TERS LALE
Ters lale en yoğun olarak Hakkari ve Şemdinli bolgesinde yetiştiği icin halk arasında Şemdinli lalesi ve Hakkari lalesi olarak ta tanınır. Soğan, yumru ve rizom gibi toprak altı organlara sahip olan geofit bitkileri diğer bircok kullanımları yanında erken ilkbaharda ve sonbaharda acan narin, gosterişli ve guzel cicekleri nedeniyle sus bitkisi yonunden buyuk bir oneme sahip olmuşlardır. Ozellikle kış aylarının sonlarında kar topraktan kalkar kalmaz veya karla birlikte cicek acan turleri insanların ilkbahara olan ozlemini gidermesiyle birlikte bahar mujdecisi olarak ta sembolik onem taşımıştır. Ayrıca, soğan, yumru ve rizom gibi toprakaltı organları sayesinde orijinal habitatlarından başka ulkelere canlı olarak taşına bilmesi ve kolay uretilmesi gibi nedenlerle, geofit bitkiler ekonomik acıdan da değerlendirilmeye başlamışlardır.
Hakkari'nin Cilo Dağları'nda yetişen "Ters Lale", dunyanın en nadide ciceklerinden biridir. Gecmişte Hakkari Bolgesi'nde yaşayan Asuri'lerin her sabah gobeğinden su yaydığı icin 'Ağlayan lale' adını verdiği ve bu yuzden kutsal saydığı "Ters Lale", gunumuzde de cok değerli. Boyu 75 santimetreyi bulan, her dalında 6 lalenin ters buyuduğu doğa harikası cicek, Kultur ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu'nca koruma altına alınmıştır.
Hakkari dağları eteklerinde kendiliğinden yetişen, her dalında 3 ila 8 lalenin ters buyuduğu , boyu 60 ila 80 cm ‘ yi bulan ters lale belirli yerlerde yetişmektedir. Gen merkezinin ilimiz olduğu halde kacak yollarla Avrupa ulkelerinde satıldığı ve buralarda kozmetik ve ilac sanayisinde kullanılmakta hatta sus ciceği olarak parkları suslemekte olduğu biliniyor.
Avrupa’da Fritillasio İmperialis , ‘Kejan lalesi’ , Prestika ‘Karagoz lalesi’ , Emperyalis ‘Ağlayan Gelin’ gibi isimlerle anılmaktadır. Halkımız tarafından da Ağlayan Gelin, Kerbela ve Kral lalesi olarak da bilinmektedir.
Bolge, bircok doğal kaynak potansiyeli gibi sus bitkileri acısından da zengin bir floraya sahiptir. Ozellikle erken ilk bahar doneminde halk arasında baharat ve sebze gibi ceşitli amaclarla kullanılan bitkilerin coğu doğal olarak yetişen sus bitkileridir.
Sus bitkileri icinde soğanlı bitkilerden olan Fritillaria imperiaris en cok Hakkari ve Şemdinli bolgesinde yetiştiği icin halk arasında Şemdinli lalesi ve Hakkari lalesi olarak da tanınır. Aynı zamanda, Ağlayan Gelin, Kral Tacı olarak ta bilinmektedir.
Soğanlı bitkiler zengin floranın nadide turlerindendir. Toprak altında gıda maddesi depolamak uzere değişime uğramış govdeleri olan, gosterişli ciceklere sahip bu bitkilerin toprak ustundeki kısımları buyume mevsimini tamamladıktan sonra sararıp solar. Soğanları ise uzun yıllar yaşamaya devam eder.
Ters laleler dunyanın en guzel cicekleri arasında yer almaktadır.Bu ciceklerinde mazisi cok uzun yıllara dayanmaktadır.Dunya uzerinde sadece Turkiye'de yetiştiği soylenmektedir, boyle bir ciceğin ne kadar değerli olduğu buradan anlaşılmaktadır.Ulkemizde Hakkari'nin yuksek dağlarında yetişmektedir.
Genellikle Şubat sonu ve Mart ayı başlarında topraktan cıkarak yeni mevsime merhaba derler.Soğuk mevsim bitkileridir - derecelerde yaprakları donar olmuş gorunurler ama guneşi gorunce tekrar normale donup gelişimlerine devam ederler ama kesinlikle bir şey olmaz.
Ters Lale Konusunda Onemsenmesi Gereken Hususlar:
1-Bolgemiz florasındaki genetik ceşitlilik tespit edilmeli,
2-Kacak sokumler engellenerek doğada biyolojik ceşitlilik korunmalı.
