozunmektedir. Pek cok organik kimya uygulamasında sodyum etken maddedir. Suyla etkileşime girdiği zaman bazik bir oksite donuşur.
Sodyum, havadaki karbondioksiti hızla emerek sodyum bikarbonata donuşebilir. Sıvı halde 125 derecede tutuşur. Kuru bir hava varsa sessizce yanar. Yanma sırasında 800 dereceye kadar ulaşabilir. Sondurulmesi son derece zordur. Sodyum yangınlarında su ya da bildiğimiz yangın sonduruculer yerine ozel kuru tozlar kullanılır.
Doğal sodyum elementi 23 kutleli kararlı bir izotoptur. Sodyum 22, 2.6 yıllık bir yarı omur nedeniyle radyoaktif izleyici olarak kullanılır. Sodyum 24, 15 saatlik bir omre sahip olduğu icin nukleer reaktorlerde sınırlı bir kullanım sunar. Ancak kısa da olsa girdiği bu reaksiyon nedeniyle nukleer tesislerdeki soğutma reaktorlerinin ayrılmaz bir parcasıdır.
Pek cok farklı formu olsa da bunların neredeyse hepsi suda cozunur. Periyodat ve proantimonyat en az cozunenlerdir. Biyokimya alanında sodyum, organik sıvıların asit ve baz dengesini sağlamak icin kullanılır. Potasyum iyonları ile sodyum iyonları dengeli calışmaktadır. Bu ozellikleri nedeniyle pek cok hastalığın tedavisinde ilac olarak kullanılırlar.
Peki sodyum elementi nerelerde bulunur? Aklınıza gelen neredeyse her doğal bileşen icinde sodyum bulunmaktadır. En yoğun olduğu yerler ise deniz suyudur. Reaktif ozelliği nedeniyle hicbir bileşen icinde serbest halde bulunmaz. Bu nedenle elektroliz ve benzeri yontemler kullanılarak acığa cıkarılması gerekir. Acığa cıkarıldıktan sonra elde edilen sodyum farklı maddelerle etkileşime sokularak farklı formları elde edilir.
Sodyum elementi nerelerde kullanılır?
Kimya alanında ester ve organik bileşik yapımında Sofra tuzu yapımında Yapı gelişimini sağlamak icin alaşımların icinde Sabunların icinde yağlı asitlerle birlikte Metal yuzeyi temizleme ve duzeltme amacıyla Erimiş tuzların saflaştırılmasında Sodyum buharlı lambalarda Nukleer reaktorlerde soğutucu olarak İcten yanmalı motorlarda Sodyum elementinin yaygın olarak kullanıldığı alanlardan bazıları bu şekilde. Sodyum, dunyada en bol bulunan elementlerden bir tanesi olduğu ve farklı maddelere karşı farklı reaksiyonlar gosterdiği icin pek cok farklı alanda kullanılmaktadır. Sayısız forma donuşturulebildiği icin direkt kendi halinde olmasa bile bu formlarda neredeyse her yerde karşımıza cıkmaktadır.
İnsan sağlığı icin sodyum:
Sodyum; vucut sıvısının dağılımı ve asit baz dengesinin sağlanması icin pek cok hayati konuda insan sağlığı icin buyuk oneme sahiptir. Peynirlerde, işlenmiş etlerde, normal etlerde, salamura urunlerde, hazır gıdalarda, balıkta, yumurtada ve sutte bile sodyum bulunmaktadır. Meyve sebzeler sodyum bakımından fakirdir ancak sodyum dengeleyicisi potasyum bakımından zengindirler.
Kandaki ideal sodyum değeri 135 ile 145 mEq/L arasında olmalıdır. Sodyum yuksekliği durumunda vucut su tutar, kan basıncı artar, yuksek tansiyon ortaya cıkar. Yuksek tansiyon ise sayısız hastalığa davetiye cıkarır. Gunluk almanız gereken sodyum miktarı 1500 -2400 miligramdır. 1 gram tuzda 400 miligram sodyum olduğunu duşunursek son derece dikkatli olmak gerekir.
İnsan sağlığı icin olduğu gibi endustriyel alanlar icin de vazgecilmez bir element olan sodyum nedir, ne işe yarar, ozellikleri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtlayarak bu alkali metal hakkında bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Sodyumun insan sağlığı uzerindeki etkileri hakkındaki en doğru ve size ozel bilgiyi uzman bir hekimden almanız gerektiğini unutmayın.