3-Doğal Cicek Soğanları Yonetmeliği cercevesinde uretimi yasal bir cerceveye oturtulmalı,
4-Yerli ureticilere uretim izni verilerek yore halkına yeni iş imkÂnları sunulmalı,
5-Doğa tahribatının engellenmesi ve biyolojik ceşitliliğin korunması amacıyla uretimi doku kulturu ile yapılmalı,
6-Uretimde kalite ve kantite sağlanmalı,
7-Programlı uretim yapılmalı,
8-Pazar ağı kurulmalı
Ters lale uretimi
Ters laleler genellikle sarı ve turuncu renklidir. Imperialis cinsleri 1 metrenin uzerine cıkabilirler ve senede sadece mart-nisan ayları arasında bir kere acarlar.
Uretimi daha cok tohumla yapılır.Soğanlı bitki oldukları icin soğanın belli bir olgunluğa ulaşmasıyla bitkide ciceklenme gorulur.
Ters laleler gunumuzde tıp alanında ve bahce dekorasyonlarında kullanılmaktadır.Son yıllarda ticari onemi artmıştır.
Ters lale topraktan cıkış aşamaları
Ters Lale'nin Bitki Ozelikleri
Soğan: 7-8 cm cağında basık; yaprakları kiremit dizilişli.
Govde boyu: 50-100 cm.
Yapraklar: 4-8 adet; parlak yeşil; govdenin ust yarısında dairesel dizilişli; mızrak şeklinde.
Cicekler: 5-12 adet can şeklinde
Tepaller: 4-4.5 cm; kırmızı veya turuncu, bazen sarı, bal ozu salgılayan bezler tepallerin tabanında, beyaz yuvarlak şekilli.
Kapsul: 1.5-2 cm; kanatlı.
Cicek acma donemi: Mart-Mayıs ayları arası
Hakkari Şemdinli ve Yuksekova'da TERS LALE Yetiştiriciliğinin Teşviki Projesi
PROJE STRATEJİSİ
Proje ana hedefi
Ters Lale Soğanlı bitkisinin doğada neslinin sağlıklı bir şekilde devamının sağlanması
Proje hedefi
Doğadan ters lale soğanlarının toplanmasına alternatif olarak Hakkari Yuksekova ve Şemdinli bolgesinde Ters Lale Soğanları uretiminin yaygınlaştırılması
Proje ara hedefleri
1. Ters Lale Soğanlarının Pilot Koylerde Ureticilerin ve tarım teşkilatlarında Yetiştirme, Hasat, Depolama, Pazarlama, Nakliye Konularında Bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi
2. İlcede gorev yapan ilce jandarma teşkilatının koruma konusundaki yasal mevzuat ve sorumlulukları uzerine bilgilenmesi
3. Ters Lale uretimi
4. Yetiştirilen Ters Lale Soğanlarının Pazar ağının kurulması ve fiyat politikalarının belirlenmesi
5. Ters Lale Uretiminin Diğer Alanlara da Yayımı
6. Proje Bilgilerinin, Tecrubelerinin Yayımı ve Projenin Tanıtımı
Ters lale cicek actı
Van'da, Yuzuncu Yıl Universitesi (YYU) Geofit Araştırma ve Uygulama Merkezi bahcesine deneme amacıyla ekilen ters laleler cicek actı. Dağlardaki karlara rağmen cicek acan lalelerin hıristiyan alemi icin buyuk onem taşıdığını vurgulayan Merkez Muduru Doktor Şevket Alp, euro uzerinden alıcı bulan ters laleler sayesinde bolge ekonomisinde canlanma beklendiğini ifade etti. Ote yandan, YYU tarafından neslinin devamı amacıyla koruma altına alınan ters lalenin, BM'nin desteği ile Hakkari'nin Şemdinli ilcesindeki koylere soğan dağıtılarak uretimini yaygınlaştırma calışmaları başlatıldı.
Ters laleler universiteye 500 milyar kazandırdı
Suleyman Demirel Meslek Yuksekokulu’nda bu yıl yetiştirilmeye başlanan ters laleler yoğun talep gordu. Konuyla ilgili bilgi veren FU Rektoru Prof. Dr. Feyzi Bingol, “Ağlayan gelinlerin bir anlamda bahtı acıldı. Universite olarak bu ciceğin soğanlarını coğaltıyoruz. Şu anda cevre koylerden gelen vatandaşlarımıza para karşılığı soğan veriyoruz. Onlar lale yetiştirip satıyor. Daha ileride biz de lale satışı yapabiliriz. Bu cicek Hıristiyanlar tarafından kutsal sayılıyor. Yani yurtdışına da satabiliriz.” diye konuştu. Koylerden gelen soğan talebini karşılamakta zorluk cektiklerini ifade eden Bingol, bugune kadar Suleyman Demirel Meslek Yuksekokulu doner sermayesinin 500 milyar lira gelir elde ettiğini bildirdi.